WZROST I FLUKTUACJE GOSPODARCZE

1. WZROST I FLUKTUACJE GOSPODARCZE Opracowano na podstawie książki: Robert E. Hall, John B. Taylor, Makroekonomia,PWN, Warszawa 2000 oraz materiałów statystycznych GUS i innych

2. SPISZAGADNIEŃ 1. MAKROEKONOMIA I JEJ ZASTOSOWANIA 2. WYNIKI MARKOEKONOMICZNE 2.1. PKB, konsumpcja, inwestycje 2.2. ZATRUDNIENIE 2.3. INFLACJA 2.4. STOPY PROCENTOWE 3. JAK WYTŁUMACZYĆ WZROST I FLUKTUACJE GOSPODARCZE 3.1. STOPY WZROSTU 3.2. MODEL DŁUGOOKRESOWEGO WZROSTU 4. PODSUMOWANIE / GŁÓWNE TEZY 5. Dodatek

3. 1. MAKROEKONOMIA I JEJ ZASTOSOWANIA Makroekonomia – jest gałęzią ekonomii próbującą wyjaśnić, jak i dlaczego z upływem czasu gospodarka rozwija się - podlega zmianom mniej lub bardziej regularnym. Ogólny wzrost gospodarki jest wynikiem wolno działających sił - rosnącej liczby ludności i lepszych technologii.. Wytrącenia ze ścieżki wzrostu powodowane są recesjami, szokami ekonomicznymi innego rodzaju wahaniami. Makroekonomia stara się wyjaśnić te wahania wykorzystując standardowe zasady analizy ekonomicznej. Równoległą do makroekonomii gałęzią jest mikroekonomia – badająca zachowania się pojedynczych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Mikroekonomia różni się od makroekonomii pod dwoma względami: • Po pierwsze, mikroekonomia zajmuje się bardziej różnicami między rynkami niż tym, dlaczego gospodarka jako całość z biegiem czasu rozwija się i podlega wahaniom. • Po drugie, makroekonomia wyjaśnia proces ustalania się zmiennych, które mikroekonomia traktuje jako dane. Zmienne te obejmują dochód narodowy, poziom cen i stopy procentowe. Makroekonomia chcąc wyjaśnić przebieg rozwoju korzysta w szerokim zakresie z dorobku mikroekonomii – jej analiz dotyczących zachowań konsumentów i producentów a także rządu.

5. 2. WYNIKI MARKOEKONOMICZNE 2.1. PKB, konsumpcja, inwestycje Realny PKB – mierzy faktyczną - fizyczną produkcję dóbr i usług (samochodów, telewizorów, opieki zdrowotnej itp.) wytwarzanych przez dany kraj w celu ich wymiany między krajowymi podmiotami i wymiany z resztą świata. Realny PKB uzyskujemy sumując wartość produkcji wyrażonej w złotych, a następnie korygujemy tę wartość z uwzględnieniem zmian cen, jakie wystąpiły między kolejnymi latami. Realny PKB jest często nazywany realną produkcją, jako że reprezentuje łączną produkcję dóbr w gospodarce.

6. Dynamika realnego PKB w latach 1989 - 2006

7. Dynamika spożycia indywidualnego w latach 1989 - 2006 w cenach stałych

8. Dynamika nakładów brutto na środki trwałe w gospodarce

9. Dynamika nakładów brutto na środki trwałe w przemyśle

10. 2.2. ZATRUDNIENIE Wahania zatrudnienia odwzorowują dokładnie fluktuacje realnego PKB. Zatrudnienie spada szybko, gdy gospodarka przechodzi recesję. Gdy produkcja spada, przedsiębiorstwa zwalniają okresowo więcej pracowników, a zarazem zatrudniają mniej nowych. Gdy gospodarka zaczynała wychodzić z załamania, zatrudnienie ponownie rośnie, gdyż przedsiębiorstwa przywracają do pracy okresowo zwolnionych pracowników i angażują nowych. Ta ścisła zależność między produkcją i zatrudnieniem trakcie wahań gospodarczych jest jednym z podstawowych faktów analizowanych w makroekonomii. Powtarzające się recesje są poważnym problemem społecznym, ponieważ wiążą się z utratą miejsc pracy na dużą skalę. Fluktuacje zatrudnienia znajdują odbicie w wahaniach stopy bezrobocia, która określa procent pracowników niepracujących, ale poszukujących pracy. Gdy następuje spadek zatrudnienia, stopa bezrobocia zwiększa się wraz ze zwolnieniami z pracy.

11. Zależność pomiędzy bezrobociem a realnym PKB

12. 2.3. INFLACJA Inną ważną cechą wahań gospodarczych jest (ich PKB) korelacja ze stopą inflacji (procentową zmianą przeciętnej ceny wszystkich dóbr w gospodarce). Ogólnie rzecz biorąc, ceny rosną szybciej, gdy gospodarka znajduje się blisko szczytu. I odwrotnie, ceny rosną wolniej, gdy jest ona bliska dna. Te wzrosty i spadki występują z opóźnieniem w stosunku do wahań realnego PKB. Rysunek 1.6 obrazuje stopę inflacji. Najbardziej rzuca się w oczy fakt, że była ona znacznie wyższa i bardziej zmienna w latach siedemdziesiątych niż w siedemdziesiątych. Jest to wyraźnie pokazane na wykresie. Prawie wszystkie znaczące wzrosty stopy inflacji następowały przed okresami recesji. Spadki inflacji mają miejsce z reguły po recesji.

13. Wskaźniki inflacji

14. Zależność PKB inflacja

15. 2.4. STOPY PROCENTOWE Stopa procentowa jest to suma pobierana przez bank lub innego kredytodawcę w skali rocznej od jednego złotego ( 1 PLN) udzielonego kredytu, wyrażona w postaci odsetek.

16. Rysunek 1.7 pokazuje jedną z reprezentatywnych stóp procentowych, tzw. federal funds rate, w tym samym co poprzednio okresie. Stopa ta mówi, ile banki płacą za pożyczenie nawzajem od siebie funduszy z dnia na dzień. Stopa ta jest podstawowym miernikiem skutków polityki Systemu Rezerwy Federalnej – banku centralnego Stanów Zjednoczonych. Poczynając od lat sześćdziesiątych, gdy podniosła się inflacja, miał miejsce wzrost stóp procentowych. Stopy procentowe zazwyczaj rosną wraz z inflacją, aby zrekompensować pożyczkodawcom spadającą siłę nabywczą dolara. Stopa procentowa pomniejszona o oczekiwaną stopę inflacji jest określana jako realna stopa procentowa.

17. Stopy procentowe NBP i stopa kredytowa

18. Wahania stóp procentowych są najbardziej dramatyczne w czasach recesji.Stopy procentowe są procykliczne; wzrastają w czasie ożywienia i spadają w czasie recesji. Są zarazem najbardziej zmiennymi i trudnymi do przewidzenia wielkościami makroekonomicznymi. Niemniej jednak, jak wyraźnie pokazuje rys. 1.7, fluktuacje stóp procentowych są bardzo blisko powiązane z wahaniami produkcji i zatrudnienia. Pełne zrozumienie kształtowania się stóp procentowych ma istotne znaczenia w każdej próbie wyjaśnienia wahań gospodarczych. Zmienną ściśle powiązaną ze stopą procentową jest podaż pieniądza. Na podaż pieniądza składa się gotówka oraz wkłady ludności w bankach i w niektórych innych instytucjach finansowych. Podaż pieniądza jest kontrolowana przez NBP.

19. Kształtowanie się podaży pieniądza jest przedstawione na rysunku 1.8 Wykres obrazuje podaż pieniądza przez poziom cen, czyli pieniądz realny. Wydaje się, że między pieniądzem a występowaniem recesji i boomów istnieje zależność. Zależność ta sugeruje, że zmiany w podaży pieniądza mogą wywoływać wahania w gospodarce.

20. Zależność pomiędzy realnym PKB a realną podażą pieniądza

21. WZROST I FLUKTUACJE • W większości lat gospodarka wykazuje wzrost. Długookresowa ścieżka wzrostu zależy od przyrostu liczby ludności, akumulacji kapitału i postępu technicznego. • Gospodarka przechodzi przez recesje, ożywienie i inne wahania w nieregularnych odstępach czasu. Recesje są okresami słabnącej aktywności gospodarczej; ożywienia są to okresy wzrostu powyżej średniej występujące po recesji. • Fizyczny wolumen produkcji – mierzony realnym PKB – kurczy się w czasie recesji i powiększa w okresie ożywienia. • Zatrudnienie zmienia się w ścisłym związku z produkcją. Recesje są okresami utraty miejsc pracy, czyli rosnącego bezrobocia. • W okresie międzywojennym miały miejsce dwa bardzo znaczące spadki produkcji. Po II wojnie światowej także występowały recesje. Spadek aktywności gospodarczej na początku lat osiemdziesiątych był największy od czasu wielkiego kryzysu. Recesja, która zaczęła się w 1990 r., była mniej dotkliwa. • Ogólnie rzecz biorąc, inflacja wzrasta przed recesja i obniża się w jej następstwie. • Stopy procentowe osiągają szczyt z reguły bezpośrednio przed początkiem recesji, a potem w czasie jej trwania znacznie się obniżka.

22. 3. JAK WYTŁUMACZYĆ WZROST I FLUKTUACJE GOSPODARCZE 3.1. STOPY WZROSTU Model makroekonomiczny – jest opisem gospodarki wyrażonym w postaci: narracyjnej, wykresów i/ lub równań. Pokazuje on, jak decyzje konsumentów i firm oddziałują na siebie na rynkach określając produkcję i inne zmienne. Stopa wzrostu (zmiennej między dwoma okresami, wyrażona w procentach) – definiowana jest jako zmiana tej zmiennej podzielona przez jej wartość w pierwszym okresie i pomnożona przez 100. Stopa wzrostu nominalnego PKB np. między 2005r. a 2006 r. wynosi: 100 x (nominalny PKB w 2006 r. – nominalny PKB w2005 r.) / (nominalny PKB w 2005 r.) = = 100 x (10578554,9 – 983302,3)/983302,3 =7,6% Stopa wzrostu realnego PKB np. między 2005 r. a 2006 r. wynosi: 5,8% (6,1% biuletyn) 100 x (realny PKB w 2006 r. – realny PKB w 2005r.) / (realny PKB w 2005 r.) = Stopy wzrostu są zazwyczaj zamienne na stopy roczne, ponieważ każdy jest do nich przyzwyczajony. W przypadku zmiany z roku na rok stopa wzrostu jest już automatycznie stopą roczną. W przypadku stopy wzrostu z kwartału na kwartał przybliżoną wartość stopy rocznej otrzymuje się przez pomnożenie kwartalnej stopy wzrostu przez 4.

23. 3.2. MODEL DŁUGOOKRESOWEGO WZROSTU Makroekonomiści wykorzystują długookresowy model wzrostu do badania ogólnej ścieżki wzrostu gospodarki w czasie. Model wzrostu koncentruje się na ilości pracy i kapitału zaangażowanego w produkcję dóbr i usług. Praca i kapitał współdziałają w wytwarzaniu produkcji. Długookresowy model wzrostu pokazuje również, jak produkcja ta trafia częściowo do konsumentów, a częściowo do przedsiębiorstw w postaci inwestycji w dodatkowe fabryki i wyposażenie. Długookresowy model wzrostu rozpatruje gospodarkę po jej całkowitym dostosowaniu się do wstrząsu, jakim jest np. wzrost zagranicznego popytu czy spadek wydatków na obronę narodową.

24. W podstawach ekonomii podkreśla się istotną rolę, jaką odgrywają zmiany cen w dostosowywaniu się gospodarki rynkowej do wstrząsów. Jeśli np. nastąpi wyrost popytu na samochody, to ich cena zwiększy się. Wyższe ceny samochodów dostarczają przedsiębiorstwom bodźców do podniesienia produkcji, a zarazem neutralizują zwiększony popyt. Wzrost cen samochodów jest tym czynnikiem, który przywraca zgodność popytu z podażą. Gdyby ceny samochodów dostosowywały się szybko - czy używając terminologii ekonomicznej, gdyby były doskonale elastyczne (giętkie) - to wówczas moglibyśmy pominąć proces dostosowawczy i skoncentrować się od razu na nowym stanie zgodności podaży i popytu przy wyższym poziomie cen. Natomiast gdyby ceny dostosowywały się wolniej - czyli, w terminologii ekonomicznej, były nieelastyczne („lepkie", sztywne) - to wtedy sam proces dostosowawczy trwał­by pewien czas i stanowiłby podstawową część analizy ekonomicznej. Te dwa alternatywne założenia dotyczące cen prowadzą do dwu różnych typów modeli. Założenie o giętkich cenach prowadzi do modelu, który opisuje stan gospodarki w długim okresie, ale zarazem pomija proces dostosowawczy. Założenie o lepkich cenach prowadzi natomiast do bardziej kompletnego modelu, który opisuje nie tylko nowy długookresowy stan gospodarki, ale również sposób, w jaki zostaje on osiągnięty.

25. W długookresowym modelu wzrostu zakłada się, że ceny samo­chodów, jak zresztą wszystkie ceny w gospodarce (czyli również płace), są doskonale elastyczne. W kompletnym modelu natomiast ceny są sztywne; proces dostosowawczy wymaga czasu. W istocie proces ten stanowi ważną część modelu. Odgrywa on istotną rolę w wyjaśnianiu recesji i innych odchyleń gospodarki od długookresowej ścieżki wzrostu. Długookresowy model wzrostu jest jednak również ważny: opis, dokąd gospodarka zmierza ostatecznie po szoku, jest pierwszym krokiem do przedstawienia, w jaki sposób tam się dostaje. Wyznaczanie PKB w długookresowym modelu wzrostu można scharakteryzować następująco: W danym momencie gospodarka dysponuje pewnymi zdolnościami produkcyjnymi. Ich poziom zależy od ilości fabryk, maszyn oraz liczby robotników. Gospodarkę cechować będzie pełne zatrudnienie, ponieważ gdyby pojawiło się bezrobocie, to szybko zniknęłoby na skutek spadku płac wystarczającego do zwiększenia popytu na siłę roboczą. W podstawowej teorii popytu i podaży przyjmuje się, że ceny lub płace szybko dostosowują się do zmian przywracając równowagę między popytem i podażą. Płace i ceny w całej gospodarce dostosowują się szybko, aby utrzymać pełne zatrudnienie siły roboczej i maszyn. Zakłada się, że ceny są wystarczająco elastyczne, aby spowodować szybkie i pełne dostosowanie. Zgodnie z długookresowym modelem wzrostu zmiana ogólnego popytu w gospodarce wywołuje zmianę poziomu cen, ale nie poziomu produkcji.

26. W dłuższym okresie krzywa zagregowanego popytu określa poziom cen W dłuższym okresie poziom cen jest elastyczny, a produkcja znajduje się na poziomie potencjalnego PKB. Linia pionowa przedstawia potencjalny PKB. Punkt jej przecięcia z krzywą zagregowanego popytu odpowiada poziomowi cen w dłuższym okresie.

27. Recesja występuje, gdy krzywa zagregowanego popytu przesuwa się do początku układu współrzędnych. Linia pozioma wyraża myśl, że poziom cen pozostaje w krótkim okresie stały lub nieelastyczny. Gdy krzywa zagregowanego popytu przesuwa się w kierunku początku układu współrzędnych, produkcja spada. Gospodarka przesuwa się w lewo wzdłuż linii poziomej. Gdy krzywa popytu przesuwa się do początku układu, oznacza to, że produkcja musi się obniżyć, czyli występuje recesja.

28. WZROST I FLUKTUACJE • Ekonomiści posługują się modelem długookresowego wzrostu w badaniach nad ogólnym trendem gospodarki, rosnącym z upływem czasu. • W modelu wzrostu poziom produktu jest wyznaczony przez siłę roboczą, kapitał i technologiczne know-how; gospodarka wzrasta, w miarę jak tych czynników przybywa. • Ścieżka produktu wyprowadzona z modelu wzrostu nazywa się potencjalnym produktem krajowym brutto. • Gospodarka przeżywa boomy i recesje, w ciągu których faktyczny produkt krajowy brutto kształtuje się odpowiednio powyżej lub poniżej potencjalnego; te odchylenia od produktu potencjalnego mają charakter przejściowy. • Ważną przyczyną tego, że powrót gospodarki do jej poziomu potencjalnego wymaga czasu, jest powolne dostosowywanie się cen i płac.

29. 4. PODSUMOWANIE / GŁÓWNE TEZY 1. Produkcja i zatrudnienie powiększają się i kurczą w nieregularnych przedziałach czasu. 2. Inne mierniki stanu gospodarki, takie jak stopy procentowe i inflacja, zmieniają się w ślad za tymi fluktuacjami. 3. Celem makroekonomii jest rozwinięcie modeli pozwalających zrozumieć determinanty zarówno krótkookresowych fluktuacji, jak i długookresowego wzrostu gospodarczego. Umożliwi to sformułowanie polityki fiskalnej, pieniężnej i innych rodzajów polityki państwa, promujących wzrost i ograniczających wahania gospodarcze. 4. Według długookresowego modelu wzrostu produkcja jest określana tylko przez warunki podażowe; produkcja znajduje się zawsze na poziomie potencjalnym. Model zakładający elastyczne ceny ma trudności z wyjaśnieniem krótkookresowych spadków produkcji, ale całkiem dobrze opisuje długookresowy wzrost.

30. 5. Kompletny model ze sztywnymi cenami utrzymuje, że produkcja nie musi być równa potencjalnemu poziomowi. W okresach bardzo krótkich produkcja jest określona przez zagregowany popyt przy stałym poziomie cen. 6. W modelu ze sztywnymi cenami wahania produkcji mogą być wywołane przesunięciami w łącznym popycie. W modelu długookresowym jedynym źródłem zmian w produkcji są zmiany w potencjale. 7. Proces dostosowywania cen opisuje przejście od okresu krótkiego do długiego. Ceny spadają, gdy produkcja znajduje się poniżej potencjalnego PKB, i rosną, gdy jest powyżej. Dostosowanie cen przesuwa gospodarkę w kierunku potencjalnego PKB. 8. Ekonomiści zgadzają się, co do wagi stabilizowania łącznego popytu, ale różnią się, co do sposobu, w jaki rząd powinien nań wpływać poprzez politykę fiskalną i pieniężną.

31. Dodatek • ogólne prawidłowości zidentyfikowane w statystycznych cechach szeregów czasowych - „stylizowane fakty”; • modelowe zmiany produkcji w okresie cyklu koniunkturalnego; • cykle koniunkturalne w Polsce po II wojnie światowej

32. „Stylizowane fakty” – to ogólne prawidłowości zidentyfikowane w statystycznych cechach szeregów czasowych AGH Główne „stylizowane fakty” to: 1/ Zmiany produkcji są skorelowane w skali wszystkich sektorów. 2/ Produkcja przemysłowa, konsumpcja i inwestycje zachowują się w sposób zbieżny z sobą i procykliczny. Również zakupy państwowe wykazują tendencje procykliczne. 3/ Inwestycje są w przebiegu cyklu o wiele bardziej zmienne niż konsumpcja, mimo że wydatki na zakupy trwałych dóbr są wybitnie procykliczne. 4/ Zatrudnienie jest procykliczne – natomiast bezrobocie jest antycykliczne. 5/ Płaca realna i przeciętna wydajność są procykliczne, aczkolwiek płaca realna jest tylko nieco procykliczna. 6/ Podaż pieniądza i kursy akcji są procykliczne i przewodzą w cyklu. 7/ Inflacja, a w związku z tym i poziom cen oraz nominalne stopy procentowe są procykliczne z opóźnieniem w czasie. 8/ Realna stopa procentowa nie wykazuje wahań cyklicznych. ( pro- za- pozytywny, przychylny, popierający) Wydział Zarządzania

33. Modelowe zmiany produkcji w okresie cyklu koniunkturalnego

34. Cykle koniunkturalne w Polsce po II wojnie światowej Lata 1944-1957 – wstępna odbudowa powojenna I cykl - 1948-1957 • faza ekspansji 1948-1953 • faza hamowania 1954-1957 II cykl - 1958-1964 • faza ekspansji 1958-1962 • faza hamowania 1963-1964

35. III cykl - 1965-1971 • faza ekspansji 1965-1969 • faza hamowania 1970-1971 IV cykl - 1972-1982 • faza ekspansji 1972-1978 • faza hamowania 1979-1982 V cykl (1983-1992) • faza ekspansji 1983-1988 • faza hamowania 1989 - 1991 Vi cykl (1993-2002) • faza ekspansji 1992-2000 • faza hamowania 2001 -2002 V cykl (2003-) • faza ekspansji 2003 - • faza hamowania