Stymulowanie kreatywności dzieci w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

1. Stymulowanie kreatywności dzieci w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

2. Jak zmieniło się dzieciństwo dzisiaj? • brak ruchu u dzieci, • zła kondycja, • telewizja jako „opiekun dzieci” i „przechowalnia”, • stosy zabawek i szał konsumpcji, • deficyty rozwojowe, • problemy w szkole.

3. Jakie wymagania stawiane są współczesnemu wychowaniu i nauczaniu? • szybko i elastycznie uczyć się nowych rzeczy, • wykorzystywać w pełni rezerwy kreatywności i myślenia, • działać na własną odpowiedzialność oraz przyjmować współodpowiedzialność, • rozwijać umiejętność pracy w grupie, • wzmacniać krytyczną świadomość, • rozwijać integracyjny obraz człowieka.

4. Postawa twórcza, pozwalająca kreować zmiany i twórczo się do nich adaptować, jest potrzebą i wartościąwspółczesnego człowieka.

5. Kształcenie ludzi twórczych powinno rozpoczynać się już na poziomie edukacjielementarnej– pierwsze lata edukacjidecydują często o karierze szkolnej i zawodowej ucznia.

6. Każde dziecko jest kreatywne i można je: • - nauczać zasad twórczego myślenia, - technik rozwiązywania problemów • i skutecznych sposobów • pokonywania barier utrudniających • wymyślanie i opracowywanie nowych, • wartościowych pomysłów i zadań.

7. Stymulacja kreatywnych zachowań stanowi niezbędny warunek w procesie nabywania wiedzy i doświadczeńoraz uzyskiwaniawyższych osiągnięć(M. Kielar 1988,M. Przetacznik-Gierowska 1993, E. Nęcka 2001).

8. Stymulacja- to pobudzanie i dawanie impulsu i bodźca, w jęz.łac.stimulatio, stimulareznaczy „pobudzać, popędzać” (W. Kopaliński 1985). Stymulacjarozumiana jestjako: - proces doskonalenia rozwoju, pobudzania zdolności poznawczych, w tym myślenia dywergencyjnego (rozbieżnego), - proces różnorodnych oddziaływań umożliwiających doskonalenie osobowości oraz zachęcanie do samodoskonalenia się.

9. Cel stymulacji: • taka realizacja zadań i potrzeb dzieci, aby mogły ujawniać i doskonalić możliwości intelektualne (krytyczne i twórcze myślenie, koncentrację uwagi, ćwiczenie pamięci) wyrażane przez język w sposób adekwatny, poprawny, a nawet piękny .

10. W organizowaniu twórczej aktywności dzieci istotną rolę pełni: - wyobraźniatwórcza, czyli zdolność do twórczego przekształcania, ekspresyjnego wytwarzania własnych, nowych wypowiedzi, oraz - myśleniedywergencyjne (rozbieżne), a zwłaszcza takie jego cechy jak: • płynność, czyli zdolność wytwarzania wielu różnych (nawet bardzo oryginalnych pomysłów), • giętkość,czyli gotowość do zmiany kierunku myślenia oraz • oryginalność, czylizdolność wytwarzania reakcji nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych.

11. Sposoby i techniki pobudzania twórczości: • wskazówki słowne, które mają charakter heurystyczny, • pobudzanie do zadawania pytań i formułowania pomysłów: Jakie są inne zastosowania? Które z pomysłów można połączyć, aby powstało inne rozwiązanie? Co by było, gdyby dało się problem, rzecz odwrócić? Bez czego można by się obyć? Co można zwiększyć lub zmniejszyć? • zadawanie zadania pomocniczego, gdy uczeńnie radzi sobie z trudniejszym, które otrzymał wcześniej; • myślenie wg trzech J – jak najszerzej analizować, jak najkrócej to wyrazić, jak najkrócej zapisać, • sześć pytań - Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak? • porównanie rzeczywistości ze stanem pożądanym (wykorzystanie sześciu pytań)

12. Sposoby i techniki pobudzania twórczości: • grupowanie najatrakcyjniejszych pomysłów, • eliminowanie niepotrzebnych pomysłów, • przygotowanie grup wyrazów (czasowniki, rzeczowniki)- łączenie wyrazów każdy z każdym –szukanie nowych znaczeń, • poszukiwanie metafor i analogii poprzez łączenie przeciwieństw, • określenie MOC - y każdego pomysłu (mocne strony, ograniczenia, cechy szczególne każdego rozwiązania) – do zastosowania na etapie selekcji, • tworzenie listy dodatnich i ujemnych cech poszczególnych pomysłów (D. Bernacka, Od słowa do działania,Wyd. ŻAK, Warszawa 2001, s.99, 101).

13. Proces kreatywności utożsamiany jest z myśleniem twórczym (kreatywnym i krytycznym), czyli z operacjami intelektualnymi typu: pamięć, percepcja, myślenie abstrakcyjne i twórcze, wyobraźnia, kompetencja językowa. W procesie myślenia twórczego powinny dominować takie operacje intelektualne, jak: abstrahowanie, dokonywanie skojarzeń, rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne, myślenie metaforyczne, dokonywanie transformacji (Z. Pietrasiński, J. Kozielecki, E. Nęcka, A. Góralski), które mogą stanowić podstawę do nazwania różnych kategorii twórczych zadań.

14. Dokonywanie skojarzeń - tworzenie łańcucha asocjacyjnego – chleb-posiłek-dziecko-nauczyciel- nauka- szkoła-ławki-drewno –las-drzewa itd., - tworzenie sieci skojarzeń – wybór i łączenie liniami lub strzałkami przypadkowych i na pozór niezwiązanych ze sobą słów, które w jakiś sposób nam się kojarzą , - uzupełnianie rozpoczętych zdań, - tworzenie wiersza, którego kolejne strofy rozpoczynają się od tego samego wyrazu (anafora), - wyodrębnianie wyrazu i układanie zdań, wierszy z wykorzystaniem jego kolejnych liter (akrostych), - uzgadnianie cech wspólnych losowo wybranych wyrazów i łączenie w nieznane wcześniej związki wyrazowe, - tworzenie wyrazu z pierwszych liter lub sylab kilku wyrazów, będących określoną nazwą, - układanie historyjki zawierającej wylosowane wyrazy w określonej kolejności – tworzenie zbiorowego opowiadania (bricolage- „łatanina”)- (por. Nęcka 2005, s.60, 62).

15. Dokonywanie transformacji: • tworzenie łańcucha obrazów, podczas którego uczestnicy dobudowują kolejne elementy do już istniejących – tworzenie opowiadania, • zmiana typowych funkcji (zastosowań) przedmiotówna funkcje przypisywaneinnym przedmiotom, • zmniejszanie lub zwiększanie tylko w wyobraźni, np. wymiarów, czasu, elementów związanych z jakimś przedmiotem i przewidywanie konsekwencji, np. przeniesienie akcji opowiadania w inne miejsce lub czas, przewidywanie skutków takiej zmiany, • spostrzeganie wad w zaletach i zalet w wadach, przekształcanie jednych w drugie, np. określanie kiedy i w jaki sposób wada bohatera opowiadania może się przekształcić w zaletę, • zmiana tytułów, • zmiana początku lub zakończenia tekstu, • komponowanie fantastycznych opowieści z przekształceniami, • modyfikowanie treści znanych bajek i baśni,

16. Metaforyzowanie • odgadywanie znaczenia metafory zawartej w tekście (połączone z zastosowaniem przekładu intersemiotycznego), • tworzenie metafor -ujmowanie określonych wrażeń zmysłowych w kategoriach właściwych innym doznaniom (synestezja), np. jabłko smakuje barwą miodu… (jakimś zapachem, jakimś dźwiękiem, jakimś kolorem) (por. Nęcka 2005, s.92), • ożywianie przedmiotów nieożywionych- nadawanie im cech ludzkich (personifikacja), • utożsamianie się z obiektem (identyfikacja), • tworzenie pytań stymulujących identyfikację, np. z bohaterem opowiadania, baśni (np. jesteś mądrym i potężnym królem: Czy dobrze się czujesz w swojej skórze? Jakie są twoje dobre strony, jakie wady ?) rysowanie martwych metafor np. cisza jak makiem zasiał • „ożywianie” związków frazeologicznych (przysłów, powiedzonek, porzekadeł) kojarzących się z określonym problemem, przełamywanie pierwotnego znaczenia powiedzonka, • kończenie zdania będącego metaforą na wiele różnych sposobów i uzasadnianie go, • zamiana metafory słownej na metaforę obrazową i na odwrót, • dopełnianie wiersza porównań (życie jest jak…), • zmiana wyrażeń potocznych na poetyckie

17. Rozumowanie dedukcyjne • - stosowanie techniki: Co by było, gdyby… ? • wyszukiwanie odległych konsekwencji pewnego z góry założonego stanu rzeczy • po ustaleniu warunku początkowego według schematu rozumowania dedukcyjnego • „jeśli – to” i tworzenie pomysłów, • - wyciąganie wniosków do podanych przesłanek zastosowanie techniki diagramu ryby • służącej analizie możliwych uwarunkowań rozpatrywanego problemu czy też ustalenia • związków przyczynowo-skutkowych w obrębie rozwiązywanego problemu, • udzielanie odpowiedzi na tzw. pytania antycypacyjne (Test Odległych Konsekwencji) • np.Napisz opowiadanie na temat: • Co byś zmienił(a), gdybyś miał(a) nieograniczone możliwości. • Wyobraź sobie, że zostałeś milionerem….

18. Zdaniem R. Glotona i C. Clero (1976) istnienie twórczej aktywności dziecka zależy od trzech podstawowych czynników: • wewnętrznej motywacji, • klimatu porozumienia dziecka z otoczeniem, • poczucia bezpieczeństwa • i wolności. • Zajęcia stymulujące kreatywność zachęcające do podejmowania własnej aktywności powinny obejmować zainteresowania uczniów i dyskusje na ich temat, opowiadania i inną twórczość własną oraz rozmowy o sposobach tworzenia, o wytworze, który został poddany obróbce, o sposobach osiągania wyniku (por. Pszczołowski 1978, s. 57).

19. Jak mówić, żeby dzieci uczyły się w szkole i w domu? • Dzieci potrzebują potwierdzenia swoich uczuć! Dziecko: Z powodu kilku głupich błędów dostałem tak mało punktów. Dorosły: Nie martw się. Następnym razem pójdzie Ci lepiej. Zamiast udzielać takiej odpowiedzi : • Określ uczucia dziecka: Zdaje się, że jesteś bardzorozczarowany. Rzeczywiście można się zmartwić, jeśli zna się odpowiedź i traci się punkty przez głupie błędy. • Potwierdź uczucia dziecka pomrukiem, albo słowem: „och” albo „mhm” albo „rozumiem”. • Daj dziecku w fantazji to, czego nie może mieć naprawdę; Czy nie byłoby wspaniale, gdybyś miał zaczarowany ołówek, który przestawałby pisać w momencie, kiedy miałbyś popełnić błąd? - Zaakceptuj uczucia dziecka, nawet jeśli nie możesz zaakceptować niewłaściwego zachowania: Tak się złościsz z powodu oceny, że walisz nogą w biurko. Nie mogę na to pozwolić, ale możesz mi powiedzieć, co cię tak martwi, albo narysować.

20. Zamiast kary w domu i w szkole Dziecko: O cholera ! Nie umiem zrobić matematyki. Dorosły: Powtarzałem ci tyle razy, żebyś nie używał takich słów! Teraz muszę cię ukarać. Wskaż pomocną metodę: Słyszę, że jesteś zmartwiony. Byłoby lepiej, gdybyś wyrażał to bez używania wulgarnych słów. Wyraź swoją stanowczą dezaprobatę: Martwi mnie, że używasz takich wyrazów. Określ swoje oczekiwania: Oczekuję, że znajdziesz jakiś inny sposób, żeby dać mi do zrozumienia, jaki jesteś zły. Pokaż dziecku, jak może się poprawić: Chciałbym zobaczyć listę słów, których możesz używać zamiast tamtych. Poszukaj w słowniku, jeśli potrzebujesz pomocy.

21. Zaproponuj wybór : Możesz przeklinać w myślach albo użyć słów, które nikogo nie obrażają. Pozwól dziecku doświadczyć, jakie są konsekwencje jego zachowania: Kiedy słyszę takie słowa, nie mam ochoty ci pomagać- ani w matematyce, ani w czym innym.

22. Rozwiązywanie problemu w domu i w szkole Wysłuchaj, co dziecko czuje i czego potrzebuje Dorosły: Bardzo się martwisz, że oblałeś test z angielskiego. Dziecko: Tak! Napisałem dobrze tylko 12 słówek z 20, a uczyłem się wczoraj przez godzinę. Streść punkt widzenia dziecka Dorosły: Jesteś zniechęcony, chociaż próbowałeś wbić sobie do głowy wszystkie nowe słówka, niektórych nie zapamiętałeś. Wyraź swoje uczucia i potrzeby Dorosły: Martwię się, bo będziesz miał braki, jak nie zapamiętasz podstawowego słownictwa. Zachęć dziecko do wspólnej „burzy mózgów” Dorosły: Może wymyślimy wspólnie jakieś nowe i bardziej skuteczne sposoby uczenia się. Pomocna pochwała w domu i w szkole Zamiast oceniać: Ten wiersz jest piękny! Jesteś wspaniałym poetą? - Opisz to, co widzisz lub słyszysz-Znalazłeś ciekawe rymy, oddałeś rytm jazdy pociągu, - Opisz, co czujesz – Czuję się jakw pociągu pędzącym w nieznane

23. Pomocna pochwała w domu i w szkole Zamiast oceniać: Dorosły:Ten wiersz jest piękny! Jesteś wspaniałym poetą? - Opisz to, co widzisz lub słyszysz-Znalazłeś ciekawe rymy, oddałeś rytm jazdy pociągu, - Opisz, co czujesz – Czuję się jakw pociągu pędzącym w nieznane Zamiast krytykować Dorosły: Popatrz na te błędy ortograficzne. Stać Cię na więcej. • Wskaż, co należy zrobić – Trzeba jeszcze tylko poprawić w tym wierszu błędy ortograficzne i można go zamieścić w szkolnej gazetce.

24. Uwolnienie dziecka od narzuconej roli • poszukaj sposobności zaprezentowania dziecku innego obrazu jego osoby, • stwórz sytuację, w której dziecko może zobaczyć siebie w innym świetle, • pozwól dziecku usłyszeć, jak mówisz o nim coś pozytywnego, • określ wzór zachowania, jakiego oczekujesz, • przypomnij dziecku jakieś poprzednie osiągnięcia, • powiedz, jakie są twoje oczekiwania i/lub odczucia.