Prognozowanie i symulacje

1. Prognozowanie i symulacje 5 ILZ GC 01 5 ILZ GC 02

2. TEMATYKA ZAJĘĆ • Wprowadzenie; prognozowanie dla modeli szeregów czasowych bez trendu • Prognozowanie na podstawie liniowego modelu tendencji rozwojowej • Prognozowanie dla modeli z sezonowością • Prognozowanie na podstawie nieliniowych modeli tendencji rozwojowej

4. CZY KORZYSTAMY Z NIEFORMALNYCH PROGNOZ? • planując wyjazd na narty korzystamy z prognoz dotyczących pogody (co więcej, na podstawie doświadczenia wieloletniego sami takich prognoz dokonujemy, twierdząc, iż: „w grudniu warunki śnieżne w Beskidach są zwykle nienajlepsze a w lutym i marcu znakomite”); • decydując się na kupno takiego a nie innego typu samochodu uwzględniamy specyfikę naszych „potrzeb komunikacyjnych” w ciągu najbliższych kilku lat - ponadto uwzględniamy aktualne i przyszłe możliwości finansowe; • wyjeżdżając do pracy na 20 min. przed jej rozpoczęciem bierzemy pod uwagę wcześniejsze doświadczenia, które pozwalają przyjąć, iż czas przejazdu z jednego końca Rzeszowa na drugi wynosi nieco ponad kwadrans;

5. PRZYKŁADY PROGNOZ The Economist/Polityka [2005]: „Jednym bowiem z największych problemów, z jakimi kraje bogate muszą się zmierzyć w ciągu najbliższych dziesięcioleci, będzie starzenie się społeczeństw. Zwiększy się z tego powodu koszt systemów opieki zdrowotnej, pracownicy będą bardziej obciążeni finansowo, a w miarę ubywania osób czynnych zawodowo w Europie i Japonii zacznie brakować rąk do pracy. [...] Koszty systemu opieki zdrowotnej w Ameryce rosną w tempie 12 proc. rocznie. Przeniesienie za granicę części żmudnej pracy administracyjnej mogłoby ograniczyć te koszty.”

6. PRZYKŁADY PROGNOZ (c.d.) Struktura wiekowa w latach 2002 i 2030

7. PRZYKŁADY PROGNOZ (c.d.) Szacunkowy względny wzrost wydatków na ochronę zdrowia spowodowany zmianą struktury demograficznej polskiego społeczeństwa do roku 2030 • Wzrost wydatków na ochronę zdrowia do roku 2030 wyniesie ok. 12%. • Wzrost wydatków na leczenie wybranych schorzeń przewlekłych: • miażdżyca - 58%; • chorób wątroby - 30%; • nerwic - 18%.

8. Przegląd wybranych definicji pojęcia „prognozy” wg Z. Czerwińskiego: „...sąd o zajściu określonego zdarzenia w czasie określonym z dokładnością do momentu (punktu) lub okresu (przedziału) czasu, należącego do przyszłości.” wg Z. Hellwiga: „...sąd, którego prawdziwość jest zdarzeniem losowym, przy czym prawdopodobieństwo tego zdarzenia jest znane i wystarczająco duże dla celów praktycznych.” wg M. Cieślak: „...sąd o następujących własnościach: - sformułowany z wykorzystaniem dorobku nauki; - odnoszący się do określonej przyszłości; - weryfikowalny empirycznie; - niepewny, ale akceptowalny.” wg A. Smoluka: „...wnioskowanie o rzeczach niedostępnych bezpośredniemu poznaniu, przeszkodą może być czas, przestrzeń lub jeszcze coś innego.” wg. H. Steinhausa: „...[prognozą można nazwać] zarówno przepowiednię meteorologiczną, jak i szacowanie zawartości kruszcu w podziemiu obszaru” wg A. Zeliasia: „...prognozowanie to racjonalne, naukowe przewidywanie przyszłych zdarzeń”

9. Sposoby przewidywania przyszłości (poznawania nieznanego) • Przewidywania racjonalne - są oparte na potocznie rozumianym doświadczeniu, lecz nie używa się w nich metod naukowych. • Przewidywania naukowe - oparte na regułach naukowych, które charakteryzują się ścisłością, precyzją i powtarzalnością. • Przewidywania nieracjonalne - wróżby, proroctwa, przepowiednie. Prognozy naukowe Oparte na metodach niematematycznych Oparte na metodach ilościowych:matematyczno-statystycznych

10. Wyjaśnienie pojęcia „symulacja” Ponieważ tematyka zajęć będzie dotyczyła szeroko rozumianych ilościowych metod prognozowania, więc każda próba wnioskowania o nieznanej rzeczywistości (przyszłości) będzie oparta na pewnym uproszczonym modelu opisującym najważniejsze aspekty badanego problemu. Zanim więc zaistnieje możliwości dokonania rzetelnej prognozy konieczne jest znalezienie „najlepszego” modelu, który opisywałby zgromadzone dane empiryczne. Słowo „modelowanie” zastępowane jest czasami terminem „symulacja” i stąd nazwa przedmiotu. Należałby dodać, iż właściwsza wydawałby się kolejność: „symulacja i prognoza” (jeszcze lepiej: „modelowanie i prognozowanie”).

11. Dodatkowe informacje Prognozy mogą dostarczać informacji - ukierunkowywać pewne działania, mogą też pełnić funkcje aktywizujące - ostrzegawcze. Warto sobie uświadomić, że choć w sensie metodologicznym oczekujemy od prognoz przede wszystkim sprawdzalności, to nie zawsze jest to oczekiwane z praktycznego punktu widzenia. Jeżeli dokonamy prognozy, z której będzie wynikać, iż przy obecnej polityce rządu nastąpi znaczący wzrost bezrobocia, to akurat ostatnią rzeczą której byśmy od niej oczekiwali będzie jej trafność. Niektóre prognozy mogą mieć właściwość „samospełniania się”. Prognoza ekonomiczna, która będzie zapowiadała podrożenie jakiegoś towaru może doprowadzić do tego wzrostu z powodu znaczącego wzrostu popytu. Często używa się klasyfikacji prognoz, w których niewiedza jest spowodowana jest czynnikiem czasowym, na krótko-, średnio- i długoterminowe. Należy mieć świadomość, iż w przypadku zjawisk demograficznych prognoza pięcioletnia będzie miała charakter krótkoterminowej, podczas gdy ten sam horyzont czasowy w odniesieniu do kursów akcji wydaje się niewyobrażalnie odległy.

12. Dziedziny, w których zbiera się i analizuje dane: • badania marketingowe; • reklama; • telemetria; • sondaże opinii publicznej; • analizy makroekonomiczne (prognozy długoterminowe); • statystyka regionalna i międzynarodowa (analiza porównawcza); • medycyna (skuteczność metod terapeutycznych i profilaktycznych); • ochrona zdrowia (monitorowanie i planowanie kosztów); • prognozowanie kursów akcji i walut; • socjologia; • analiza jakości i poziomu życia; • edukacja (kontrola wyników nauczania); • kontrola jakości; • badania naukowe (antropologia, antropometria, archeologia, archiwistyka...)

13. Skuteczność prognoz (warunki) Podstawowym warunkiem skuteczności prognoz jest: stabilność modelowanego zjawiska w czasie i przestrzeni Uwaga 1: Wydaje się, iż można wysnuć tezę o większej stabilności zjawisk naturalnych i co za tym idzie, można spodziewać się dużej sprawdzalności prognoz w medycynie, biologii, demografii, a nieco mniejszej w socjologii. Zjawiska ekonomiczne (często nawet wirtualne) jak na przykład kursy akcji, walut są bardzo niestabilne i jako takie stwarzają duże problemy podczas tworzenia prognoz. Uwaga 2: Wspomnieć tu należy, że związki między dwoma bardzo dynamicznymi zjawiskami mogą mieć charakter stały - na przykład trudno przewidzieć wahania stopy bezrobocia i natężenie zjawiska przestępczości. Jednakże relacje pomiędzy bezrobociem a przestępczością są zwykle dosyć ściśle określone.