Avrupa Birliği ve Türkiye Ekonomisi

1. Avrupa Birliği veTürkiye Ekonomisi Prof. Dr. Utku UTKULU Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü Utku Utkulu&Aydın Arı

2. Sunum Planı • Entegrasyon Sürecinde Türkiye • AB-Türkiye: Kısa Tarihçe • AB’nin Kurumları • Gümrük Birliği • Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) • AB’nin Genişlemesi • AB-Türkiye İlişkisinde Mevcut Durum Utku Utkulu&Aydın Arı

3. Entegrasyon Sürecinde Türkiye • Uluslararası Ekonomik Entegrasyon • Dünya Ticaretinin Serbestleştirilmesi • Gümrük Birliği • Avrupa Birliği Utku Utkulu&Aydın Arı

4. Uluslararası Ekonomik Entegrasyon • Ulus-devletlere ait ekonomik birimler arasındaki ayrımcılığı ortadan kaldırmaya yönelik önlemler alınması sürecidir. • Ayrımcılığa son verilerek belli bir bölgede ticaretin serbestleştirilmesi hedeflenir. • Entegrasyon işbirliğinden farklıdır: • İşbirliği, ayrımcılığı azaltmayı, • Entegrasyon, ayrımcılığı ortadan kaldırmayı hedefler. Utku Utkulu&Aydın Arı

5. Ayrımcılığı Ortadan Kaldırmaya Yönelik Önlemler • Gümrük tarifelerinin, • Tarife dışı araçların ortadan kaldırılması; • Vergilerin, • Para ve Maliye Politikalarının uyumlulaştırılması; • Ortak politika ve karar mekanizmalarının oluşturulmasıdır. Utku Utkulu&Aydın Arı

6. Entegrasyonda en temel özellik; • Ticaretin serbestleştirilmesidir. • Üretim faktörlerinin serbest dolaşımını da kapsar. • Mal ve faktör hareketleri üzerinde, coğrafi uzaklık ve ulaştırma masraflarının yüksekliği gibi engellerden çok devletlerin uyguladığı ayrımcılıkların ortadan kaldırılması önemlidir. • Entegrasyon, dünya ticaretinin serbestleştirilmesinden farklıdır. • Entegrasyon, küreselleşmeden (globalizasyon) farklıdır. Utku Utkulu&Aydın Arı

7. Entegrasyon Türleri (Aşamaları) • Tercihli Ticaret Anlaşmaları • Serbest Ticaret Bölgesi • Gümrük Birliği • Ortak Pazar • Ekonomik ve Parasal Birlik • Tam İktisadi Bütünleşme • Politik Bütünleşmeler Utku Utkulu&Aydın Arı

8. Dünya Ticaretinin Serbestleştirilmesi • II. Dünya Savaşından sonra oluşan yeni ekonomik düzenin temel hedefidir. • Temel dayanağı, 1948’de yürürlüğe giren Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasıdır (GATT). • Uruguay Round (1986-1994) sonrası GATT’a imza atmış ülke sayısı 125’tir; Türkiye de bunlardan biridir. Utku Utkulu&Aydın Arı

9. GATT’ın Temel İlkeleri • Ticarette ayrım yapmama • Ulusal ekonomiyi dış rekabetten koruma amacı olarak yalnızca tarifelerin kullanılabilmesi • Karşılıklı ödün ilkesi • Ticari anlaşmazlıklarda arabuluculuk • Haksız rekabete karşı önlemler • 1995’den itibaren GATT’ın yerini Dünya Ticaret Örgütü almıştır. Utku Utkulu&Aydın Arı

10. AB-Türkiye: Kısa Tarihçe • 31 Temmuz 1959’da “ortak üye” başvurusu. • 12 Eylül 1963 Ankara Anlaşması • 25 Aralık 1976’da Türkiye tek taraflı olarak yükümlülüklerini dondurdu. • 30 Haziran 1980’de Topluluk Türkiye’ye ek tavizler vermeyi kabul etmiş fakat Askeri Müdahaleden sonra ilişkiler yavaşladı. • 16 Eylül 1986’da Ortaklık Konseyi toplandı. • 14 Nisan 1987 Tam üyelik başvurusu • 1 Ocak 1996 Gümrük Birliği’nin başlaması Utku Utkulu&Aydın Arı

11. AB’nin Kurumları • AB Konseyi (Zirvesi):Topluluk üyesi ülkelerin Devlet Başkanları’nın 6 ayda bir yaptıkları Zirve Konferansları sonucunda “de facto” ortaya çıkmıştır. • AB Bakanlar Konseyi: Yasama ve Karar alma organıdır. • AB Komisyonu: Üye devletlerce atanan 20 üyeden oluşur. Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya’nın 2’şer, diğer devletlerin 1’er üyesi vardır. Yürütme Organıdır. • Avrupa Parlamentosu: Komisyon ve Konsey arasında paylaşılmış yasama ve yürütme yetkilerinin demokratik biçimde denetlenmesi amacıyla kurulmuştur. • Adalet Divanı: Yüksek Yargı organıdır. • Avrupa Hesap Mahkemesi (Sayıştay): Mali denetim yapar. Utku Utkulu&Aydın Arı

12. Gümrük Birliği Türkiye AB ile birlikte şunları uygulamaktadır: • Ortak gümrük tarifesi • İthalatta ortak kurallar • Dampingli ithalata karşı korunma • Sübvansiyonlu ithalata karşı korunma • Miktar kısıtlamalarının yönetimi • Haksız ticari uygulamalara karşı Topluluk haklarının korunması • Ticari markaların korunması, çeşitli standart ve teknik şartlara ilişkin düzenlemeler, tekstilde özel düzenlemeler • İhracatta ortak kurallar • Resmi destekli ihracat kredileri Utku Utkulu&Aydın Arı

13. Statik Etkiler Ticaret yaratıcı Ticaret saptırıcı Dinamik Etkiler İçsel Ekonomiler Dışsal ekonomiler Rekabetin yoğunlaşması Teknolojik gelişme Yatırımlarda artış Risk ve belirsizliklerin azalması Döviz rezervlerinin artışı Sanayileşme hızının artışı Gümrük Birliklerinin Ekonomik Etkileri Utku Utkulu&Aydın Arı

14. Gümrük Birliği’nin Türkiye Ekonomisine Etkileri • Dış denge üzerine etkileri • İhracata yönelik sanayi dallarına etkileri • KOBİ’lere etkileri • Teşvik politikalarına (yatırım, ihracat) etkileri • Tarım sektörüne etkileri • Verimliliğe etkileri • Kamu sektörü dengesine etkileri • Rekabete etkileri Utku Utkulu&Aydın Arı

15. Ekonomik ve Parasal Birlik • Avrupa Birliği açısından Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB), kişilerin malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının yanı sıra, milli paralar arasında kesin olarak tespit edilmiş sabit kurlar ve nihayet tek bir para biriminin kabulü anlamına gelmektedir. • Bu amaçlara ulaşmak için gerekli olan ortak para politikası, ekonomik politikaların yakınlaştırılması ve başta maliye politikası olmak üzere birçok alanda uyum sağlanması öngörülmektedir. Utku Utkulu&Aydın Arı

16. EPB’nin koşulları • Mal, hizmet, sermaye ve emeğin serbest dolaşımı sağlanmalıdır, • Ortak gümrük tarifesi uygulamaya konulmalıdır, • Üyeler arasında döviz kurubirliği gerçekleştirilmelidir, • Ortak ekonomik ve parasal politikalar uygulanmalıdır, • Asgari seviyede mali bütünleşmeye gidilmelidir, • Üçüncü ülkelere karşı ortak para politikaları izlenmelidir, • Ortak bir merkez bankası kurulmalıdır. Utku Utkulu&Aydın Arı

17. EPB’ye katılmak için: • Birliğe katılan bütün üye ülke para birimlerinin tam konvertibilitesinin sağlanması, • Sermaye hareketlerinin tam liberalizasyonu ile bankacılık ve diğer mali piyasaların entegrasyonu, • Paraların değerindeki dalgalanma marjlarının kaldırılması ve kurların geri dönülmez biçimde sabitleştirilmesi gerekmektedir. Utku Utkulu&Aydın Arı

18. Gümrük Birliğinde, üye ülkeler kendi aralarında gümrük tarifelerini sıfırlar, 3. ülkelere karşı ise ortak bir gümrük tarifesi uygular. Gümrük Birliği kısmi bir anlaşma olup EPB’nin aşamasıdır. EPB’de malların ve üretim faktörlerinin serbest dolaşımı ve ekonomik-mali politikaların uyumu söz konusudur. EPB para ve mali istikrarı amaçladığı için üye ülkelerin ekonomik ve mali politikalarıdisiplin edici özelliği vardır. EPB’de gelirin tekrar ve adil dağılımı amaçlandığından, zayıf ülkelerin EPB’ye girmeleri daha avantajlıdır. EPB, AB’ye tam üyelik için olmazsa olmaz bir kriterdir. Gümrük Birliği ve EPB Utku Utkulu&Aydın Arı

19. OLUMLU ETKİLER Mikroekonomik Etkiler İşlem Maliyetlerinin Ortadan Kaldırılması Döviz Kuru Belirsizliğinin Ortadan Kalkması Makroekonomik Etkiler Enflasyon ve Faiz Oranlarındaki Gelişmeler Birlik Rezerv Politikasının Değişmesi Sermaye Piyasalarının Gelişmesi OLUMSUZ ETKİLER Talep şokları karşısında üye ülke ekonomilerinin ayarlanma sorununun oluşması. Üye ülkelerin farklı enflasyon-işsizlik oranı seçimlerinin yaratacağı eşitsizlik. İşgücü piyasalarının merkezleşme derecelerine bağlı olarak nominal ücretlerde artış yaratması Büyüme hızı yüksek ülkelerde refah kaybına yolaçması. Bütçe açıklarının finansmanı yöntemlerinin yaratacağı refah kaybı. EPB’ye katılmanın etkileri Utku Utkulu&Aydın Arı

20. EPB’nin Türkiye Ekonomisine Muhtemel Etkileri Türkiye’nin doğrudan etkilenecek olmasının nedenleri: • Türkiye toplam ithalatının % 43’ünü, ihracatının % 39’unu euro bölgesi ülkeleri ile yapmaktadır. Gelen turistlerin, yabancı sermayenin, işçi dövizlerinin büyük bölümü AB kökenlidir. • Halihazırda bir GB anlaşması mevcuttur. Uyum çalışmalarının büyük kısmı gerçekleşmiş durumdadır. Utku Utkulu&Aydın Arı

21. Dolaylı etkiler AB ile ekonomik ve ticari ilişkilerin yoğunluğundan dolayı görülebilecek etkilerdir. AB ülkelerinde faizlerin düşmesi, yatırımların artması, büyümenin hızlanması gibi beklentiler Türkiye’yi olumlu etkileyecektir. Dolaysız etkiler Euro, Türkiye’de izlenen para ve döviz kuru politikalarında değişiklik yapılmasını gerektirecektir. Euronun döviz rezervleri içindeki payı artacaktır. Dış ticarette euro ile işlemlerin payı artacaktır. Fiyat istikrarını ve makroekonomik istikrarı sağlamak zorunlu hale gelecektir. Euro cinsinden borçlanma maliyetleri azalacaktır. Firmaların rekabet güçlerinin gerçek değerini ortaya çıkaracaktır. EPB’nin Türkiye Ekonomisine Muhtemel Etkileri Utku Utkulu&Aydın Arı

22. Üye Ülkeler Almanya Avusturya Belçika Fransa İspanya İngiltere İrlanda İtalya Hollanda Danimarka İsveç Lüksemburg Finlandiya Portekiz Yunanistan Aday Ülkeler Macaristan Polonya Romanya Slovakya Letonya Estonya Litvanya Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Slovenya Malta Güney Kıbrıs Rum Kesimi TÜRKİYE AB’nin Genişlemesi Utku Utkulu&Aydın Arı

23. AB’de genişleme stratejisi Aday Ülkeleri Tek Paraya Götürecek Sürecin Aşamaları • Adaylık Aşaması Kopenhag Kriterlerine Uyum • İşleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı • Birlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle mücadele etme kapasitesi EPB ile ilgili mevzuata uyum • MB bağımsızlığı ve fiyat istikrarı hedefi • Bankacılık düzenlemeleri • Mali piyasalar ile ilgili düzenlemeler • Sermayenin serbest dolaşımı 2. Üyelik Aşaması • Maastricht Kriterlerine uyum • İstikrar ve Büyüme Paktı’nın koşullarına uyum 3. Euro Aşaması Utku Utkulu&Aydın Arı

24. AB Laeken Zirvesi(14-15 Aralık 2001) • Laeken Zirve Sonuç Bildirisine eklenen AB’nin Geleceğine İlişkin Bildiride, iki Dünya Savaşı’nın ardından barışın sürekliliğinin sağlanması yönünde AB’nin ilerleme kaydettiği, ayrıca ekonomik bütünleşmesini tamamladığı belirtilmiştir. • 10 yıl önce Maastricht Antlaşması ile ortaya koyulan siyasi bütünleşme hedefini gerçekleştirme yönünde sosyal politika, istihdam, mülteciler ve göç politikası, polis ve adli işbirliği, dış politika gibi alanlarda emin adımlarla ilerlediği ifade edilmiştir. Buna göre bütünleşmenin temel göstergelerinden biri olan tek paranın fiili olarak uygulamasının ise 2002 Ocak ayından itibaren başlatılacağı bir kez daha teyid edilmiştir. Utku Utkulu&Aydın Arı

25. Laeken Zirvesi’nde ele alınan konular • Euro’ya geçiş (1 Ocak 2002’den itibaren) • Genişleme[2004 yılında gerçekleştirilmesi düşünülen ve Avrupa’nın Geleceği’nin tartışılacağı bir sonraki Hükümetlerarası Konferansa ilişkin hazırlıkların mümkün olduğu ölçüde geniş ve şeffaf şekilde gerçekleşmesi amacıyla bir Konvansiyon’un oluşturulması kararı alınmıştır] • Birlik İçerisinde Yetki Alanlarının Yeniden Paylaşımı ve Tanımlarının Yapılması [Birliğin Araçlarının Basitleştirilmesi; Birlik İçinde Daha Fazla Demokrasi, Şeffaflık ve Etkinlik; Avrupa Vatandaşları İçin Bir Anayasa] • Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası (AGSP)[Bildiride askeri imkan ve yeteneklerinin geliştirilmesinin Avrupa ordusunun oluşturulması anlamına gelmediği vurgulanmıştır. AB’ye üye olmayan NATO ülkelerinin ve AB’ye aday diğer ülkelerin askeri ve diğer güvenlik birimleri açısından Avrupa imkan ve yeteneklerinin arttırılması niyetiyle önemli katkıda bulundukları üzerinde durulmuştur.] Utku Utkulu&Aydın Arı

26. Genişlemenin Avrupa Para Birliği (APB) üzerine etkileri • Ekonomilerin asimetrik şoklardan farklı düzeylerde etkileneceği öne sürülmektedir. • APB’nin güvenilirliğini artırabilmek için giriş koşulları ağırlaştırılmıştır. • Bazı ülkelerin euro alanına katılmadan APB’ye katılması düşünülmektedir. • Birliğin zayıf ülkeleri, Yapısal Fon’dan, Uyum Fonu’ndan ve Ortak Tarım Politikası’ndan elde ettikleri kaynaklardan vazgeçmek istememektedirler. Utku Utkulu&Aydın Arı

28. Genişlemenin Faydaları • Avrupa kıtasında politik istikrar, demokrasi ve insan haklarının güvenceye alınması. • 500 milyondan fazla tüketiciyi kapsayan bir iç Pazar, mal ve hizmetlerin serbestçe dolaşabildikleri bir alan. Pek çok farklı kural ve yönetmelik yerine AB standartları. • Çevre kirliliği, örgütlü suçlar, yolsuzluk, yasadışı mal ve insan trafiği gibi sorunlarla mücadele yeteneğinin artması. • Aday ülkelerin yaşam standartlarının artması, küresel rekabet gücü kazanmaları. Üye ülkelerde daha fazla iş, daha fazla vergi geliri, sosyal güvenliğe daha fazla kaynak. Utku Utkulu&Aydın Arı

29. AB-Türkiye İlişkisinde Mevcut Durum • Helsinki Avrupa Konseyi toplantısında Türkiye’nin AB tam üyeliğine adaylık statüsünün tanınmasından sonra Türkiye için hazırlanan ilk kapsamlı rapor Aralık 2000 tarihli Nice Avrupa Konseyi’ne sunulmuştur • 15-16 Haziran 2001 tarihli Göteborg Avrupa Konseyi, Helsinki’de alınan kararların Türkiye’yi AB’ye daha fazla yakınlaştırdığını ve Türkiye’nin Birliğe üyelik amacına yeni bir boyut kazandırdığını belirtmiştir. • Konsey Katılım Ortaklığı Belgesini 8 Mart 2001 tarihinde resmen onaylamıştır. • Türk hükümeti 19 Mart 2001 tarihinde Ulusal Programı onaylamıştır. Utku Utkulu&Aydın Arı

30. Türkiye’nin yerine getirmesigereken kriterler • Kısa vadede makro ekonomik istikrarın sağlanması • Orta vadede ekonomik gelişemeye sağlam temeller oluşturulması • Tarım, bankacılık ve kamu sektöründe kapsamlı yapılanmaya gidilmesi • Eğitim, sağlık, sosyal hizmet ve altyapı çalışmaları için bütçenin düzenlenmesi • Şeffaflık sağlanması, kara para aklamaya karşı mücadelenin sürdürülmesi • Alkol ve tütünde kamu tekelinin değerlendirilmesi • Belgelendirmede AB kıstaslarına uyum sağlanması • Siyasi kriterlere uyum sağlanması Utku Utkulu&Aydın Arı

31. Maastricht Kriterleri • Enflasyon oranı için referans değer: Enflasyonda en iyi başarıma sahip üç ülkenin ortalamasına 1.5 puan eklenmesi ile elde edilir. • Faiz oranı için referans değer: En iyi başarıma sahip üç ülkenin ortalamasına 2 puan eklenmesi ile elde edilir. • Bütçe açığı/GSYİH oranı: % 3’ü geçemeyecektir. • Kamu borçları/GSYİH oranı: % 60’ı geçemeyecektir. Utku Utkulu&Aydın Arı

32. TÜRKİYE birim 1996 1997 1998 1999 2000 2001 en son veri Reel GSYİH büyümesi % 7,0 7,5 3,1 -4,7 7,2 -6,1 Oc-eylül Enflasyon Oranı (TÜFE) Yıllık ortalama % 80,4 85,7 84,6 64,9 54,6 54.4 Aralık ayı1 % 79,8 99,1 69,7 68,8 39,0 68,5 Yıl sonu işsizlik oranı (ILO tanımı) % 6,7 6,5 6,8 7,6 6,6 6,9 Haziran Bütçe dengesi GSYİH oranı -8,4 -13,4 -11,9 -21,8 -11,0 -29,7 oc-eylül Cari işlemler dengesi GSYİH oranı -1,4 -1,4 1,0 -0,7 -4,9 0,8 Oc-hz Cari işlemler dengesi Milyon euro -1945 -2333 1766 -1276 -10574 288 Oc-kası Dış borç borç/ihracat oranı % 171,2 155,9 156,1 199,6 210,2 brüt dış borç Milyon euro 52797 64308 67583 80196 108865 135935 Oc-eylü Doğrudan yabancı yatırımlar ödemeler dengesi GSYİH oranı 0,4 0,4 0,5 0,4 0,5 2,6 Oc-hz m.euro 576 712 837 735 1063 1874 Oc-hz Utku Utkulu&Aydın Arı

33. Maastricht Uyum Kriterleri Açısından Üye Ülkelerin ve Türkiye’nin Durumu Utku Utkulu&Aydın Arı

34. Kopenhag Kriterleri 21-22 HAZİRAN 1993 tarihinde Kopenhag’da toplanan Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesinde bir takım ekonomik ve siyasi kriterler belirlenmiştir: • Siyasi Kriterler • Demokrasinin ve demokrasinin devamını sağlayan kurumların istikrarı • İnsan Hakları • Azınlıklara saygı gösterilmesi ve korunması • Hukukun üstünlüğü • Ekonomik Kriterler • Etkin işleyen bir serbest piyasa ekonomisinin varlığı • Birlik içindeki piyasa güçleri ile rekabet edebilme ve rekabetçi baskıya uyum sağlama kapasitesi • Ekonomik ve Parasal birliğe geçiş ölçütlerine uyumdur. Utku Utkulu&Aydın Arı

35. Kopenhag Kriterleri açısından değerlendirme İşleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı • 2000 yılının büyük bir kısmındaki güçlü büyümeden sonra Kasım 2000 finansal krizinden bu yana ekonomik faaliyetler küçülmektedir. • Kasım 2000 ve Şubat 2001’de yaşanan finansal karışıklık nedeniyle faizlerdeki ve tüketici fiyatlarındaki yüksek artış, harcanabilir reel geliri ve tüketici güvenini azaltmış ve bu durum talep artışı ile piyasada yaşanan canlılığı aniden durdurmuştur. • İşsizlik 2001 yılında artmaya devam etmiştir. • Enflasyonist baskı yeniden canlanmıştır • Krizden sonra para politikası daha uyumlu hale gelmiş, faiz oranlarında ise keskin bir yükselme gözlenmiştir. • Şubat ayında başlayan dalgalı kurdan bu yana Türk Lirası %50’den fazla değer kaybına uğramıştır. Son aylarda TL değer kazanmaktadır. Utku Utkulu&Aydın Arı

36. Kamu Sektörü Borçlanmasını da içerecek bir kamu kesimi faiz dışı fazlası oluşturulması gerekmiştir. • Faiz ödemeleri diğer harcama kategorilerini dışlamaktadır. • Cari işlemler dengesi paranın değer kaybından sonra gözle görülür şekilde bir iyileşme kaydetmiştir. • Kamunun üretimdeki rolü halen önemini korumaktadır ve özelleştirmedeki ilerleme yavaştır. • Mülkiyet hakları da dahil olmak üzere yasal altyapı mevcuttur. Ancak kanunların ve sözleşmelerin yerine getirilmesinde bazen zorluklar yaşanmaktadır. • Mali sektör halen yeniden yapılanma altındadır ve bu nedenle verimli yatırımlara yeterli mali kaynak aktaramamaktadır. Utku Utkulu&Aydın Arı

37. Birlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle mücadele etme kapasitesi • Beşeri ve fiziki sermayenin kompozisyonu kalite ve bölgesel dağılım açısından çok heterojen olup acil iyileştirmeye gereksinim duymaktadır. • Fiziki sermayenin kalitesi çok heterojen olup önemli verimlilik farklılıklarına yol açmaktadır. • İşgücü piyasasına yönelik politikanın geliştirilmesi gerekmektedir. • Brüt sabit sermaye formasyonu çok dalgalıdır. • Yabancı doğrudan yatırımlar konusundaki liberalizasyonun artırılmasına rağmen, girişler marjinal kalmıştır. • Özel sektörde ve özellikle tarım sektöründe işletmelerin yeniden yapılandırılması, yapısal reformlarla daha da hızlandırılmıştır. • Küçük ve çok küçük aile şirketleri Türkiye ekonomisinin belkemiğini oluşturmaktadır. • Devlet müdahalesi tarım ve mali sektörlerde diğerlerine oranla daha fazla azalmaktadır. Utku Utkulu&Aydın Arı

38. AB İçin Ulusal Program • 19 Mart 2001’de Hükümet tarafından onaylandı. • “Türkiye Cumhuriyeti, Avrupa Birliği üyesi ülkelerle, evrensel ortak değerleri esas alan, barışçı ve aydınlık bir geleceği paylaşmak ve bu hususta katkılarda bulunmak azmindedir. Türk Hükümeti, Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliğini, Cumhuriyetimizin kurucu felsefesini ve Atatürk'ün geleceğe bakışını doğrulayan kilit bir aşama ve Türkiye Cumhuriyeti için yeni bir basamak olarak değerlendirmektedir.” • “Türkiye, başta insan hakları ve demokrasi alanlarında olmak üzere, Avrupa Birliği müktesebatı niteliğindeki evrensel normlar ile Avrupa Birliği ülkelerinin uygulamalarına daha fazla uyum sağlamak amacıyla, gerekli tüm uluslararası sözleşmelere taraf olacak ve bunların etkin şekilde uygulanmasını sağlayacak tedbirleri alacaktır. Türkiye esasen, bu bağlamdaki sözleşmelerin çoğuna taraftır.” Utku Utkulu&Aydın Arı

39. Siyasi Kriterler • 1. Düşünce ve İfade Özgürlüğü • 2. Dernek Kurma Özgürlüğü • 3. İşkenceyle Mücadele • 4. Duruşma Öncesi Gözaltı • 5. İnsan Hakları İhlâlleri Sonuçlarının Düzeltilmesi İmkânlarının güçlendirilmesi • 6. Devlet Memurları ve Kamu Görevlilerinin İnsan Hakları Konusunda Eğitimleri • 7. Devlet Güvenlik Mahkemeleri Dahil Olmak Üzere, Yargının İşlevselliği ve Verimliliği • 8. Ölüm Cezasının Kaldırılması Utku Utkulu&Aydın Arı

40. 9. Kültürel Yaşam ve Bireysel Özgürlükler • 10. Tüm Vatandaşların Ekonomik, Sosyal ve Kültürel İmkanlarının Artırılması • 11. Tüm Bireylerin, Herhangi Bir Ayrım Yapılmaksızın • ve Dil, Irk, Renk, Cinsiyet, Siyasî Görüş, Felsefî İnanç veya Dinine Bakılmaksızın, Tüm İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerinden Tam Olarak Yararlandırılması • 12. Anayasa'nın ve İlgili Diğer Yasaların AB Müktesebatına Uyumu • 13. BM Uluslararası Medenî ve Siyasî Haklar Sözleşmesi • 14. Cezaevlerindeki Tutukluluk Koşulları • 15. Millî Güvenlik Kurulu • 16. Olağanüstü Hal Utku Utkulu&Aydın Arı

41. Bazı önemli internet adresleri AB resmi internet sitesi: http://europa.eu.int/index_en.htm Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği: http://www.deltur.cec.eu.int/main-t.html Dışişleri Bakanlığı: http://www.mfa.gov.tr/ İktisadi Kalkınma Vakfı: http://www.ikv.org.tr/ Bilgi Üniversitesi Avrupa Dökümantasyon Merkezi: http://library.bilgi.edu.tr/screens/edc.html Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası: http://www.tcmb.gov.tr Utku Utkulu&Aydın Arı