Krivično pravo – suprotstavljanje kriminalitetu

1. Krivično pravo – suprotstavljanje kriminalitetu Almir Maljević, Doc. Dr.

2. Sadržaj predavanja • Uvodne napomene • Historijski razvoj društvene reakcije na kriminalitet • Aktuelni primjer formalne reakcije na kriminalitet • Pogled unazad • Evolucija oblika društvene reakcije na kriminalitet • Evolucija shvatanja o opravdanosti i ciljevima kazne i kažnjavanja

3. Uvodne napomene • Pravna država (Rechtsstaat, Rule of Law) • U formalnom smislu • U materijalnom smislu • Funkcije krivičnog prava (Z, S, SE) • Karakteristike krivičnog prava (S, F, UR) • Ljudska prava – uloga (određujuća/ograničavajuća) • Načela • Legitimnost (opravdanost) – smrtna kazna? • Racionalnost (cilj i sredstva) – korist/šteta? • Humanost – rezultat ili težnja

4. Historijski razvoj društvene reakcije na kriminalitet Almir Maljević, Doc. Dr.

5. Pregled • Uvodne napomene • Aktuelni primjer društvene reakcije na kriminalitet • Kako se došlo do trenutnih shvatanja • Evolucija oblika društvene reakcije na kriminalitet • Evolucija shvatanja o opravdanosti i ciljevima kazne • Zaključna razmatranja i diskusija

6. Olakšavajuće i otežavajuće okolnosti i tužilac kao “dirigent” utvrđene kazne? Almir Maljević, doc. dr. sci. Neum, IV stručno savjetovanje tužilaca u BiH, 11-13.10.2011.

7. Pregled • Zašto je pitanje važno? • Metodološke napomene • Rezultati provedene analize • Djela i učinitelji • Olakšavajuće i otežavajuće okolnosti • Zaključna razmatranja

8. Zašto je pitanje važno? • Okolnosti djela i okolnosti učinioca • Retributivni pristup • Rehabilitirajući pristup • Svrha kažnjavanja/kazne (čl. 39 KZBiH) • Utvrđivanje kazne – čija je to uloga? • Direktna odluka suda (izvedeni dokazi) • Indirektna odluka suda (prijedlog tužioca) • Mišljenje laičke i stručne javnosti

9. Metodološke napomene • Karakteristike uzorka • Sud BiH, Odjel II i III, prvostepene osuđujuće presude • Period 2006-2009 • Pretvaranje presuda u case-ove po učiniteljima • Selekcija case-ova prema sankciji propisanoj za KD • Isključivanje tzv. “outlier”-a (prema utvrđenoj kazni) • Analiza provedena na 58 učinitelja • Nivo analize • Ograničenje – (ne)generabilnost rezultata

10. Rezultati provedene analize • N = 58 (54M, 4F) • Starost – Mean 33,95, std 9,4 (min19; max55) • Krivična djela (pos. min. = 1 godina zatvora) • Krivotvorenje novca (N=29) • Krijumčarenje osoba (N=18) • Pranje novca (N=5) • Neovlašteni promet opojnih droga (N=4) • Primanje dara i drugih oblika koristi (N=1) • Trgovina ljudima (N=1)

11. Rezultati provedene analize (cont. 1) • Utvrđena kazna • Mean 9,35 mjeseci (Min 3, Max 18) – bez outlier-a • Mean 10,84 mjeseci (Min 3, Max 24) • Ublažena – 67,2% slučajeva • Posebni minimum – 17,24% slučajeva • Uslovna osuda – 60,3% slučajeva (MeanVP–32,23m)

12. Rezultati provedene analize (cont. 2) • Olakšavajuće okolnosti (Mean – 4,24; N=246) • Priznanje KD – 60,34% (N=35) • Nije osuđivan/kažnjavan – 53,45% (N=31) • Kajanje – 44,83% (N=26) • Korektno držanje – 41,38% (N=24) • Mlada osoba – 39,66% (N=23) (Mean-27,3, Min 19;Max 37) • Iskreno držanje/porodična osoba - 27,59%/27,59% (N=16/16) • Porodične prilike/imovno stanje – 22,41% (N=13) • Otac/majka 1,2,3,4,5 djece – 20,69% (N=12) • Saradnja/pristao da svjedoči – 15,52% (N=9) • Nezaposlen – 13,79% (N=8) • Otežavajuće okolnosti (Mean – 0,25; N=15) • Ranije osuđivan – 18,97% (N=11) • Više KD – 5,17% (N=3)

13. Zaključna razmatranja • Good cop – bad cop – ko je dobar, a ko loš? • Zakonodavac / pravosuđe • Individualizacija ili improvizacija?

14. Evolucija oblika društvene reakcije na kriminalitet

15. Dva osnovna perioda reakcije • Period privatne reakcije • Pimitivne zajednice • Prije pojave klasa / država • Period privatne osvete i kompozicije • Tri oblika reakcije • Period javne (državne) reakcije na kriminalitet • Od formiranja prvih država do danas • Kazne sa prepoznatljivim karakteristikama • Tri etape evolucije

16. Period privatne reakcije na kriminalitet • Progonstvo iz zajednice • Privatna (krvna) osveta • Izmirenje naknadom štete

17. Progonstvo iz zajednice • Plemenski zločini (izdaja, čarobnjaštvo, svetogrđe, trovanje starješine) • Karakter smrtne kazne • Isključivo u predhistorijskom periodu, kasnije vrlo rijetko (osveta i naknada štete)

18. Privatna (krvna) osveta • Oštećeni i njegova porodica reaguju protiv izvršioca i njegove porodice. • Tri faze • U prvoj fazi – instinktivna, kolektivna, nesrazmjerna, gruba. Sakralni karakter. • U drugoj fazi - promijenila oblik u osvetu po propisanim pravilima koja daje zajednica/država. Lex talionis. • U trećoj fazi - predviđanje obaveze da se zavađeni pojedinci moraju obratiti državnoj vlasti koja utvrđuje pravo na osvetu. Sudski lex talionis.

19. Izmirenje naknadom štete • Kompozicioni sistem - porodica izvršioca plaća naknadu porodici oštećenog • Karakteristike – kolektivna, nije nagonska, umjerena, saglasna cilju • Ovaj se oblik najviše razvio i sačuvao • Ranije - porodica povrijeđenog mogla da bira između osvete i kompozicije • Kasnije - nametnuta pravna obaveza na mirenje naknadom štete • Danas – novčana kazna (utvrđivanje visine, rokova za plaćanje, izvršenje)

20. Period javne / državne reakcije na kriminalitet • Period ispaštanja i zastrašivanja • Humanitarni period • Period individualizacije

21. Period ispaštanja i zastrašivanja • Država je zabranila privatnu, a uvela javnu osvetu • Cilj kazne – ispaštanje i zastrašivanje • Kazne • Novčana kazna • Smrtna kazna • Metode fizičke torture • Metode društvene degradacije • Metode progonstva i deportacije

22. Primjeri sprava za mučenje

23. Primjeri sprava za mučenje 2

24. Primjeri sprava za mučenje 3

25. Humanitarni period • Protivnici smrtne kazne – reakcija na srednjevj. pravosuđe • Ističe se ideja popravljanja delikvenata radom i humanim postupanjem • Humanitarni pokret • može se kazniti samo čovjek čija je volja u vrijeme izvršenja djela bila slobodna • poštivajući njegova prirodna, od državnog priznanja nezavisna prava • Klasična škola - slobodna volja / jednaka odgovornost / jednake kazne • Feuerbach, Bentham i drugi – svrha kazne prevencija kriminaliteta • Sljedbenici filozofije Kanta i Hegela – svrha kazne odmazda i ispaštanje

26. Period individualizacije • Reakcija na osnovne nedostatke humanitarnog perioda • Javlja se moderni pojam individualizacije – zakonska individualizacija • Kasnije, zakonska individualizacija se transformiše u sudsku individualizaciju

27. Diskusija • Vi pitate.... • Vi odgovarate....

28. Evolucija shvatanja o opravdanosti i ciljevima kazne i kažnjavanja

29. Dva osnovna pitanja • Pravno-filozofsko pitanje – zašto kažnjavamo • Različite teorije o osnovu kazne • Kriminalno-političko pitanje – šta želimo postići • Različite teorije o cilju kazne

30. Teorije o osnovu kazne • Idealističke i metafizičke teorije • Teorija božanske pravde • Teorija moralne pravde • Teorija zakonske pravde • Teorija društvenog ugovora • Pravne teorije • Sociološke teorije

31. Teorije o cilju kazne • Apsolutne teorije • Relativne (utilitarističke) teorije • Teorije generalne prevencije • Teorije individualne prevencije • Spojnorelativne teorije • Mješovite teorije • Od 1955, Ženeva, UN Kongres...

32. Cilj kazne u BiH zakonodavstvu • Svrha krivičnopravnih sankcija je: • zaštita društva od izvršenja krivičnih djela preventivnim uticanjem na druge da poštuju pravni sistem i ne počine krivična djela te sprečavanjem počinioca da počini krivična djela kao i podsticanje njegovog preodgoja; • zaštita i satisfakcija žrtve krivičnog djela.. • Svrha kažnjavanja je: • da se izrazi društvena osuda učinjenog krivičnog djela; • da se utječe na učinitelja da ubuduće ne čini krivična djela i podstakne njegov preodgoj; • da se utječe na ostale da ne čine krivična djela; • i da se utječe na svijest građana o pogibeljnosti krivičnih djela i o pravednosti kažnjavanja učinitelja.

33. Diskusija • Vi pitate.... • Vi odgovarate....

34. Literatura • Stojanović, PSK, str. 26-40. • Mlađenović-Kupčević, Penologija, str. 35-71. • Milutinović, Penologija, str. 9-35.

35. Hvala na pažnji! Almir Maljević, doc. dr. sci. amaljevic@fkn.unsa.ba + 387 (33) 561 257