Wiesław Golnau Wydział Zarządzania Uniwersytet Gdański

1. Wiesław GolnauWydział ZarządzaniaUniwersytet Gdański Znaczenie płacy minimalnej dla funkcjonowania rynku pracy 1. Płaca minimalna w aktach prawnych o zasięgu światowym, europejskim i krajowym 2. Wysokość płacy minimalnej w krajach Unii Europejskiej i w USA 3. Wpływ płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia 4. Propozycja zmiany dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej w Polsce

2. 1. Światowe uregulowania płacy minimalnej 1. Artykuł 23 ustęp 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mówi o prawie każdego pracownika do „odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełnionego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej”.

3. 1. Światowe uregulowania płacy minimalnej 2. Artykuł 7 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ratyfikowany przez Polskę w 1977 r. stanowi, że państwa strony paktu uznają prawo każdego do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, obejmujących w szczególności wynagrodzenie zapewniające wszystkim pracownikom jako minimum godziwy zarobek i zadowalające warunki życia dla nich samych i ich rodzin.

4. 1. Światowe uregulowania płacy minimalnej 3. Wstęp do KonstytucjiMiędzynarodowej Organizacji Pracy (trzynasty rozdział Wersalskiego Traktatu Pokojowego z 28 czerwca 1919 r.) mówi, że pokój powszechny i trwały może być zbudowany jedynie na zasadach sprawiedliwości społecznej, a pewne warunki pracy są dla wielkiej liczby ludzi niesprawiedliwe, powodując nędzę i niedostatek, co rodzi niezadowolenie zagrażające pokojowi i harmonii powszechnej. Dlatego konieczne jest polepszenie szeregu warunków pracy, w tym zagwarantowanie zarobku, zapewniającego przyzwoite utrzymanie.

5. 1. Światowe uregulowania płacy minimalnej W artykule III Deklaracji Filadelfijskiej z 12 maja 1944 r. (uzupełniającej Konstytucję Międzynarodowej Organizacji Pracy) wskazano na potrzebę popierania wśród narodów świata programów, które mają na celu osiągnięcie polityki dotyczącej płacy i zarobków, godzin pracy i innych warunków pracy obliczonych na zapewnienie sprawiedliwego podziału owoców postępu dla wszystkich oraz minimalnego wynagrodzenia dla wszystkich zatrudnionych, gdy takie zabezpieczenie będzie konieczne.

6. 1. Światowe uregulowania płacy minimalnej 4. Konwencja Nr 26 i Zalecenie Nr 30 dotyczące metod ustalania płac minimalnych z 16 czerwca 1928 r. 5.Konwencja Nr 99 i Zalecenie Nr 89dotyczące metod ustalania płac minimalnych w rolnictwie z 28 czerwca 1951 r. ratyfikowana przez Polskę w 1977 r. 6.Konwencja Nr 131 i Zalecenie Nr 135 dotyczące ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się z22 czerwca 1970 r.

7. 1. Europejskie uregulowania płacy minimalnej 1. Artykuł 4 ustęp 1 Europejskiej Karta Społecznej przyjętej 18 października 1961 r. przez Radę Europy i ratyfikowanej przez Polskę (ale z pominięciem tego przepisu) stanowi, że w celu zapewnienia skutecznego wykonania prawa do sprawiedliwego wynagrodzenia, umawiające się strony zobowiązują się uznać prawo pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia. Za godziwe uznaje się obecnie wynagrodzenie netto, które nie jest niższe niż 60% przeciętnego wynagrodzenia krajowego netto.

8. 1. Europejskie uregulowania płacy minimalnej 2. Artykuł 5 Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (zwanej Kartą Socjalną) przyjętej 9 grudnia 1989 r. mówi, iż wszyscy zatrudnieni powinni być sprawiedliwie wynagradzani. Aby wprowadzić tę zasadę w życie, w związku z rozwiązaniami stosowanymi w poszczególnych krajach, pracownikom należy między innymi zapewnić godziwe wynagrodzenie, tzn. wynagrodzenie gwarantujące przyzwoity poziom życia.

9. 1. Europejskie uregulowania płacy minimalnej 3. Na mocy artykułu 2 Traktatu z Amsterdamu z 2 października 1997 r. do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską dodano artykuł 118 (obecny artykuł 137) głoszący, że wynagrodzenia zostały wyłączone z obszarów zabezpieczenia społecznego, w ramach których działania państw członkowskich są wspierane i uzupełniane przez Wspólnotę Europejską.

10. 1. Wewnątrzkrajowe uregulowania płacy minimalnej Pierwsze regulacje dotyczące płacy minimalnej a)WNowej Zelandii w 1894 r. sąd arbitrażowy został upoważniony do rozstrzygania sporów ze stosunku pracy poprzez wydawanie decyzji ustanawiającej poziom płacy minimalnej dla wszystkich pracowników zatrudnionych w danym dziale gospodarki na terenie okręgu administracyjnego, w którym spór ten się toczył. W krótkim czasie identyczny system ustalania płacy minimalnej wprowadzono w granicach szeregu obszarów administracyjnych Australii.

11. 1. Wewnątrzkrajowe uregulowania płacy minimalnej b)W Europiepierwsze próby regulacji najniższych wynagrodzeńpodjęto w Wielkiej Brytanii w 1891 r. W celu wyeliminowania nieuczciwej konkurencji o pozyskiwanie publicznych kontraktów poprzez zaniżanie wynagrodzeń, przyjęte wówczas przepisy prawne zobowiązywały pracodawców realizujących takie kontrakty do wypłaty pracownikom wynagrodzeń stosowanych na mocy porozumień zbiorowych w danej dziedzinie działalności bądź na danym obszarze geograficznym kraju. Dużo większe znaczenie miały jednak rozwiązania prawne uchwalone z inicjatywy Winstona Churchilla w 1909 r. (Trade Boards Act), na mocy których, zaczęto tworzyć rady do spraw wynagrodzeń (Trade Boards, a od 1945 r. Wages Councils) uprawnione do ustalania płac minimalnych w poszczególnych działach gospodarki.

12. 1. Wewnątrzkrajowe uregulowania płacy minimalnej c) W Stanach Zjednoczonych pierwsze regulacje dotyczące płacy minimalnej przyjęto w 1912 r. w stanie Massachusetts, gdzie utworzono stałą komisję do spraw płacy minimalnej i podległe jej rady do spraw wynagrodzeń składające się z przedstawicieli pracowników, pracodawców i rządu. Rady te były uprawnione do ustalania stawek płacy minimalnej dla kobiet i dzieci w poszczególnych działach gospodarki i zawodach na postawie kosztów utrzymania. Wyznaczane stawki płacy minimalnej nie były jednak obligatoryjne w pełnym słowa tego znaczeniu, ponieważ jedyną sankcją, jaka spotykała pracodawców stosujących niższe stawki wynagrodzeń, było ogłoszenie ich nazw w gazetach z adnotacją o nie stosowaniu się do przyjętych standardów. W 1938 r. z inicjatywy F. D. Roosevelta uchwalono Fair Labor Standards Act – ustawę wprowadzającą jednolitą stawkę płacy minimalnej na terenie całych Stanów Zjednoczonych.

13. 1. Wewnątrzkrajowe uregulowania płacy minimalnej d) W Polsce płacę minimalną po raz pierwszy wprowadzono w kwietniu 1956 r.

14. Obecnie różnego rodzaju regulacje dotyczące płacy minimalnej funkcjonują w 120 spośród 162 krajów dla których są dostępne odpowiednie dane.

15. 1. Trzy metody kształtowania płacy minimalnej: • w sposób ustawowy, • za pomocą układów zbiorowych pracy, • za pośrednictwem specjalnie do tego celu utworzonych rad do spraw wynagrodzeń.

16. 1. Metody ustalania płacy minimalnej wykorzystywane w krajach należących i kandydujących do Unii Europejskiej oraz w pozostałych krajach OECD

17. 2. Wysokość miesięcznej ustawowej płacy minimalnej brutto w krajach Unii Europejskiej, USA i Turcji w styczniu 2007 r. w euro

18. 2. Relacja ustawowej płacy minimalnej brutto do przeciętnego wynagrodzenia brutto w przemyśle i usługach w krajach Unii Europejskiej i USA w 2005 r. w %

19. 2. Odsetek pełnozatrudnionych pobierających wynagrodzenie w wysokości nie większej niż ustawowa płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej i USA w 2005 r.

20. 3. Wpływ płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia Ch. Brown, C. Gilroy i A. Kohen, członkowie specjalnej komisji do spraw płacy minimalnej (Minimum Wage Study Commission) powołanej w 1977 r. przez Kongres USA, na podstawie syntezy dostępnych wówczas opracowań ustalili, że 10% wzrostu płacy minimalnej prowadzi do: • spadku zatrudnienia młodzieży (osób w wieku 16–19 lat) w granicach 1–3%, • wzrostu stopy bezrobocia młodzieży od 0 do 0,75%, • spadku zatrudnienia młodych dorosłych (osób w wieku 20–24 lat) - poniżej 1%. Kierunek oddziaływania wzrostu płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia osób dorosłych (powyżej 24 roku życia) uznali za nieokreślony pomimo, że znaczna część pracowników wynagradzanych według płacy minimalnej należy do tej kategorii wiekowej.

21. 3. Skutki wprowadzenia płacy minimalnej na konkurencyjnym rynku pracy

22. Na konkurencyjnym rynku pracy wprowadzenie jednolitej stawki płacy minimalnej dla wszystkich pracowników w danej gospodarce będzie miało istotne znaczenie tylko wówczas, gdy jej wysokość przekroczy poziom płacy równowagi W0.

23. 3. Wpływ płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia D. Card i A.B. Krueger z Princeton University w opublikowanej w 1995 r. książce (Myth and Measurement. The New Economics of the Minimum Wage, Princeton University Press, Princeton 1995) przedstawili dowody wskazujące, że wzrost płacy minimalnej nie musi prowadzić do spadku zatrudnienia, a w pewnych okolicznościach może nawet spowodować jego wzrostu.

25. 3. Wpływ płacy minimalnej na sytuację występującą na monopsonicznym rynku pracy

26. Wprowadzenie płacy minimalnej na zmonopsonizowanym rynku pracy może mieć różne konsekwencje dla rozmiarów zatrudnienia i bezrobocia, zależnie od jej wysokości w relacji do stawki wynagrodzeń ustalonej w punkcie równowagi E0, gwarantującej jedynemu pracodawcy danego rodzaju zasobów pracy maksymalizację zysku.

27. 3. Wpływ płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia Na mocy ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, 1 stycznia 2003 r. w Polsce wprowadzono zredukowane stawki płacy minimalnej w wysokości: 1) 80% stawki podstawowej - dla osób w pierwszym roku pracy zawodowej, 2) 90% stawki podstawowej – dla osób w drugim roku pracy zawodowej. Według projektodawców wyżej wymienionej ustawy, obniżenie płacy minimalnej dla tych grup osób miało doprowadzić do wzrostu zatrudniania i spadku bezrobocia młodych pracowników. Przeprowadzone badania wykazały, że redukcja płacy minimalnej nie spowodowała wzrostu zatrudnienia i spadku bezrobocia wśród osób, których dotyczyła.

28. 3. Wpływ płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia

29. 4. Propozycja zmiany dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej w Polsce Dlaczego należy utrzymać płacę minimalną w Polsce: • zapobieganie wyzyskowi, • zwalczanie biedy wśród pracowników, • zapobieganie dyskryminacji ze względu na określone cechy demograficzno-społeczne pracowników, • motywowanie ludności do podejmowania pracy zawodowej i uniezależniania się osób pobierających świadczenia społeczne od pomocy finansowej państwa, • wzrostu produktywności pracy (przesunięcie działalności gospodarczej z obszarów charakteryzujących się niskim zaangażowaniem kapitału, niską wartością dodaną i niskimi wynagrodzeniami do obszarów cechujących się wysokim zaangażowaniem kapitału, wysoką wartością dodaną i wysokimi wynagrodzeniami), • zwalczanie nieuczciwej konkurencji, polegającej na oferowaniu produktów po zaniżonych cenach dzięki obniżonym ponad wszelką miarę wynagrodzeniom.

30. 4. Propozycja zmiany dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej w Polsce Warunkiem uzyskania pozytywnych skutków stosowania płacy minimalnej dla funkcjonowania naszego państwa jest ustalenie jej na odpowiednim poziomie. Wraz ze wzrostem stawki płacy minimalnej wzrasta bowiem jej potencjalny wpływ na redystrybucję dochodów, ale równocześnie wzrasta ryzyko utraty miejsc pracy przez nisko wykwalifikowanych pracowników. Dlatego za celowe należy uznać odejście od dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej.

31. 4. Propozycja zmiany dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej w Polsce Cztery modele ustalania stawek ustawowej płacy minimalnej: • polityczny; • indeksacji; • negocjacji; • wszechstronnej oceny. Stosowany w Polsce model indeksacyjnej nie daje możliwości ustalania najniższego wynagrodzenia na racjonalnym poziomie z punktu widzenia interesów pracowników, pracodawców i całej gospodarki. Raczej przypomina metodę prób i błędów, która może prowadzić albo do pozornej ochrony interesów nisko opłacanych pracowników, albo do spadku zatrudnienia. Dlatego należy go zastąpić modelem wszechstronnej oceny.

32. 4. Propozycja zmiany dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej w Polsce Ponieważ nadmierny wzrost płacy minimalnej nieuchronnie prowadzi do spadku zatrudnienia i nie przyczynia się do ograniczania biedy, aby przynajmniej częściowo rozwiązać problem powiększających się rozmiarów ubóstwa wśród pracowniczych gospodarstw domowych w Polsce, za konieczne należy uznać wprowadzenie kredytu podatkowego o cechach zbliżonych do stosowanego w USA Earned Income Tax Credit.