Prof. SGH dr hab. Alicja Ryszkiewicz ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI UNII EUROPEJSKIEJ

1. Prof. SGH dr hab. Alicja RyszkiewiczZARZĄDZANIE PROJEKTAMI UNII EUROPEJSKIEJ Wykład 1 – Definicja projektu, rola i znaczenie projektów w politykach UE

2. Program wykładu • Definicja projektu, rola i znaczenie projektów w politykach UE • Programy i projekty w polityce spójności UE • Rodzaje projektów UE • Fazy cyklu projektu • Logika interwencji programu/projektu • Etapy przygotowania projektu • Etap analizy (analiza interesariuszy, problemu, celów, strategii) • Etap planowania (budowa macierzy układu logicznego, zastosowanie układu logicznego do planowania działań i harmonogramu zasobów) • Struktura dokumentów projektu i programu • Analiza finansowa i ekonomiczna projektu (podstawowe założenia i narzędzia analizy, analiza projektu komercyjnego, analiza projektu niekomercyjnego) • Analiza integracji projektu z gospodarką krajową (wpływ bezpośredni na produkcję i zastosowanie rzadkich zasobów, określenie alternatywy, identyfikacja jednostek związanych z projektem i jednostek uwzględnionych w analizie, wybór stopy dyskontowej) • Podstawowe kryteria oceny rentowności projektów (okres zwrotu z inwestycji, niezdyskontowane i zdyskontowane wskaźniki korzyści i kosztów, zaktualizowana wartość netto, wewnętrzna stopa dyskontowa) • Analiza wielokryterialna • Wrażliwość i ryzyko (analizy: wrażliwości, scenariuszy, prawdopodobieństwa).

3. Literatura przedmiotu Literatura podstawowa • Zarządzanie projektem europejskim, praca zbiorowa pod redakcją M. Trockiego i B. Gruczy, PWE, Warszawa 2006. Literatura uzupełniająca • Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych, Fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny, Raport końcowy przedłożony przez TRT Trasporti e Territorio oraz CSIL Centre for IndustrialStudies, 16.6.2008; • Podręcznik zarządzania projektami miękkimi w kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006; • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz. U. UE L 347, 20.12.2013 ); • EuropeanCommission, Project Cycle Management Guidelines, March 2004.

4. DEFINICJA PROJEKTU (1) Projekt: • „zamierzony plan działania, postępowania; pomysł, zamysł”, • „plan, szkic czegoś, np. budowli, konstrukcji, przedsięwzięcia, ustawy”. (Słownik języka polskiego PWN”, tom II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 891). Projekt - „część pracy, która wymaga kwalifikacji, wysiłku i uważnego planowania w określonym okresie.” (Longman Dictionary of Contemporary English. New Edition, PWN, Warszawa 1989, s. 828). • „projektowanie” = „design”, • „project” = „przedsięwzięcie”, „plan” Przedsięwzięcie - „działanie złożone, wielopodmiotowe, przeprowadzane zgodnie z planem, który ze względu na skomplikowanie bywa sporządzany przy pomocy specjalnych metod”. (definicja prakseologiczna, T. Kotarbiński, Sprawność i błąd, Warszawa, PZWS 1970, s. 193).

5. DEFINICJA PROJEKTU (2) "Projekt jest organizacją ludzi przeznaczonych do specyficznego celu. Ogólnie, projekty polegają na wielkich, kosztownych, jedynych w swoim rodzaju lub o wysokim stopniu ryzyka przedsięwzięciach, które muszą być zakończone do pewnej daty, za pewną sumę pieniędzy i z pewnym oczekiwanym poziomem osiągnięcia efektów. Jako minimum, wszystkie projekty powinny mieć dobrze zdefiniowane cele i wystarczające zasoby, aby wypełniać wszystkie wymagane zadania." (G. J. Tuman, Development and Implementation of Effective Project Management Information and Control Systems w: D. I. Cleland i W. R. King (red.), Project Management Handbook, Van Nostrandt Reinhold Co., New York 1983, s. 495-532, cyt. za J. K. Pinto, D. P. Slevin, Project Succes: Definitions and Measurement Techniques, "Project Management Journal", vol. 19, 1988). „...projekt jest przedsięwzięciem, które ma początek i koniec. Jest to proces zaplanowany i kontrolowany, ma doprowadzić do pozytywnego skutku i tworzy nową jakość.” (C. Burton, N. Michael, Zarządzanie projektem, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1999, s. 17).

6. DEFINICJA PROJEKTU (3) „Projekt to działanie jednorazowe i tymczasowe, przy czym jednorazowość działania należy rozumieć jako niepowtarzalność zorganizowania tego działania (rodzaj i układ zasobów) lub warunków, w jakich ono się odbywa (otoczenie), natomiast tymczasowość należy rozumieć jako konieczność brania pod uwagę zakończenia działania jako integralnej części projektu (cykl życia projektu)”. (T. Wiatr, Zarządzanie przedsięwzięciami – wchłanianie wiedzy i doświadczeń, Konferencja „Project Management, Profesjonalizm”, Jelenia Góra, Stowarzyszenie Project Management Polska 2000). „…projekt - niepowtarzalne (realizowane jednorazowo), złożone przedsięwzięcie zawarte w skończonym przedziale czasu – z wyróżnionym początkiem i końcem – realizowane zespołowo (wielopodmiotowo), w sposób względnie niezależny od powtarzalnej działalności przedsiębiorstwa, za pomocą specjalnych metod oraz technik”. (M. Trocki, B. Grucza, K, Ogonek, Zarządzanie projektami, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2003, s. 18).

7. DEFINICJA PROJEKTU (4) „Projekt jest ograniczonym czasowo przedsięwzięciem podjętym w celu stworzenia unikalnego produktu lub usługi”.(Project Management Institute, A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK Guide), 2000 Edition, Pensylvania, Project Management Institute, Inc. 2000, s. 4). Projekt - unikalny proces składający się z serii koordynowanych i kontrolowanych działań, mający datę rozpoczęcia i zakończenia, podjęty dla osiągnięcia celu podporządkowanego specyficznym wymaganiom, w tym ograniczeniom czasu, kosztów i zasobów. (definicja projektu przyjęta przez Międzynarodową Organizację ds. Standardów (International Standard Organization – ISO); K. Lockyer, J. Gordon, Project Management and Project Network Techniques, London, Pitman Publishing 1996, s. 1). Projekt - „jakakolwiek decyzja, która powoduje użycie rzadkich zasobów biznesu.” (A. Damodaran, Corporate Finance. Theory and Practice, John Wiley & Sons, Inc., New York, 1997, s. 161).

8. DEFINICJA PROJEKTU (5) Projekt - każda seria działań i zadań, które odznaczają się: • specyficznym celem do osiągnięcia przy pewnych określonych parametrach, • określonymi datami rozpoczęcia i zakończenia, • ograniczeniami finansowymi, • wykorzystaniem zasobów (np. pieniądze, ludzie, sprzęt). (H. Kerzner, Project Management. A System Approach to Planning, Scheduling and Controling, Fifth Edition, New York ,Van Nostrand Reinhold, An International Thomson Publishing Company 1995, s. 2). Właściwości jakimi powinien odznaczać się projekt: • określony początek i koniec (wyszczególniony okres do zakończenia), • specyficzny, wstępnie ustalony cel lub zespół celów (oczekiwane efekty), • seria kompleksowych lub wzajemnie powiązanych działalności, • ograniczony budżet. (J. K. Pinto, D. P. Slevin, Project Succes: Definitions and Measurement Techniques, "Project Management Journal", vol. XIX, Number 1, February 1988).

9. DEFINICJA PROJEKTU (6) Projekty odróżniają się od innych przedsięwzięć czterema cechami: • są zorientowane na cel, • polegają na skoordynowanym podejmowaniu powiązanych ze sobą działań, • mają skończony czas trwania, a także początek i koniec, • wszystkie są do pewnego stopnia wyjątkowe. (J. Davidson Frame, Zarządzanie projektami w organizacji, czyli jak sprostać wymaganiom klienta na czas, nie przekraczając budżetu, Warszawa, WIG-Press 2001, s. 2). Warunki, które muszą być spełnione, aby dane przedsięwzięcie mogło być nazwane projektem: • jednokrotność, czyli realizacja niepowtarzalnego przedsięwzięcia, • celowość, czyli wynik określonej strategii, • odrębność, czyli brak powiązań z normalną, rutynową działalnością firmy, • ograniczoność, czyli istnienie ograniczenia czasowego realizacji przedsięwzięcia, • odrębność strukturalna, czyli wydzielenie realizacji przedsięwzięcia jako osobnej struktury w firmie, • złożoność, która powoduje konieczność dekompozycji projektu na szereg zadań cząstkowych. (P. Pietras, W. Szmit, Zarządzanie projektem. Wybrane metody i techniki, Łódź, Oficyna Księgarsko-Wydawnicza „Horyzont” s. c. P. Sycan, M. Szymczak 2003, s. 8).

10. DEFINICJA PROJEKTU (7) Rys. 1. Cztery wymiary projektu: koszty, okres realizacji, parametry techniczne, jakość Źródło: D. S. Kezsbom, K. A. Edward, The New Dynamic Project Management. Winning Through the Competitive Advantage, Second Edition, New York, John Wiley & Sons, Inc. 2001, s. 11.

11. DEFINICJA PROJEKTU UE (1) PROJEKT - zespół działań przeznaczonych do osiągnięcia celu projektu w określonym przedziale czasu. (European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 3 i43). PROJEKT - serie działalności nakierowanych na realizację jasno wyszczególnionych celów w określonym okresie i z określonym budżetem. (European Commission, Project Cycle Management Guidelines, vol. 1, EuropeAid Cooperation Office, Brussels, March 2004, s. 8). Projekt powinien także mieć: • jasno zidentyfikowanych interesariuszy (ang. stakeholders), w tym podstawową grupę docelową i finalnych beneficjentów; • jasno zdefiniowaną koordynację, zarządzanie i ustalenia finansowe; • system monitoringu i ewaluacji (aby wspierać skuteczność zarządzania); • odpowiedni poziom analizy finansowej i ekonomicznej, który wskazuje, że korzyści z projektu przewyższają jego koszty.

12. DEFICJA PROJEKTU UE (2) • PROJEKT – „ekonomicznie niepodzielna seria prac, spełniających ściśle określoną funkcję techniczną i posiadających jasno określone cele”. (Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik (Fundusz Strukturalny-EFRR, Fundusz Spójności i ISPA), Dokument opracowany przez: Jednostkę ds. Ewaluacji, Dyrekcja Generalna – Polityka Regionalna, Komisja Europejska, dostępny na stronie internetowej MGPSiP, s. 16). • PROJEKT - dyskretna forma wydatków - przedsięwzięcie inwestycyjne, które prowadzi do wydatkowania zasobów (koszty) w celu stworzenia majątku trwałego mającego przynosić korzyści w dłuższym czasie. Projekt jest zatem konkretnym działaniem, o określonym punkcie początkowym i określonym punkcie końcowym, którego zadaniem jest osiągnięcie określonego celu. Można go również interpretować jako najmniejszy element operacyjny, przygotowany i wdrożony jako odrębna całość, w ramach planu lub programu narodowego. (Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych. Fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny. Raport końcowy przedłożony przez TRT Trasporti e Territorio oraz CSIL Centre for IndustrialStudies, 16.6.2008). • PROJEKT (zadanie) (Project/task) - przedsięwzięcie realizowane w ramach działania, będące przedmiotem umowy o dofinansowanie projektu  między beneficjentem a instytucją zarządzającą, instytucją wdrażającą albo działającą w imieniu instytucji zarządzającej instytucją pośredniczącą. Najmniejsza dająca się wyodrębnić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy. (www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Slownik/).

13. DEFICJA PROJEKTU UE (3) • PROJEKT- „najmniejsza dająca się logicznie wydzielić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy opisana za pomocą harmonogramu i budżetu”. (Raport diagnostyczny. Inwentaryzacja działań podejmowanych w Polsce w sferze monitoringu funduszy pomocowych ze szczególnym uwzględnieniem funduszy Unii Europejskiej. Diagnoza stanu monitoringu programów finansowanych ze środków Unii Europejskiej w Polsce, Warszawa 2000, s. 61). • PROJEKT - operacja o jasno określonych celach, składająca się z całej serii prac, czynności lub usług, której celem jest wykonanie konkretnego, niepodzielnego zadania, posiadającego dokładny gospodarczy lub techniczny charakter. (Komisja Europejska, Nowy okres programowania 2007-2013. Metodologiczne dokumenty robocze. DOKUMENT ROBOCZY NR 4. Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści, 08/2006.

14. CECHY PROJEKTÓW • Przeznaczeniem projektów jest przynoszenie zmian. • Projekty dotyczą przyszłości, a więc podlegają ryzyku i niepewności. • Oprócz rezultatów bezpośrednich projekty zazwyczaj wywierają szerszy wpływ na gospodarkę, środowisko, społeczności i instytucje.

15. PROJEKT ROZWOJOWY • PROJEKT ROZWOJOWY (ang. development project) : „dynamiczna i wielowymiarowa interwencja nakierowana na: • likwidację lub zmniejszenie wpływu pewnych ograniczeń (np. ograniczenia w zarządzaniu odpadami miejskimi, transporcie wiejskim, dostawach produktów rolnych, produkcji urządzeń budowlanych, dywersyfikacji diety, produkcji żywności, niedobór waluty zagranicznej), i / lub • rozwój potencjału ludzkiego, rzeczowego i innego (praca, strefy przybrzeżne, miejsca historyczne, energia niekonwencjonalna, itd.).” (European Commission, Methods and Instruments for Project Cycle Management, Manual Financial and Economic Analysis of Development Projects, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1997, s. 5). • PROJEKT ROZWOJOWY - projekt badawczy ustanawiany na podstawie ustawy o zasadach finansowania nauki, stanowiący podstawę do zastosowań praktycznych, realizowany w celu wdrożenia jego wyników głównie przez małe i średnie przedsiębiorstwa. (www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Slownik/).

16. Cele Unii Europejskiej (1) Artykuł 3 TUE (dawny artykuł 2 TUE) • Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. • Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości.

17. Cele Unii Europejskiej (2) Artykuł 3 TUE (dawny artykuł 2 TUE) 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny. Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy.

18. Cele Unii Europejskiej (3) Artykuł 3 TUE (dawny artykuł 2 TUE) 4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych. 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach.

19. Wyłączne kompetencje UE Artykuł 3 TFUE 1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach: a) unia celna; b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; e) wspólna polityka handlowa. 2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

20. Kompetencje UE dzielone z państwami członkowskimi Artykuł 4 TFUE 1. Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6. 2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin: a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; e) środowisko; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie. 3. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań, w szczególności do określania i realizacji programów, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji. 4. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.

21. Koordynacja polityk gospodarczych w ramach UE Artykuł 5 TFUE • Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki gospodarcze w ramach Unii. W tym celu Rada przyjmuje środki, w szczególności ogólne kierunki tych polityk. Do Państw Członkowskich, których walutą jest euro, stosuje się postanowienia szczególne. • Unia podejmuje środki w celu zapewnienia koordynacji polityk zatrudnienia Państw Członkowskich, w szczególności określając wytyczne dla tych polityk. • Unia może podejmować inicjatywy w celu zapewnienia koordynacji polityk społecznych Państw Członkowskich.

22. Działania UE mające na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw członkowskich Artykuł 6 TFUE Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą: a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności; g) współpraca administracyjna.

23. Perspektywa finansowa = Wieloletnie ramy finansowe (WRF) • Średnio- i długoterminowy plan finansowy UE • Nie jest to budżet wieloroczny (wyj. polityka spójności) • Ustala limit wydatków w działach na poszczególne lata • Wprowadzona z powodu: • potrzeby planowania polityki spójności (po reformie w 1988 r.) • problemy w utworzeniu budżetów rocznych (dwukrotnie w latach 80. XX w.) • I Pakiet Delorsa: 1989-1993 • II Pakiet Delorsa: 1994-1999 • Pakiet Santera(Agenda 2000): 2000-2006 • Pakiet Barroso: Perspektywa finansowa: 2007-2013 • Perspektywa finansowa: 2014-2020

24. Struktura WRF • podział na działy (headings) i poddziały • brak możliwości przenoszenia środków pomiędzy działami i poddziałami • w każdym dziale zachowane środki gwarantujące elastyczność • brak możliwości przesuwania środków pomiędzy latami (oprócz specjalnych mechanizmów ws. polityki spójności, gdy opóźnia się przyjęcie programów operacyjnych)

25. Wieloletnie ramy finansowe (WFR) 2007-2013 Środki na zobowiązania w wys. 959 988 mln EUR stanowią 1,05% DNB.

26. Wieloletnie ramy finansowe 2007-2013

27. Wieloletnie ramy finansowe 2014-2020 Środki na zobowiązania w wys. 959 988 mln EUR stanowią 1% DNB.

28. Wieloletnie ramy finansowe 2014-2020

29. Działy wieloletnich ram finansowych (1) Dział 1 – Trwały wzrost /Inteligentny wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu obejmuje dwa oddzielne, ale powiązane ze sobą komponenty: — 1a. Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia — obejmuje wydatki na badania i innowacje, edukację i szkolenia, sieci transeuropejskie, politykę społeczną, rynek wewnętrzny i polityki powiązane. — 1b. Spójność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia/Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna – ma na celu poprawę konwergencji najmniej rozwiniętych państw członkowskich i regionów, stanowiąc uzupełnienie strategii UE na rzecz trwałego rozwoju poza mniej zamożnymi regionami i wspierania współpracy międzyregionalnej. Dział 2 – Gospodarowanie zasobami naturalnymi i ich ochrona/Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne - obejmuje wspólną politykę rolną i rybołówstwa, środki w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich i środki środowiskowe, w szczególności program Natura 2000.

30. Działy wieloletnich ram finansowych (2) Dział 3 – Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość /Bezpieczeństwo i obywatelstwo – obejmuje takie obszary, jak sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne, ochrona granic, polityka imigracyjna i azylowa, zdrowie publiczne i ochrona konsumentów, kultura, młodzież, polityka informacyjna i dialog z obywatelami; zawiera dwa komponenty: — 3a. Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość — 3b. Obywatelstwo Dział 4 – UE jako partner na arenie międzynarodowej/Globalny wymiar Europy - obejmuje wszystkie działania zewnętrzne, w tym instrumenty przedakcesyjne (Komisja zaproponowała włączenie Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR) do ram finansowych, ale Rada Europejska i Parlament Europejski nie przychyliły się do tej propozycji).

31. Działy wieloletnich ram finansowych (3) Dział 5 – Administracja - obejmuje wydatki administracyjne wszystkich instytucji, renty i emerytury oraz szkoły europejskie. W przypadku instytucji (z wyjątkiem Komisji) koszty te stanowią łączną sumę ich wydatków, natomiast agencje oraz inne organy mają zarówno wydatki administracyjne, jak i operacyjne. Dział 6 – Wyrównania - zgodnie z porozumieniem politycznym, według którego nowe państwa członkowskie nie powinny być płatnikami netto budżetu UE na samym początku członkostwa, przewidziano w ramach tego działu środki na wyrównania. Kwota ta była dostępna w formie transferów na rzecz tych państw na wyrównanie różnicy pomiędzy wysokością wpłacanych przez nie składek do budżetu i kwot z niego uzyskiwanych.

32. Wieloletnie ramy finansowe a budżet UE Budżet - instrument, w którym prognozuje się i zatwierdza wszelkie dochody i wydatki uznane za niezbędne dla Unii na każdy rok budżetowy. Budżet obejmuje: • a) dochody i wydatki Unii, łącznie z wydatkami administracyjnymi instytucji przewidzianymi w postanowieniach TUE odnoszących się do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a także łącznie z wydatkami operacyjnymi poniesionymi przy wykonywaniu tych postanowień, jeżeli są one pokrywane z budżetu; • b) dochody i wydatki Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. W budżecie zapisuje się gwarancje na prowadzone przez Unię operacje udzielania i zaciągania pożyczek, w tym operacje Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej oraz instrumentu wsparcia bilansu płatniczego.

33. Struktura budżetu UE • Budżet składa się z: a) ogólnego zestawienia dochodów i wydatków; b) oddzielnych sekcji dla każdej instytucji, podzielonych na zestawienia dochodów i wydatków, z wyjątkiem Rady Europejskiej i Rady, które figurują w tej samej sekcji. „instytucja” oznacza Parlament Europejski, Radę Europejską, Radę, Komisję Europejską, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Trybunał Obrachunkowy, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów, Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, Europejskiego Inspektora Ochrony Danych oraz Europejską Służbę Działań Zewnętrznych („ESDZ”); Europejskiego Banku Centralnego nie uznaje się za instytucję Unii. • Budżet jest zgodny z wieloletnimi ramami finansowymi - Parlament Europejski, Rada i Komisja podczas każdej procedury budżetowej oraz przy wykonywaniu budżetu na dany rok zachowują zgodność z rocznymi pułapami wydatków określonymi w WRF.

34. Demokratyczny podział środków z budżetu UE Co roku: • Komisja Europejska proponujebudżet na rok kolejny, uwzględniając przy tym wszystkie obszary polityki i programy. • Parlament Europejski i Rada UEdecydująo planach wydatkowych. • Po wykonaniu budżetu Komisja musi przedstawić Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z tego, w jaki sposób środki zostały wydane. • Wydatki podlegają również kontroli Europejskiego Trybunału Obrachunkowego.

35. Rodzaje środków budżetowych • Budżet zawiera środki zróżnicowane: środki na zobowiązania i środki na płatności – oraz środki niezróżnicowane. • Środki na zobowiązania pokrywają łączny poziom zobowiązań prawnych zaciągniętych w roku budżetowym. • Środki na płatności pokrywają płatności z tytułu zobowiązań prawnych zaciągniętych w roku budżetowym lub w poprzednich latach budżetowych.

36. Nomenklatura budżetowa (1) 1. Parlament Europejski i Rada klasyfikują dochody Komisji oraz dochody i wydatki pozostałych instytucji zgodnie z ich rodzajem lub przeznaczeniem w ramach tytułów, rozdziałów, artykułów i pozycji. 2. Zestawienie wydatków w sekcji dotyczącej Komisji sporządza się na podstawie nomenklatury przyjętej przez Parlament Europejski i Radę i klasyfikuje według celu. Każdy tytuł odpowiada obszarowi polityki, a każdy rozdział co do zasady odpowiada danej działalności. Każdy tytuł może zawierać środki operacyjne i środki na wydatki administracyjne. Środki na wydatki administracyjne na dany tytuł grupuje się w jednym rozdziale.

37. Nomenklatura budżetowa (2) 3. Jeżeli środki na wydatki administracyjne w poszczególnych tytułach są przedstawiane w podziale na cele, należy je klasyfikować następująco: a) wydatki na pracowników zatwierdzonych w planie zatrudnienia: kwota środków i liczba stanowisk w planie zatrudnienia odpowiadających tym wydatkom; b) wydatki na personel zewnętrzny i inne wydatki, które są finansowane z działu „administracja” wieloletnich ram finansowych; c) wydatki na budynki i inne związane z tym wydatki, łącznie ze sprzątaniem i utrzymaniem, czynszem i kosztami wynajmu, telekomunikacji, wody, gazu i energii elektrycznej; d) personel zewnętrzny i wsparcie techniczne bezpośrednio związane z realizacją programów. Wydatki administracyjne Komisji o charakterze wspólnym dla kilku tytułów są klasyfikowane według rodzaju i ujmowane w odrębnym skróconym zestawieniu. 4. Komisja jest uprawniona do przyjęcia aktów delegowanych dotyczących szczegółowych zasad klasyfikacji budżetu.

38. Podział wykorzystania środków budżetowych • według działów ram finansowych • według obszarów polityki • według poszczególnych instytucji

39. Obszary polityki • W ramach stosowania koncepcji zarządzania kosztami działań (ABM) Komisja wprowadziła w swoich procesach planowania i zarządzania metodę budżetowania zadaniowego (ABB). • Z budżetem zadaniowym związana jest struktura budżetu, w której tytuły budżetu odpowiadają obszarom polityki, a rozdziały budżetu – działaniom. • Celem metody ABB jest zapewnienie przejrzystych ram umożliwiających przełożenie celów politycznych Komisji na konkretne działania przy wykorzystaniu środków legislacyjnych, finansowych bądź innych środków polityki publicznej. • Uporządkowanie pracy Komisji według działań pozwala na uzyskanie klarownego obrazu przedsięwzięć Komisji, a jednocześnie tworzy wspólne ramy do wyznaczania priorytetów. • Zasoby rozdzielane są zgodnie z priorytetami w toku procedury budżetowej, przy czym odnośne działania stanowią podstawę tworzenia założeń budżetowych. Poprzez powiązanie działań z przydzielonymi na nie zasobami metoda ABB ma na celu zwiększenie efektywności i skuteczności korzystania z zasobów Komisji.

40. Obszar polityki • Obszar polityki - jednorodny zbiór działań składających się na pracę Komisji, które są istotne w procesie podejmowania decyzji. • Każdy obszar polityki przyporządkowany jest do określonej dyrekcji generalnej i obejmuje średnio około sześciu lub siedmiu pojedynczych działań. • Obszary polityki mają głównie charakter operacyjny, ponieważ główne działania podejmowane w ich ramach są skierowane do osób trzecich, odpowiednio w ich zakresie działalności. • Budżet operacyjny uzupełniany jest o niezbędne wydatki administracyjne dla każdego obszaru polityki.

42. Wydatkowanie środków z budżetu UE Większość środków jest przeznaczona na usprawnienie życia obywateli i społeczeństwa – duża część kierowana jest do uboższych regionów i słabszych grup społecznych oraz przeznaczana na pobudzanie wzrostu i zatrudnienia w UE. W Europie środki z budżetu UE są przeznaczone przede wszystkim na: • szkolenia umożliwiające zdobycie nowych umiejętności oraz zachęcanie firm do innowacji i tworzenia miejsc pracy • wspieranie ochrony środowiska i podnoszenie jakości życia poprzez rozwój obszarów wiejskich i rozwój regionalny • budowę infrastruktury: dróg, sieci kolejowych, mostów, sieci elektroenergetycznych i gazociągów, które łączą najodleglejsze zakątki UE • wspieranie różnorodności kulturowej i wymian edukacyjnych • pomoc w sytuacjach kryzysowych, takich jak powodzie czy trzęsienia ziemi.

43. Wydatkowanie środków z budżetu UE Za granicą Jako jeden z głównych graczy na arenie międzynarodowej, UE ma pewne zobowiązania wobec reszty świata: propagowanie rozwoju gospodarczego i społecznego, dbanie o pokój, a także udzielanie pomocy ofiarom katastrof i konfliktów. Jej aktywność dotyczy w szczególności 3 grup krajów: • części krajów rozwijających się, z którymi niektóre państwa UE mają ścisłe historyczne więzi (szczególnie regionu Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP)) • wschodzących gospodarek, które sąsiadują z UE od wschodu lub leżą u wybrzeży Morza Śródziemnego • krajów, które mogą w przyszłości przystąpić do UE .

44. Wykorzystanie środków z budżetu UE (dane z 2013 r.) Źródło: http//europa.eu/pol/financ/index_pl.htm.

45. Budżet 2014: Dział 1a — Konkurencyjność na rzecz wzrostu i zatrudnienia Dział 1a obejmuje programy i działania, będące kluczowymi elementami strategii „Europa 2020”: • duże projekty: Europejskie systemy nawigacji satelitarnej (EGNOS i Galileo), • Międzynarodowy eksperymentalny reaktor termojądrowy (ITER), • Europejski program monitorowania Ziemi (Copernicus), • „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji, • Program badawczo-szkoleniowy Euratom(2014-2018), • Program „Konkurencyjność przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw” (COSME), • Program „Erasmus dla wszystkich” (zastąpił programy „Uczenie się przez całe życie”, „Młodzież w działaniu” oraz „Erasmus Mundus”), • Program Unii Europejskiej na rzecz przemian i innowacji społecznych (PSCI) (zastąpił programy: „PROGRESS”, „EURES” oraz „Europejski Instrument Mikrofinansowy”), • Instrument „Łącząc Europę” („Łącząc Europę”— Energia, „Łącząc Europę”— Transport, „Łącząc Europę” — Technologie informacyjno-komunikacyjne), • Programy „Cła 2020” oraz „Fiscalis 2020”.

46. Horyzont 2020 – Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014-2020) Trzy filary programu: • Doskonałość w nauce(Excellence in science) • Wiodąca pozycja w przemyśle(Industrialleadership) • Wyzwania społeczne(Societalchallenges).

47. Programy ramowe w zakresie badań i rozwoju technologicznego

48. Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME) (2014–2020) Program COSME przyczynia się do realizacji następujących celów ogólnych, z szczególnym uwzględnieniem konkretnych potrzeb MŚP mających siedzibę w Unii i MŚP mających siedzibę w państwach trzecich uczestniczących w programie COSME: a) wzmocnienie konkurencyjności i trwałości unijnych przedsiębiorstw, szczególnie MŚP; b) krzewienie kultury przedsiębiorczości i wspieranie tworzenia miejsc pracy oraz wzrostu MŚP. Celami szczegółowymi programu COSME są: a) poprawa dostępu MŚP zarówno do finansowania kapitałem własnym jak i finansowania dłużnego; b) poprawa dostępu do rynków, szczególnie unijnych, lecz także na poziomie globalnym; c) poprawa ramowych warunków konkurencyjności i trwałość przedsiębiorstw unijnych, w szczególności MŚP, w tym w sektorze turystyki; d) krzewienie przedsiębiorczości i kultury przedsiębiorczości. Budżetwynosi 2 298,243 mln EUR, z czego co najmniej 60 % EUR przeznacza się na instrumenty finansowe.

49. Budżet 2014: Dział 1b — Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna Podział według celów: • Cel „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”, • Konwergencja regionalna (regiony słabiej rozwinięte), • Regiony w okresie przejściowym, • Konkurencyjność (regiony lepiej rozwinięte), • Regiony najbardziej oddalone i słabo zaludnione, • Fundusz Spójności, • w tym część przeznaczona na Instrument „Łącząc Europę”, • Cel „Europejska współpraca terytorialna”, • Pomoc techniczna i działania innowacyjne, • Inicjatywa na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, • Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD), • Projekty pilotażowe i działania przygotowawcze. Podział według funduszy: • „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego” (EFRR), • „Europejski Fundusz Społeczny” (EFS) – w tym szczególny przydział na zapewnienie kwoty równoważnej na Inicjatywę na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, • „Fundusz Spójności” (FS) oraz „Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym”.

50. Budżet 2014: Dział 2 — Zrównoważony wzrost gospodarczy: zasoby naturalne • Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG) — wydatki związane z rynkiem i płatności bezpośrednie, • Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), • Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EMFF), regionalne organizacje ds. zarządzania rybołówstwem (RFMO) i porozumienia w sprawie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem (SFA), • Działania na rzecz środowiska i klimatu (Life+), • Inne działania i środki, • Działania finansowane w ramach prerogatyw Komisji i określonych uprawnień przyznanych Komisji, • Projekty pilotażowe i działania przygotowawcze, • Agencje zdecentralizowane.