TÜRKLERDE EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Eğitim tarihinin başlangıç noktasını belirlemek güçtür.

1. TÜRKLERDE EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ • Eğitim tarihinin başlangıç noktasını belirlemek güçtür. • Bilim adamlarına göre eğitim aslında insanlık kadar eski olmasına rağmen, ne zaman ve nasıl başladığına dair kesin bir bilgi yoktur. • Yazının icadından sonra eğitim amaçlı yapılan etkinliler hakkında bilgiler mevcut olup bu bilgiler de eski uygarlıkların tarihiyle sınırlıdır. • Bir başka görüşe göre, eğitimin tarihi, bir bireyin ailesiyle yaşamaya başlaması ve ailenin ona bir şeyler öğretmeye başladığı tarihe kadar iner. • İSLAMİYET ÖNCESİ DÖNEMDE EĞİTİM • İlk Türk toplumları ve devletleri olarak bilinen Hunlar, Göktürkler ve Uygurlarda eğitim biçimini yaşam koşulları belirlemiştir. • Göçebe ve savaşçı olan Hunlarda (M.Ö. 220 – M. S. 455) savaş ve yöneticilik eğitimi söz konusudur. Eğitimde, “töre” önemlidir. Töreyi belirleyen gelenek ve dinlerin eğitim üzerinde etkisi vardır. Hunlarda ve eski Türklerde “Şaman”lar yaygın eğitimci olarak görülebilir.  31

2. Göktürklerde (552-745) eğitim, Hunlarınkine benzer ve töreye bağlıdır. Ancak Göktürklerde yazının ve okur-yazarlığın gelişmiş olmasına ilişkin ihtimaller yüksektir. Çünkü Göktürklerin günümüze dek Miras bıraktığı “Orhun Abideleri” bu iddiayı güçlendirmektedir. Uygurlarda (745 – 840) eğitim,  Göktürklerden biraz farklıdır. Çünkü Uygurlar, yerleşik hayata geçmiş ve Maniheizm dinini kabul etmiş toplumlardır.  Savaşçı özelliklerini yitiren bu toplumda 14 harfli Soğd alfabesi kullanılmış ve okur –yazarlık yaygınlaşarak kâtiplik, bürokratlık, danışmanlık gibi meslekler ortaya çıkmıştır. İSLAMİYET SONRASI DÖNEMDE EĞİTİM Karahanlılar döneminde hükümdarların bilime ve bilim adamına önem vermeleri neticesinde eğitim seviyesi çok yüksek bir düzeye ulaşmış bir bilim ve kültür hayatı gelişmeye başlamıştır. Farabi (870-950) felsefe ve çeşitli bilimlerdeki bilgisinin ve görüşlerinin derinliği nedeni ile Türk milletinin yetiştirdiği ve insanlığın kendisi ile övündüğü nadir dehalardan biridir. İbn’ i Sina ‘nın Türk ve Dünya eğitim tarihinde önemli bir yer TUTAR. 31

3. SELÇUKLARDA EĞİTİM 1. Türk toplumunda ilk defa, medrese denilen, planlı, düzenli, güçlü bir örgün eğitim-öğretim kurumu olan bir okul ortaya çıkmıştır. 2.Türk toplumlarının yeni dinle ve değerlerle teması, gazi ve veli insan tiplerini ortaya çıkarmıştır. 3. Türkler İslamiyet’te bilime büyük değer vermişlerdir. 4.Selçuklu devlet adamları bilginlere sanatkârlara büyük saygı göstermişler, eğitim ve öğretimin yayılmasına çalışmışlardır. 5.İlk Selçuklu medreseleri 1040 yılında Nişabur’da Tuğrul Bey tarafından kurulmuştur. 6. Selçuklu dönemi medreselerinde, Bağdat Nizamiye medreseleri yükseköğretim kurumlarıdır. 7.Selçuklu döneminde, ilköğretim düzeyinde “küttap” denilen ilköğretim düzeyinde okullar açılmıştır. 8.Ahilik, Selçuklular döneminde ortaya çıkmıştır. Önemli bir yaygın eğitim kurumudur. 13. yy. Kırşehir’de yaşayan Ahi Evran, Ahiliğin kurucusudur. 31

4. 9.Ahilik, küçük esnaf, usta, kalfa ve çırakları içine alan, onların dayanışmaları kadar, mesleklerini dürüstlük ve özenle yapmalarını, ayrıca eğitilmelerini amaçlayan bir lonca teşkilatı olarak tanımlanabilir. 10.Türklerde şehzadelere siyaset ve savaş işlerini öğretmek, onlara danışmanlık, rehberlik yapmak için bazı tecrübeli kişiler görevlendirildi. Selçuklarda bu kişilere Atabeg denilirdi. Atabeg denen tecrübeli devlet adamlarına şehzadelere verilir, şehzadeler atabeglerin gözetimi ve rehberliği altında bir vilayetin yönetimiyle görevlendirilirdi. OSMANLILARDA EĞİTİM 1. Medreseler çok yaygın ve güçlü örgün eğitim kurumları haline geldi. 2. Fatih, döneminde kısmen felsefi ve bilimsel düşünüş Osmanlılara girmiş, fakat daha sonraları bundan uzaklaşmıştır. 3. Bürokrasiye üst düzeyde yönetici yetiştirmek amacıyla Enderun adı verilen önemli bir örgün eğitim kurumu kurulmuştur. 4.İlköğretim, 19. yüzyılın sonlarına kadar, yeterli düzeyde geliştirilmemiştir. 5. Eğitim-öğretimin temel amacı dinidir. 31

5. 6. Tanzimat dönemine kadar, her düzeydeki eğitim ücretsiz olarak gerçekleşmiştir. 7.Halkın kullandığı dil ile bilim dilinin farklı olması sebebiyle, eğitimin ve bilginin toplumda yaygınlaşması güçleşmiştir. 8.Yaygın eğitim, din adamları ve edipler tarafından gerçekleştirilmiştir. 9.Eğitimde yenileşme hareketlerine, 1773 ‘lerden itibaren ilk olarak askeri okulların açılmasıyla başlanmıştır. 10. Kahvehaneler 1550’lilerde açılmıştır. 11.1727 yılında Matbaa açılmıştır. 12. Enderun Mektebi, ülkenin Hıristiyan halkından alınan yetenekli çocukları, iyi ve güvenilir devlet adamı ve asker yapma amacı taşımaktadır. 13. Mahalle mektebi ya da Sıbyan mektepleri ilkokul eğitimini karşılamaktadır. EĞİTİMDE YENİLEŞME HAREKETLERİ DÖNEMİ 1. Osmanlılarda Batı tarzında okulların açılmasına, ilk olarak askeri alanında başlanmıştır. 31

6. 2. Okul programında ilk kez yabancı dil dersine yer verilmiştir. 3. 1826 tarihinde Yeniçeri Ocağı ortadan kaldırılmıştır. Ordunun ihtiyacını karşılamak üzere, 1834 tarihinde Muzıka-i Hümayun Mektebi kurulmuştur. 4. II. Mahmut 1824 tarihinde yayınladığı bir fermanla ilköğretim zorunlu hale gelmiştir. 5. Bu dönemde ilk defa olarak Avrupa’ya öğrenci gönderildi. 6. 16 Mart 1848 tarihinde İstanbul’da Darülmuallimin (Erkek öğretmen okulu) adıyla açılmıştır. 7. 1824 tarihinde ilköğretim zorunlu hale gelmiştir. CUMHURİYET DÖNEMİNDE EĞİTİM 1. Okuma-yazma seferberliği başlatılmıştır. 2.1924 tarihinde Tevhid-i Tedrisat (öğretim birliği) kanunu ile bütün okullar tek bir çatı altında toplanmış ve medreseler kapatılmıştır. 3.Eğitim faaliyetleri demokratik ve laik ilkeler çerçevesinde yürütülmüştür. 31

7. 4. Latin harfleri kabul edilmiştir. Özellikle tarih ve dil konularında milli bir amaca yönelme başlamıştır. 5.Kadın eğitimine önem verilmiştir. Karma eğitime geçilmiştir. 6. 1945’lerden itibaren, eğitim alanındaki gelişmeler, Avrupa’nın etkisi azaltılırken, A.B.D.’deki eğitim görüş ve uygulamaların etkisini arttırmıştır. 7.Kitle iletişim araçları eğitim-öğretime yeterli destek ve katkıda bulunamamıştır. 8. Nitelikli eleman yetiştirmenin yerine, çok sayıda eleman yetiştirme almıştır. 9. Çok partili rejime geçildikten sonra, oy kaygısıyla, ihtiyaçlar ve imkânlar dikkate alınmadan, farklı alan ve kademelerde çok sayıda okul açılmıştır. 10.İstikrarlı bir milli eğitim politikası izlenememiştir. 11.Öğrencileri, yetenekleri doğrultusunda ve ülkenin gerçekten ihtiyacı olan mesleklere yönlendirici bir örgün eğitim sistemi kurulamamıştır. 31

8. EĞİTİM YAPILARI MİMARİ PROJE HAZIRLANMASI GENEL İLKELERİ • Projelerde, eğitim öğretim fonksiyonu açısından ihtiyaç programında belirtilen mekânlara yer verilmesinin yanı sıra; soğuk bölgelerde yapılacak öğretim binalarının koridorlarında ve anaokullarında, öğrencilere toplanma imkânı sağlayacak açıklıklar oluşturularak kapalı teneffüs holleri düzenlenmeli, aydınlık ve hoş mekânlar tasarlanmalıdır. • Eğitim yapıları bodrum+zemim+3 kattan fazla olmamalıdır. • Bodrum kat yüksekliği 3.80 cm, normal katlar ise 3.30 cm olmalıdır. • Eğitim yapıları tam bodrumlu yapılmalıdır, kısmi bodrum olmamalıdır. • Girişler ve holler: • Ana girişler ve yangın merdiveni çıkışlarına ilave olarak, acil durumlarda kullanılmak üzere arka veya yan bahçeye tali çıkış kapıları düzenlenmelidir. 31

9. İlköğretim okullarındaki okul öncesi eğitim bölümüne bağımsız giriş yapılmalıdır. • Bütün girişlerde rüzgarlık yapılmalı ve kapılar çarpma kapı yapılmamalıdır. Ayrıca kapılar dışa doğru açılmalıdır. • 16 derslikli ve daha büyük ilköğretim yapılarında küçük ve büyük öğrenciler için ayrı giriş ve merdivenler yapılmalıdır. • İdari mekanlar: • Müdür odası ve öğretmenler odası tercihen birinci katta, tören alanına hâkim bir yerde düzenlenmelidir. • Müdür yardımcısı odaları, denetim açısından farklı katlara yerleştirilmelidir. • Derslikler ve laboratuvarlar: • İlköğretim okulu ve ortaöğretim okulu derslikleri 2.60 m. aralıklarla düzenlenen üç açıklıktan oluşturulmalı, derslik genişliği 7.00 m. yapılmalıdır. • Dersliklerde öğrencilerin soldan ışık alacağı düşünülerek, tefrişler ve kapı açılımları buna göre düzenlenmelidir. 31

10. Derslikler arası duvarların kalınlığı 20 cm den az yapılmamalıdır. • Müzik dersliklerinin tavanında ve duvarlarında ses yalıtımı yapılmalıdır. • Kimya laboratuvarlarında havalandırma bacaları yapılmalıdır. • Laboratuvar ve hazırlık odası, kantin-çay ocağı, resim atölyesi, işlik, servis ofisi bölümleri vb. mekânlarda; sabit tüm banko ve tezgâhlar gösterilmeli, detay projeleri hazırlanmalı, eviye-ocak yerleri belirtilmeli ve havalandırma bacası yapılmalıdır. • Sosyal tesisler: • Çok amaçlı salonların ve spor salonlarının mimari düzenlemelerinde havalandırma cihazlarının konacağı mahaller yapılmalıdır. • Kantinin 1. katta olması tercih edilmelidir. • Kütüphane tercihen son katta düzenlenmeli ayrıca iyi aydınlatılmış ve gürültüsüz bir ortama hakim olması sağlanmalıdır. • İmkan bulunması halinde bodrum katta beden eğitimi odası ve soyunma odaları yapılmalıdır. 31

11. Teknik servisler: • Tesisat odaları, ısı merkezi, gerekirse jeneratör gibi teknik elemanlar bodrum katta planlanmalıdır. • Isı merkezine dışarıdan ulaşılması için ayrı bir servis girişi ve merdiveni yapılmalıdır. • Bağımsız servis giriş merdiveninin kol genişliği ile giriş kapısı genişliğinin en az 1.60 m. olması sağlanmalıdır. • Isıtma sisteminin katı yakıtlı olması halinde; kömür girişi ve deposu ile kül tahliyesi için uygun çözüm düşünülmelidir. • Kazan dairesi tavanında ısıya dayanıklı ses yalıtımını sağlayan malzemeler kullanılmalıdır. • Merdivenler-Rampalar-Küpeşteler-Galeriler: • Bina içi merdiven kol genişliği en az 2.00 m. olmalı, kova genişlikleri 20 cm.den fazla olmamalıdır. • Merdiven rıht yüksekliği en fazla 17 cm ve merdiven genişliği en az 29 cm olmalıdır. • Konsol merdivenlerden kaçınılmalı, bütün merdivenlerin (yangın merdivenleri dâhil) bodrum kata indirilmesi sağlanmalıdır. 31

12. Merdivenler betonarme olmalı ve üzeri korkuluklu olacak şekilde düzenlenmelidir. • Korkuluklar kaymayı, düşmeyi, tırmanmayı engelleyecek şekilde olmalıdır. • Engelli rampalarının eğimleri en çok % 6, genişliği en az 152,5 cm. olmalıdır. • Bina iç ve dışında yapılan merdivenlerde kaymayan malzeme tercih edilmelidir. • Koridorlar: • Bir tarafı derslik olan koridorların genişliği 2.50 cm, iki tarafı derslik olan koridorların genişliği ise 3.00 cm yapılmalıdır. • Islak hacimler: • Bütün ıslak hacimler, tesisat kolaylığı açısından katlar boyunca aynı düşey akslar arasında planlanmalıdır. Öğrenci sayılarına göre katlarda WC grupları oluşturulmalıdır. • Lavaboların yükseklikleri yaş gruplarına göre düzenlenmelidir. • Islak hacimler, su deposu, laboratuar, ana tablo, jeneratör ve mutfak mekânlarının üzerine getirilmemelidir. 31

13. Bütün ıslak hacimlerde havalandırma bacası yapılmalıdır. • Her kattaki WC ler için temizlik odları yapılmalıdır. • Özellikle zemin katta olmak üzere her katta engelli tuvaleti yapılmalıdır. • Pencereler: • Dersliklerde pencere alanının, derslik alanına oranı, 1/4 - 1/2 arasında olmalıdır. • Pencereler bitmiş döşeme üzerinden h=90 cm, pencere yüksekliği ise 1.80 cm olmalıdır. • Pencerelerin rahat açılabilmesi için kolon ve duvara sıfır gelen yüzeylere en az 10 cm. olacak şekilde diş bırakılmalıdır. • WC pencereleri üstten açılır ve 60 cm genişliğinde yapılmalıdır. • Kapılar: • Derslik kapıları kanat genişliği 1.00 m.den az olmamalı ve koridora doğru 180 derece açılmalıdır. • Ana giriş kapıları dışa açılmalı ve çarpma döner kapı gibi kapılar kullanılmamalı. • Merdivenlerin ve rampaların bitiş ve başlangıç noktalarına doğru açılan kapı yapılmamalıdır. 31

14. Merdivenlerin ve rampaların bitiş ve başlangıç noktalarına doğru açılan kapı yapılmamalıdır. • Yangın merdiveni ve sığınaklar: • Yangın yönetmeliğine uygun olarak betonarme yangın merdiveni yapılmalıdır. • Yangın merdivenleri bodrum kata kadar indirilmeli, üzeri çatı ile örtülmeli, zemin kattan tahliye çıkışı yapılmalıdır. • Derslik, koridor, servis alanları ve diğer iç mekanların duvar ve tavan kaplamalarında ısıya dayanıklı malzemeler kullanılmalıdır. • Sığınaklar genelde bodrum katta düzenlenmelidir. • Çatılar: • Çatı içi havalandırması sağlanmalıdır. • Çatılara saçak yapılmalıdır. • Havalandırma bacaları çatı üzerine çıkarılmalıdır. • Teras çatı yapılmamalıdır. • Uygun yerlerden çatı çıkış kapakları yapılmalıdır. 31

15. Eğitim yapıları vaziyet planları: • Altyapı, yerleşim ve peyzaj olmak üzere 3 çeşit vaziyet planı düzenlenmelidir. • Planlar 1/200 ölçekte hazırlanmalı bahçe girişi taşıt girişi ve bekçi kulübesi gösterilmelidir. • Servis girişi, servis rampaları ve merdivenleri işlenmelidir. • Mümkün olduğu ölçüde, tören alanlarının güney yönde oluşturulması sağlanmalıdır. • Su pınarlarının yerleri arazi kotları ayrı ayrı gösterilmelidir. • Tabii zemin ve tesviye kotları yazılmalı, merdivenler ve rampalar gösterilmeli, merdiven ve rampa ölçüleri ve eğimleri yazılmalıdır. • Bordür ve ihata duvar ayrımları farklı çizim tekniği ile gösterilmelidir. • İstinat duvarları ve üst kotları gösterilmeli, istinat duvarları farklı taranmalıdır. • Tören alanı, tretuvar üst kotu ve bina giriş kotları gösterilmelidir. • Tören alanında su akış yönü gösterilmeli ve eğimi yazılmalıdır (en az % 0,5). Su toplama kanalları belirtilmelidir. • Okul öncesi eğitimi bölümü girişine yakın bir yerde kum havuzu düzenlenmelidir. • Açık spor alanlarına engelli öğrencilerin ulaşımı sağlanmalıdır. • İtfaiye araçlarının, okul binası ve eklentilerine ulaşmasına imkan sağlanmalıdır. • Varsa mevcut yapı ve ağaçlar gösterilmelidir. • Bina etrafında tretuvarların hemen yanında yeşil alan bırakılmalıdır. 31

16. OKUL BAHÇELERİ DÜZENLEME İLKELERİ • Okul bahçelerinde, yeterli büyüklükte tören alanı, gezinti yolları, yeşil alan bırakılmalı, tel örgülerle çevrili açık spor tesisleri (voleybol, basketbol, mini futbol sahası) ile geleneksel çocuk oyunlarına uygun alanlar ayrılmalı, öğretmenler ve öğrenciler için çardak ve oturma grupları tasarlanmalıdır. • Eğitim kurumları bahçelerinde, aşırı hafriyat ve dolgu yapılmaması öngörülmeli, arsaların mümkün olduğu ölçüde doğal yapısı ile kullanılmasına çalışılmalı, şev ve kademe yapılmalı, büyük istinat duvarlarının yapımından kaçınılmalıdır. • Okul bahçelerine ana girişler, trafik yoğunluğu az olan tali yoldan sağlanmalı, servis ve araba girişi, tercihen arka bahçe tarafından verilmelidir. • * İtfaiye araçlarının, okul binası ve eklentilerine ulaşmasına imkân sağlanmalıdır. 31

17. 1. Öğretim Binaları ve Eklentileri Öğretim binalarının okul arsasına yerleştirilmesinde, kuzeydoğu-güneybatı yönü tercih edilmeli, hâkim rüzgâr yönü dikkate alınmalıdır. Okul arsalarının, gelecekteki ihtiyaca cevap verebilmesi ve yapılı çevreye olumlu katkıda bulunabilmesi için, öğretim binaları ve eklentilerinin yerleştirilmesinde azami özen gösterilmeli ve okul arsaları en verimli şekilde kullanılmalıdır. Çok amaçlı salon, spor salonu, pansiyon gibi eklentilere, tören alanından doğrudan ulaşım sağlanmalı, öğretim binası ile eklentileri arasında uygun mesafe bırakılmalıdır. 2. Tören Alanı Okul bahçelerinde, öğrenci başına en az 2.00 m² alan ayrılacak şekilde, güney bahçede, kaymaz malzeme ile kaplanmış tören alanı düzenlemesi yapılmalıdır. 3. Atatürk Büstü ve Bayrak Direkleri Okul girişinin sağında ve tören alanında, Atatürk büstü alanı ve en az 6.00m. boyunda bayrak direkleri yeri planlanmalıdır. 31

18. 4. Ana Sınıfı Oyun Parkı ve Kum Havuzu Anasınıfı öğrencilerinin; koşma, atlama, tırmanma gibi aktivitelerle bedenlerini ve sınırlarını, yeteneklerini fark edebilecekleri, fiziksel gelişmelerine yardımcı mekânlar sağlanmalı, yaş grubuna uygun oyun araç ve gereçleriyle donatılmalı ve kum havuzu düzenlenmelidir. 5. Spor Sahaları Okul bahçelerinde, en az birer adet voleybol ve basketbol sahası düzenlenmeli, okul alanlarının elverişli olduğu büyük kapasiteli okullarda, birden fazla voleybol ve basketbol sahası ile mini futbol sahası düzenlenmelidir. -Voleybol Sahası Dış ölçüleri 13 m. x 22 m., oyun sahası iç ölçüleri 9 m. x 18 m. olacak şekilde kuzey-güney doğrultuda voleybol alanı ayrılmalıdır. -Basketbol Sahası Dış ölçüleri 19 m. x 32 m., oyun sahası iç ölçüleri 15 m. x 28 m. olacak şekilde, kuzey güney doğrultuda basketbol alanı ayrılmalıdır. 31

19. -Mini Futbol Sahası Dış ölçüleri 24 m. x 42 m., oyun sahası iç ölçüleri 20 m. x 40 m. olacak şekilde mini futbol alanı düzenlenmelidir. 6. Geleneksel Çocuk Oyunları Sahaları Anaokullarında ve ilköğretim okullarında; mendil kapmaca, sek sek, dokuztaş gibi geleneksel çocuk oyunları ders dışı egzersiz programı kapsamında okul bahçelerinde düzenlenmelidir. Böylece, kuşaklar arası farklılıkların yerine ortak değerler oluşması sağlanabilecek ve öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmelerine imkân verilebilecektir. -Mendil Kapmaca Oyun Sahası Oyun sahası en az 15 m. x 27 m., en fazla 20 m. x 40 m. olacak şekilde mendil kapmaca alanı, oturma grupları ile birlikte, pürüzsüz ve düz zeminde düzenlenmelidir. 31

20. -Sek Sek Oyun Sahası Oyun sahası, pürüzsüz düz zemin üzerine çizilen 45 cm. x 45 cm. kenarlara sahip 8 kareden oluşacak şekilde düzenlenmelidir. -Dokuz Taş Oyun Sahası Oyun sahası, pürüzsüz düz zemin üzerine çizilen 3 m. x 3 m., 2 m. x 2 m., 1m. x 1 m. çizilmiş karelerden oluşacak şekilde düzenlenmelidir. 7. Çardak Ders dışı zamanlarda öğretmenlerin oturup dinlenebilecekleri, ahşap malzemeden yapılmış, etrafı açık, üstü kapalı oturma mekânı düzenlenmelidir. 8. Çiçek Tarhı Öğretim binasının girişlerinde, bakımı kolay, mevsime ve iklim bölgesine uygun çiçeklerden oluşan düzenleme yapılmalıdır. 31

21. 9. Yeşil Alan Okul bahçelerinin soğuk ve monoton bir görünüşe sahip olmaması için beton ve asfalt yüzeylerden kaçınılmalı, peyzaj projesine uygun olarak, doğa temelli yaklaşımla tasarlanmış geniş çim alanları ve okul bahçesi ihata duvarı boyunca iklim bölgesine uygun ağaçları içeren düzenleme yapılmalıdır. 10. Dinlenme ve Oturma Grubu Çocukların ve öğretmenlerin okul bahçesinden uzun süreli faydalanmasını sağlayacak, öğrencilerin sosyal öğrenme mekânlarına katkıda bulunacak buluşma ve dinlenme noktaları, ağaç gölgesinde oturma bankları yeşil alanlarla bölünmüş gruplar halinde oturma köşeleri düzenlenmelidir. 11. Açık Derslik ve Anfitiyatro Uygun hava koşullarında derslerin açık havada işlenebileceği, öğrencilerin yaratıcılıklarını, hayal güçlerini, meraklarını harekete geçirebilecekleri, kendilerini ifade edebilecekleri, eğitsel ve kültürel faaliyetlerini sunabilecekleri alanlar olarak planlanmalıdır. 31

22. 12. Gezinti Yolları Teneffüs ve öğlen tatillerinde temiz hava, yürüme ve dolaşma amacıyla oluşturulan, okul binası, çok amaçlı salon, kapalı spor salonu ile açık spor sahaları arasında yaya ulaşım akslarıyla bağlantılı gezinti yolları düzenlenmelidir. 31

23. 31

24. 31