PAŃSTWO NA RYNKU

1. PAŃSTWO NA RYNKU

2. Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. Dotyczy to pojedynczych rynków (np. państwo kontroluje monopole, buduje drogi, chroni środowisko, bada jakość piwa w sklepach, a także całej gospodarki (np. państwo prowadzi politykę pieniężną, zwalcza bezrobocie). MY ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH...

3. MONOPOLIZACJA. • Pierwszą formą zawodności rynku, którą omówimy, jest MONO-POLIZACJA.  Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodat-ku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. • Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwia-ją konkurentom podjęcie produkcji.

4. BARIERY WEJŚCIA stanowią wszystkie te okolicznosci, które wszystkim chętnym utrudnieją podjęcie produkcji pewnego dobra (np. wyłączny dostęp dotychczasowych producentów do rzadkiego surowca, wysokie koszty uruchomienia produkcji, duże „korzyści skali”).

5. FORMY POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ (POLITYKI OCHRONY KONKURENCJI). • Kontrola już istniejących przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”, czyli zdolnych – poprzez zmniejszenie pro-dukcji – podbijać cenę wytwarzanego dobra. • 2. • Niedopuszczanie do powstawania nowych przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”.

6. KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza zmowy cenowe (ang. price fixing) i drapieżne cenotwórstwo (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej docho-dzi, gdy kilka wielkich przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uz-gadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia konku-rencji. Natomiast drapieżnym cenotwórstwem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi. W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także wykorzytywanie przez wielkie przedsiębiorstwa ich uprzy-wilejowanej pozycji rynkowej, a także ograniczanie przez nie do-stępu konkurentów do rynku.

7. NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. • 1. • Chodzi o kontrolę połączeń przedsiębiorstw (fuzji) (ang. mergers). • 2. • Rodzaje fuzji: • Poziome. • Pionowe. • Konglomeraty.

8. INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (HHI, „HERF”) Suma kwadratów udziałów w rynku wszystkich działających na tym rynku przedsiębiorstw. Na przykład: Na rynku działa 1 firma (100%)  HHI = 10 000. Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI = 2500+2500=5000. Na rynku działa wiele małych firm (0,1%; 0,1; 0,1%... )  HHI = 0,01+0,01+0,01 ...

9. DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska

10. DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA PRYWATNE znamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my de-cydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przy-sparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarza-ją ich dla nas mnóstwo!

11. DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Z DOBRAMI KLUBOWYMI stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie nie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.

12. DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne(np. obrona narodowa) Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Zupełnie inaczej jest zDOBRAMI PUBLICZNYMI (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free ri-ding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używa-nia) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia.  Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie spo- sób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym.

13. Prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja – oto przykłady dóbr publicznych.

14. Z udziału w korzystaniu z DÓBR PUBLICZNYCH nie sposób nikogo wykluczyć, a to, że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających – nie przeszkadza innym. Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i mu-szą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.

15. Z udziału w korzystaniu z DÓBR PUBLICZNYCH nie sposób nikogo wykluczyć, a to, że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających – nie przeszkadza innym. • Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? • Oto rozwiązania: • Państwo może samo wytwarzać te dobra. • Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów. • Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowo-łanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr.

16. ZADANIE Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski.

17. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywalizacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce.

18. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, abysprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000.

19. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, abysprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c)Jeśli prawa autorskiesą przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu.

20. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, abysprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c)Jeśli prawa autorskiesą przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”.

21. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, abysprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c)Jeśli prawa autorskiesą przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach.

22. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, abysprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c)Jeśli prawa autorskiesą przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości tele-wizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach stanowi typowy przykład dobra PUBLICZNEGO (nie jest przedmiotem rywalizacji i nie spo-sób go zastrzec). g) Usługi cmentarza na Powązkach w Warszawie.

23. Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b)Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, abysprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c)Jeśli prawa autorskiesą przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach stanowi typowy przykład dobra PUBLICZNEGO (nie jest przedmiotem rywalizacji i nie spo-sób go zastrzec). g) Usługi cmentarza na Powązkach w Warszawie. g) „Prestiżowy” cmentarz na Powązkach jest przedmiotem rywa-lizacji, ponieważ brakuje na nim miejsca. W dodatku jego usługi są łatwe do zastrzeżenia. A zatem, jest to dobro PRYWATNE.

24. ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu?

25. ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa.

26. ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa. Więzienie wRawiczu jest instytucją państwową. Jednak np. w Stanach istnieje wiele prywatnych więzień, które świadczą us-ługi zamówione przez państwo.

27. ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa. Więzienie wRawiczu jest instytucją państwową. Jednak np. w Stanach istnieje wiele prywatnych więzień, które świadczą us-ługi zamówione przez państwo. Państwo samo zajmuje się produkcją bezpieczeństwa na łódzkich Bałutach. To samo mogą robić prywatne firmy ochroniar-skie. Jednak dla zapewnienia obywatelom równego dostępu do tego dobra państwo nie może zrezygnować z produkcji bezpieczeństwa publicznego.

28. EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są dotyczącymi osób po-stronnych ubocznymi skutkami czyjegoś gospodarowania (konsu-mowania i produkowania dóbr). Np. efektem zewnętrznym JEST lepsza znajomość języka angielskiego wśród Polaków spowodowana ekspansją telewizji ka-blowych i internetu w Polsce. NIE SĄ nim natomiast korzyści Ros-ji z wyższych cen ropy naftowej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską.

29. 29 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami… PRZYKŁADY: Tytoń Tlenek azotu Wścibska sąsiadka Bezpieczeństwo w okolicy renomowanego hotelu Zakład utylizacji odpadów organicznych i dom wczasowy

30. 30 • PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH • NORMY SPOŁECZNE • Wielu nie śmieci, bo jest to złe. Nakaz moralny skłania ich do brania pod uwagę skutków naszych działań dla innych ludzi, czyli - w jęz-zyku ekonomii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

31. 31 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. (Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu sadu jabłoni i hodowcy pszczół...)

32. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? 32

33. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? 33

34. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? 34

35. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? ` 35

36. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? 36

37. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? Niekiedy prywatne podmioty radzą sobie z efektami zew-nętrznymi, łącząc się, co skutkuje uwzględnianiem przez nie efektów zewnętrznych, czyli ich INTERNALIZACJĄ. Tak właśnie jest w opisanej w opisanej sytuacji. (Jest to jednym z powodów fuzji-konglomeratów, o których mówiliśmy przy okazji analizy polityki ochrony konkurencji). 37

38. Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. • Sposoby działania państwa (przykłady): • OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control).

39. Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. • Na przykład: • 1. OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control). • 2. PODATKI, SUBSYDIA.

40. Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. • Na przykład: • 1. OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control). • 2. PODATKI, SUBSYDIA. • 3. ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ (ang. tradable emis-sion permits).

41. KŁOPOTY Z INFORMACJĄ • Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: • ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asym-metric information) (np. między sprzedawców i nabywców). • DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

42. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców).  Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słab- szego”.

43. PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, lek o nieznanych skutkach ubocznych, pożycz-ka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finansowym żargonem, sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, marihuana sprze-dawana w szkołach podstawowych, płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anacondaz Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze

44. FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • Ustawy o bezpieczeństwie pracy. • Ustawy o uczciwym handlu. • Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. • Ograniczanie dostępu producentów do rynku. • Udostępnianie informacji.

45. DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwa-gę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kul-turowych - podejmuje (rzekomo!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowanych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rze-komo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr...

46. PRZYKŁADY: Szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Naro-dowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

47. DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). • FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • Nakazy i zakazy. • Podatki i subsydia. • Propaganda „społeczna”.

48. ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie?

49. ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach?

50. ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobroniepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza?