Algemene beschouwingen bij de Zesde Staatshervorming

1. Algemene beschouwingen bij de Zesde Staatshervorming Willem Verrijdt Referendaris bij het Grondwettelijk Hof Vrijwillig wetenschappelijk medewerker KU Leuven

2. Indeling I. Aanleiding en ambities II. Omvang en draagwijdte III. Enkele opvallende technieken IV. Sterktes en zwaktes V. Inwerkingtreding

3. I. Aanleiding en ambities • Aanleiding: • Resoluties Vlaams Parlement 3 maart 1999  verzoek om meer autonomie (bevoegdheden en financieel) • BHV-rechtspraak GwH • Opkomst N-VA • Ambities: • Pacificatie na 4 jaar communautaire strubbelingen • Vlinderakkoord: “Een efficiëntere federale Staat… • … en een grotere autonomie voor de deelstaten”

4. II. Omvang en draagwijdte (1) • “De grootste staatshervorming ooit” ? • Basisconcepten blijven ongewijzigd: • Vier taalgebieden, drie gemeenschappen en gewesten Nuance: Brussel-Hoofdstad als de facto vierde gemeenschap? • Geen “federalisme met vier” • Geen keuze voor of tegen confederalisme • Geen keuze inzake artikel 35 Gw.: uitvoeren of opheffen

5. II. Omvang en draagwijdte (2) • Wel een zeer omvangrijke staatshervorming: • Omvat 3 jaren: “staatshervorming van 2012-2014” • Een staatshervorming in drie fasen: • 19 juli 2012 (BS 22 augustus 2012): eerste fase • 6 januari 2014 (BS 31 januari 2014): tweede en derde fase • Veel thema’s, instellingen en bevoegdheden • 43 herziene en 6 ingevoegde grondwetsbepalingen • 15 bijzondere meerderheidswetten en 18 wetten • 271 bladzijden in het Belgisch Staatsblad

6. II. Omvang en draagwijdte (3) • Financiële aspect: • Voor 20,2 miljard euro bevoegdheidsoverdrachten • Voor 12 miljard euro fiscale autonomie • Maar niet “de grootste staatshervorming”: • Conceptueel minder vernieuwend dan de Eerste Shv. • Minder fundamenteel dan de Vierde Shv. • Een logische volgende stap (centrifugaal federalisme), maar wellicht niet de laatste

7. III. Enkele opvallende technieken • Veel juridisch kunst- en vliegwerk: • De “truc” met artikel 195 Gw. • Vergrendeling of immunisering? • (Coöperatief federalisme) • Nieuwe rol voor sommige instellingen • Wellicht noodzakelijk • Wellicht juridisch in orde

8. III.1. Afwijking van herzieningsprocedure • Art. 195 Gw.: Preconstituante, verkiezingen, Constituante • De nodige bepalingen waren niet voor herziening vatbaar • Art. 195 Gw. zelf wel voor herziening vatbaar • “Overgangsbepaling”: in feite een “afwijking”: • Temporeel beperkt: alleen tijdens deze legislatuur • Materieel beperkt: opsomming van bepalingen • Rechtsgeldig volgens Commissie van Venetië • Maar: kiezer kan zich niet uitspreken

9. III.2. Vergrendeling of immunisering? (1) • Vergrendeling (= betonnering): • wet  niveau bijzondere wet: • Voortaan slechts wijzigbaar bij bijzondere meerderheid • Maar kan nog steeds aan de Grondwet worden getoetst • Begrijpelijk in een bipolair federalisme • Immunisering: • wet  niveau Grondwet • Problematischer: • Uitholling grondwetsidee • Onttrekken van wetgeving aan elke rechterlijke controle • Impliciete grondwetsherziening

10. III.2. Vergrendeling of immunisering? (2) • Gehanteerd tijdens de Zesde Staatshervorming: • kieskring BHV (art. 64, § 4 en art. 168bis) • gerechtelijk arrondissement Brussel (art. 157bis) • contentieux randgemeenten (art. 160) • Is dit vergrendeling of immunisering? • Letterlijke tekst van die bepalingen: vergrendeling • Parlementaire voorbereiding: immunisering • Raad van State: tussenpositie: • moet vergrendelde regelingen aan Grondwet toetsen • maar de facto toetsing door grondwetgever niet in vraag gesteld

11. III.3. Instellingen met oneigenlijke rol • Grondwettelijk Hof: niet langer alleen formele wetten: • Beroepen tegen Controlecommissie • Toelaatbaarheid gewestelijke volksraadpleging • Rekenhof: artikel 180, vijfde lid, Gw. • “Bijkomende taken”, desgevallend tegen vergoeding • Art. 5, § 1, I, tweede lid, BWHI: • Verplicht advies over impact decreten • Indien negatief: overleg met federale overheid (vetorecht) • a priori bevoegdheidsarbiter

12. IV. Sterktes en zwaktes (1) • Toonde aan dat het toch nog mogelijk is om tot een compromis à la belge te komen • Grootste zwakte: overdreven complexiteit: • Brussel, financiering, bevoegdheidsverdeling, … • Vaak gebrek aan eenduidige regels: • Vage begrippen • Veel nuances en uitzonderingen • Verdere versplintering van bevoegdheidspakketten

13. IV. Sterktes en zwaktes (2) • Gevolgen van de complexiteit: • Invulling van begrippen doorgeschoven naar GwH • Grenzen van bevoegdheden onduidelijk • Bevoegdheidsconflicten onvermijdelijk • Ambities van Zesde Staatshervorming in het gedrang: • Pacificatie ondergraven door bevoegdheidsconflicten • Efficiëntie in gevaar indien beleid onmogelijk wordt • Autonomie beperkt door uitzonderingen, voorwaarden, nuances

14. V. Inwerkingtreding • Nieuwe bevoegdheden: 1 juli 2014 • Continuïteit gewaarborgd: • Federale regeling blijft van kracht • Wel samenlezen met nieuwe bevoegdheidsverdeling • Proactieve regeling van nieuwe bevoegdheden? • Nu regelen, maar met inwerkingtreding op 1 juli 2014? • Nee: kantelmoment is aanneming (rs. GwH) • Voorbereiding wel mogelijk: bvb. advies RvS vragen • Opvangen door retroactieve inwerkingtreding?