De financiering van de gemeenschappen en de gewesten na de zesde staatshervorming

1. De financiering van de gemeenschappen en de gewesten na de zesde staatshervorming Responsabilisering in de schaduw van Europa K. Bams & dr. T. Corthaut

2. Dubbel Voorbehoud • Cecin’est pas un auditeur 2) I amfrom Barcelona, I knownothing

3. De financieringswet voor juristen • Geen cursus staathuishoudkunde • Wel: • Constitutioneel kader • Geïllustreerd met concrete mechanismes • Belasting der niet-inwoners • Responsabilisering • De schaduw van Europa

4. Constitutioneel kader Artikelen 175 en 177 Grondwet

5. Twee basisprincipes • Een bijzondere wet stelt het financieringsstelsel voor de Vlaamse en de Franse Gemeenschap en de drie gewesten vast • De Parlementen regelen, elk voor zich, de bestemming van hun ontvangsten bij decreet/ordonnantie

6. De bijzondere financieringswet • Onleesbaar (voor juristen) • Cijferreeksen: duidelijke gevolgen, onduidelijke redenen • Formules: duidelijke parameters, onduidelijke gevolgen • Niettemin: • Gelijkheidsbeginsel? • Artikel 23 GW? • Legaliteitsbeginsel: • Bijzondere wet • Delegaties aan de gewone wetgever • Gewone wetgever als doodgraver van de bijzondere wetgever

7. Regelen van de bestemming van de inkomsten • Middelenoverdrachten houden meestal verband met bevoegdheidsdomein • Middelen worden niettemin vermengd  andere prioriteiten • Kan de bijzondere wetgever sturen? • Gelet op artikel 175, 2e lid en 177, 2e lid GW • Gelet op de bevoegdheidsverdelende regels

8. De principes geïllustreerd Artikelen 175 en 177 Grondwet

9. Gelijkheidsbeginsel (1)

10. Gelijkheidsbeginsel (2) • Vlaanderen moet prima facie procentueel meer CO2 uitstoot reduceren dan andere gewesten • Een zwaardere Vlaamse inspanning in de toekomst kan worden verklaard doordat Vlaanderen voor de periode 2005-2020 nog enigszins achterop hinkt, en dus nu nog een zwaardere inspanning moet doen om in 2030 uiteindelijk een gelijke besparing t.o.v. 2005 te realiseren als de andere gewesten.

11. Artikel 23 GW • Basisregel: middelen gaan over met bevoegdheid • Niettemin: • Budgettaire sanering • Bijdrage in de vergrijzingskost • Middelen volgen niet langer de economische groei • Extreem scenario: kan de GGC te weinig middelen hebben voor de kinderbijslagen? • Demografische ontwikkelingen • Geen eigen fiscale ontvangsten ↔ steun BHG • Artikel 23 GW bindt ook bijzondere wetgever

12. Legaliteitsbeginsel • Lokalisatiecriterium belasting der niet-inwoners (artikel 54/2 Bijz. Fin. W.) • Basisregel: BNI = exclusief federaal • Maar: verrekening gewestelijke belastingregels omwille van vrij verkeer (EU/EER) • Probleem: lokalisatie aan bepaald gewest gedelegeerd aan gewone wetgever • I.t.t. de oneigenlijke gewestbelastingen en de personenbelasting (lokalisatiecriterium in bijz. wet) • Geen invloed op bevoegdheden • Wel invloed op de middelen van de gewesten

13. Het klimaatresponsabiliseringsmechanisme1) Wat? • Gewesten moeten CO2-uitstoot gebouwen verminderen volgens traject in bijlage • Bonus/malus-systeem • Verdeling opbrengst veiling uitstootrechten • Bonus: tot 100% federaal aandeel • Malus: tot 50% aandeel gewest • Opbrengst aan te wenden voor klimaatdoelstellingen

14. Het klimaatresponsabiliseringsmechanisme2) Problemen • Financiering v. bevoegdheid • Proportionaliteit beleidssturing • Artikel 177 GW • Legaliteitsbeginsel • Uitgaven • Band met substitutiemechanisme (16, §3 BWHI)

15. Het klimaatresponsabiliseringsmechanismea) financiering v. bevoegdheid • Bijzondere wetgever oefent de facto klimaatbeleid gewesten uit • Micromanagement • Uniformiteit al gegarandeerd door richtlijn 2010/31/EU • RvSt ziet geen probleem • Niettemin: • Verkeerd beleidsniveau • Contradictie met bevoegdheidswet: inperking bestaande gewestbevoegdheid

16. Het klimaatresponsabiliseringsmechanismeb) proportionaliteit bonus/malus • Wanneer is (toegelaten) sturing via de financieringswet, een (problematische) beperking van de bevoegdheid van de gewesten? • Geen coherent kader in Belgische rechtsorde • Voorstel: US spending clause case law • South Dakota v. Dole - National Federation of Independent Business v. Sebelius • Evenredigheidstoets: “relatively mild encourage­ment” v. “it is a gun to the head” • In ditgeval: loterij • Bescheidenbedrag • Impact verschiltechter met marktprijs

17. Het klimaatresponsabiliseringsmechanismec) Artikel 177 GW • Legaliteitsbeginsel • Oorspronkelijke ontwerp bijgestuurd • Bestemming van de fondsen • Verplichting om bonus te gebruiken voor klimaat • RvSt: 3 voorwaarden: • 1° de bestemming van die bedragen rechtstreeks zou worden bepaald in internationale of Europese normen, • 2° deze normen de overheid ter zake geen marge voor appreciatie zouden laten, • 3° een gecoördineerde federale implementering van deze normen noodzakelijk zijn • Niet opgelost door Artikel 65quater, § 6, tweede lid, Bijz. Fin. W.

18. Het klimaatresponsabiliseringsmechanismed) Band met substitutiemechanisme • Nieuw artikel 16, § 4, BWHI: apart substitutiemechanisme voor internationale en EU klimaatverplichtingen • Federale overheid krijgt keuze: • Ingrijpen via artikel 16 BWHI • Meerontvangsten via malus gewest

19. De schaduw van het Europees begrotingskader De verborgen staatshervorming

20. De verborgen staatshervorming

21. Europees begrotingskader • Eurozone • Maastricht-criteria • Begrotingstekort • Overheidsschuld • Entiteit I v. Entiteit II • Versterkt toezicht • Europees semester • Boetes

22. Prelude: ESM • Europees Stabiliteitsmechanisme • Bijdrage voor België verschuldigd door federale overheid • Indien gebruik fonds t.v.v. België: voorwaarden • Voor federale niveau • Voor deelstaten? • Gemengd verdrag? • Federale overheid heeft alleen geratificeerd • RvSt: federaal, maar ook gemengde elementen: • Verbindingsbureau? • Voorrechten en immuniteiten • Collective action clauses • Vlaanderen wil alsnog instemmen

23. Begrotingspact • Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de Economische en Monetaire Unie • Gesloten door 25/28 EU lidstaten, naast de bestaande verdragen • Kernverplichting: artikel 3: • In beginsel begroting in evenwicht of overschot • Verplicht automatisch mechanisme om maatregelen te nemen indien doelstellingen niet worden gehaald • Doelstelling en mechanisme moeten (quasi-) constitutioneel worden verankerd

24. Instemming met begrotingspact • Onbetwist gemengd verdrag • Nood aan voorafgaande grondwetswijziging? • Annaliteit van de begroting (artikel 174 GW) • Ontbreken van democratische controle • Artikel 34 GW • Hoe moet constitutionele verankering gebeuren? • Aanpassing grondwet • Grondwet + bijzondere wet • Samenwerkingsakkoord

25. Samenwerkingakkoord13 december 2013 • Federale overheid, gemeenschappen en gewesten onderschrijven doelstellingen  belofte nemen van nodige maatregelen • Gemeenten en provincies slechts indirect gebonden • de afdeling Financieringsbehoeften van de Hoge Raad voor Financiën • Controle in kader mechanisme • Nood aan verzelfstandiging  wijzing Bijz. Fin W. nodig • Pro rata verdeling boetes – maar pro rata wat? • Voorbehouden in instemmingsdecreten -en ordonnanties

26. Conclusie Responsabilisering in de schaduw van Europa

27. Conclusie