ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Ε.Χ.Β. ( PRISME-2) Α. ΜΕΛΙΣΣΕΙΔΗΣ Χημικός Μηχανικός - Dow Hellas Ιούλιος 2009

1. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Ε.Χ.Β. (PRISME-2) Α. ΜΕΛΙΣΣΕΙΔΗΣ Χημικός Μηχανικός - Dow Hellas Ιούλιος 2009

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΣΚΟΠΟΣ • Η Βιομηχανική Υγιεινή είναι η Επιστήμη που ασχολείται με την Αναγνώριση, την Πρόληψη, την Εκτίμηση και τον Έλεγχο όλων των παραγόντων (φυσικών, χημικών, βιολογικών, περιβαλλοντικών...) που υφίστανται στους εργασιακούς χώρους, και οι οποίοι μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στην υγεία (μόνιμες ή προσωρινές), ασθένειες ή δυσφορία, τόσο στους εργαζόμενους, όσο και στους κατοίκους των γειτονικών περιοχών • Σκοπός της σημερινής παρουσίασης είναι να εστιάσουμε στην προστασία της υγείας των εργαζομένουν του κλάδου των Χημικών Προϊόντων, από κινδύνους που προέρχονται από τη χρήση, επαφή και διαχείριση χημικών ουσιών, καθώς και μέσω της κατάρτισης ενός προγράμματος Βιομηχανικής Υγιεινής για μια εταιρεία του κλάδου.

3. ΙΣΤΟΡΙΑ - ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ • Το 1700, πρώτος ο Ιταλός Ramazzini ασχολήθηκε με τη συσχέτιση εργασιακών ασθενειών και παθήσεων με συγκεκριμένα επαγγέλματα • Ο προσδόκιμος βίος το 1870 ήταν: • Τυπογράφοι 31 χρόνια • Μεταλλορύχοι 33 χρόνια • Σιδηρουργοί 42 χρόνια • Κηπουροί 50 χρόνια • Αμαξάδες 52 χρόνια • Από τότε, οι διαρκής βελτίωση στο εργασιακό περιβάλλον έχει αλλάξει δραστικά προς το καλύτερο το επίπεδο της ζωής μας, (σε συνδυασμό με την ιατρική φροντίδα, τις κοινωνικές παροχές, την ποιότητα του αέρα, τις κατασκευές των σπιτιών και των χώρων εργασίας, τον περιορισμό των καπνιστών, κ.λπ...)

4. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ • Χημικοί παράγοντες και ουσίες • Σκόνη • Θόρυβος • Εργονομία • Φυσικοί παράγοντες (θερμοκρασία, ραδιενέργεια...) • Βιολογικοί παράγοντες

5. ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

6. ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΚΡΟΝΥΜΙΑ(ανώτερα επιτρεπτά όρια έκθεσης)

7. OCCUPATIONAL EXPOSURE LIMITS • TWA (Time Weighted Average 8-hours): Είναι η μέγιστη επιτρεπτή συγκέντρωση, κατά μέσο όρο, σε 8-ωρη βάση, στην οποία μπορεί νε εκτεθεί ένας εργαζόμενος χωρίς συνέπειες στην υγεία του. • STEL (Short Term Exposure Limit, 15-min) Είναι η μέγιστη επιτρεπτή συγκέντρωση, κατά μέσο όρο, σε διάστημα 15-λεπτης διάρκειας, στην οποία μπορεί να εκτεθεί ένας εργαζόμενος χωρίς συνέπειες στην υγεία του. Τα 15-λεπτα αυτά διαστήματα δεν πρέπει να ξεπερνούν τις 4 φορές την ημέρα, με διαλλείματα τουλάχιστον 60 λεπτών μεταξύ τους. • Ceiling Είναι η μέγιστη επιτρεπτή συγκέντρωση, η οποία δεν επιτρέπεται να ξεπεραστεί καμία στιγμή, κατά τη διάρκεια της ημέρας.

8. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ TWA-8hrs

9. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ STEL

10. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ CEILING

11. ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΚΡΟΝΥΜΙΑ(κίνδυνος καρκινογέννεσης)

12. ΜΕΡΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ...

13. ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ • Καταγραφή Δεδομένων • Ποιοτική εκτίμηση κινδύνων • Ποσοτική εκτίμηση κινδύνων • Μετρήσεις • Αναλύσεις • Διορθωτικές και Προληπτικές Ενέργειες • Επανέλεγχος και Επανεκτίμηση • Ιατρός Εργασίας – Check up - Ενημέρωση

14. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ • Καταγραφή εργασιών που εκτελούνται • Καταγραφή χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται • Καταγραφή επιτρεπτών ορίων • Καταγραφή τοξικότητας/επικινδυνότητας των χημικών ουσιών (Risk Phrases) • Καταγραφή εμπλεκόμενου προσωπικού • Καταγραφή συχνότητας και διάρκειας εργασιών

22. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Όταν ολοκληρώσουμε... • Τη σωστή καταγραφή των εργασιών και των δεδομένων που έχουμε • Την κατηγοριοποίηση των χημικών ουσιών ανάλογα με την επικινδυνότητά τους • Την καταγραφή των ανώτερων επιτρεπτών ορίων για κάθε χημική ουσία που χρησιμοποιούμε (TWA 8-hrs ή/και STEL) … μπορούμε να καταλήξουμε σε μια πρώτη ποιοτική εκτίμηση των κινδύνων έκθεσης του προσωπικού σε χημικές ουσίες, από επαφή ή εισπνοή

23. ΟΔΟΙ ΕΙΣΟΔΟΥ ΧΗΜΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ • Εισπνοή (είναι η πιο σημαντική οδός προς τον ανθρώπινο οργανισμό) • Επαφή του δέρματος • Κατάποση

24. ΚΑΜΠΥΛΗ ΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ - ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ

25. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ 2 ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

26. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ • Ακολούθως, μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε τους κινδύνους, λαμβάνοντας υπόψη τους 3 σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλουν στη διαμόρφωση του βαθμού επικινδυνότητας: • Κίνδυνος επαφής (Κλίμακα 0-8) • Συχνότητα και Διάρκεια εκτέλεσης της εργασίας και επαφής με τη χημική ουσία (Κλίμακα 1-4) • Βαθμός Επικινδυνότητας/Τοξικότητας της χημικής ουσίας (Κλίμακα 0-8) • Το γινόμενο των 3 παραγόντων δίνει το συνολικό βαθμό επικινδυνότητας της συγκεκριμένης εργασίας, ως προς την έκθεση σε χημικές ουσίες

27. ΣΧΕΣΗ ΡΙΣΚΟΥ, ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΗΣ • ΡΙΣΚΟ είναι η πιθανότητα που υπάρχει ώστε ο εργαζόμενος να υποστεί βλάβη από έναν εργασιακό κίνδυνο • ΚΙΝΔΥΝΟΣ είναι το μέτρο της εγγενούς επικινδυνότητας του χημικού (τοξικότητα, ερεθιστικότητα, ευφλεξιμότητα, κ.λπ...) • ΕΚΘΕΣΗ, είναι η πιθανότητα επαφής με το χημικό, και εξαρτάται από τον τρόπο εργασίας, τη διάρκεια και τη συχνότητα

28. ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ:

29. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

30. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

31. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

32. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΕ ΧΗΜΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ Θα συγκρίνουμε τις ακόλουθες εργασίες που εκτελούνται σε μια χημική μονάδα: • Εργασία Α: Αλλαγή φίλτρων, τοξικής ουσίας Α, 1 φορά την εβδομάδα, διάρκειας 15 λεπτών, με έντονη εισπνοή από τον εργαζόμενο • Εργασία Β: Ανάμιξη πρώτων υλών, μη επικίνδυνων, 1 φορά την ημέρα, επί 3 ώρες, από εργαζόμενο • Εργασία Γ: Καθημερινή 8-ωρη απασχόληση εργαζομένων, πλησίον ανοικτής αναδευόμενης δεξαμενής, ερεθιστικής ουσίας • Εργασία Δ: Παραλαβή ισχυρά τοξικής ουσίας, 1 φορά το μήνα, σε μεγάλες ποσότητες, και αποθήκευση σε δεξαμενές, διάρκειας 16 ωρών • Εργασία Ε: Μετάγγιση βλαβερής ουσίας από βαρέλια σε δεξαμενή, 1 φορά το χρόνο, διάρκειας 2 ωρών, με μικρή πιθανότητα εισπνοής από τον εργαζόμενο

33. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

34. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ Οργανώνουμε ένα πρόγραμμα μετρήσεων: • Δίνοντας προτεραιότητα στις εργασίες που εκτιμήθηκαν σαν πιο “υψηλού ρίσκου” • Σε κρίσιμα σημεία της εγκατάστασης • Σε κρίσιμα σημεία χημικών διεργασιών • Σε σημεία όπου υπάρχει ή μπορεί να υπάρξει επαφή/εισπνοή χημικών από εργαζόμενους • Σε κρίσιμα στάδια της διεργασίας (σταματήματα/ξεκινήματα μονάδων, φορτώσεις, εκφορτώσεις, κ.λπ...) • Προσπαθούμε να κάνουμε μετρήσεις υπό τις δυσμενέστερες συνθήκες, ώστε τα αποτελέσματά μας να είναι πάντοτε “από την ασφαλή πλευρά” • Επιδιώκουμε οι μετρήσεις μας να είναι αντιπροσωπευτικές και να καλύπτουν όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων της εγκατάστασης (παραλαβές Α’ υλών, χημικές διεργασίες, παραγωγή, αποθήκευση, φορτώσεις, κ.λπ...)

35. ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ • Επιλέγουμε τις κατάλληλες μεθόδους για τις αναλύσεις που θέλουμε να κάνουμε • Κάνουμε μετρήσεις είτε σε 8-ωρη βάση, είτε σε σύντομα διαστήματα (15-20 λεπτά), ανάλογα με τη φύση της εργασίας πάνω στην οποία θέλουμε να εστιάσουμε • Υπάρχουν πολλές πηγές που μπορούμε να συμβουλευτούμε: Βιβλιογραφία, Internet, Παγκόσμιοι Οργανισμοί, Παγκόσμια Πρότυπα, κ.λπ... • Μετρήσεις μπορούν να γίνουν είτε από την ίδια τη χημική εταιρεία εάν διαθέτει τους απαραίτητους πόρους (χημείο, κατάλληλο εξοπλισμό και όργανα, εξειδικευμένο προσωπικό, τεχνογνωσία...), είτε από συνεργαζόμενο πιστοποιημένο εξωτερικό εργαστήριο που ειδικεύεται σε τέτοιου είδους δραστηριότητες • Καλό είναι να λαμβάνονται διπλά δείγματα (ή διαδοχικά δείγματα, με μικρή χρονική απόκλιση), ώστε να επιβεβαιώνεται η ακρίβεια και η αξιοπιστία των μετρήσεων • Ακολουθούν μερικά παραδείγματα αναλυτικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται για μετρήσεις βιομηχανικής υγιεινής...

36. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΒΕΝΖΟΛΙΟ

37. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΤΟΛΟΥΟΛΙΟ

38. ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Αφού ολοκληρωθεί η εκτίμηση των κινδύνων και οι μετρήσεις, εφαρμόζουμε διορθωτικές και προληπτικές ενέργειες, εστιάζοντας την προσοχή μας στις εργασίες που οι συγκεντρώσεις είναι υψηλότερες ή πιο κοντά στα ανώτερα επιτρεπτά όρια (TWA-8hrs, STEL). Οι ενέργειες αυτές μπορεί να είναι: • Εκσυγχρονισμός/Αλλαγή/Βελτίωση εξοπλισμού • Αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας • Διοικητικά Μέτρα • Αλλαγή διαδικασίας • Αναθεώρηση διάρκειας και συχνότητας • Εναλλαγή προσωπικού κατά την εκτέλεση της εργασίας • Εκπαίδευση προσωπικού • Συντήρηση εξοπλισμού • Τάξη, Καθαριότητα, Υγιεινή • Μέσα Ατομικής Προστασίας

39. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ

40. ΕΠΑΝΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΚΤΙΜΗΣΗ Μετά την εφαρμογή των διορθωτικών και προληπτικών ενεργειών, επανεκτιμούμε την κατάσταση και την αποτελεσματικότητα των μέτρων, μέσω: • Νέας σειράς μετρήσεων • Εσωτερικών επιθεωρήσεων • Συζήτησης και επικοινωνίας με το προσωπικό Κατόπιν, κρίνουμε κατά περίπτωση αν πρέπει να προβούμε σε περαιτέρω ενέργειες, ή απλά μπορούμε να περιοριστούμε σε περιοδικούς επανελέγχους...

41. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ – CHECK UP – ΙΑΤΡΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ • Καθόλη τη διάρκεια του προγράμματος, σημαντικό ρόλο έχει η αμφίδρομη επικοινωνία με το προσωπικό: Αφενός μπορούμε να εισπράξουμε παρατηρήσεις και πληροφορίες από εργαζόμενους που εκτελούν εργασίες και αντιμετωπίζουν προβλήματα, και αφετέρου τους ενημερώνουμε για τις μετρήσεις, τις πρωτοβουλίες και τις ενέργειες που έχουν γίνει ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα. Μαθήματα και συναντήσεις για εκπαίδευση κρίνονται απαραίτητα, ιδίως σε περιπτώσεις αλλαγών στον τρόπο εργασίας. • Η συμβολή του ιατρού εργασίας μπορεί να είναι επίσης πολύτιμη (ανταλλαγή πληροφοριών, γνωματεύσεις, συμβουλές...) • Τα τακτικά check up δίνουν μια εικόνα στον ιατρό εργασίας για πιθανές επιπτώσεις στους εργαζόμενους, με βάση τον προσωπικό φάκελο του καθενός (εφαρμογή ιατρικού απορρήτου)

42. ΣΚΟΝΗ • Μέτρηση εκπομπής σκόνης προς το περιβάλλον σε επιβαρυμένα σημεία της εγκατάστασης (μετράμε mg/m3) • Εστιάζουμε την προσοχή μας σε εργαζόμενους που απασχολούνται σε σημεία/περιοχές με υψηλές συγκεντρώσεις σκόνης, και μετράμε την εισπνεόμενη, θωρακική και αναπνέυσιμη σκόνη • Συγκρίνουμε τα αποτελέσματα με τα ανώτερα επιτρεπτά όρια, και λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα (φίλτρα κατακράτησης σκόνης, αναρροφήσεις, χρήση μάσκας, κ.λπ...) • Ακολουθεί παράδειγμα αναλυτικής μέτρησης σκόνης, σύμφωνα με το σχετικό πρότυπο, από ειδικό όργανo:

43. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΣΚΟΝΗΣ ΣΕ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ

44. ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΞΑΕΡΙΣΜΟΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΣΤΗΝ ΠΗΓΗ ΜΕΣΩ ΑΝΑΡΡΟΦΗΣΗΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ

45. ΘΟΡΥΒΟΣ • Κάνουμε μετρήσεις θορύβου σε όλα τα κρίσιμα σημεία της μονάδας • Με βάση της μετρήσεις, δημιουργούμε τον αντίστοιχο χάρτη θορύβου, με χρωματική απεικόνιση της έντασης του θορύβου • Εστιάζουμε την προσοχή μας στα σημεία με θόρυβο >85 dBA, και στη συνέχεια στην περιοχή 80-85 dBA • Πραγματοποιούμε μετρήσεις προσωπικής έκθεσης σε θόρυβο των εργαζομένων, σε 8-ωρη βάση, χρησιμοποιώντας “personal noise dose meters”. Το ανώτερο επιτρεπτό όριο είναι το 100%, που αντιστοιχεί σε 8-ωρη έκθεση σε 85 dBA • Ακολουθεί ο πίνακας με την αντιστοίχιση dBA, (%) προσωπικής δόσης, και της ανώτερης χρονικής διάρκειας της έκθεσης στο θόρυβο, ανάλογα με τη έντασή του:

47. ΘΟΡΥΒΟΣ (συνέχεια) • Κοινοποιούμε τα αποτελέσματα των μετρήσεων στους εργαζόμενους • Τοποθετούμε την κατάλληλη σήμανση στις περιοχές με θόρυβο >85 dBA, όπου απαιτείται χρήση Μέσων Ατομικής Προστασίας • Κάνουμε διορθωτικές κινήσεις όπου είναι εφικτό (ηχομόνωση, κ.λπ...) • Επαναλαμβάνουμε τις μετρήσεις μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα • Το προσωπικό πραγματοποιεί τακτικά ακοογράμματα (κάθε 1 ή 2 χρόνια), ώστε να καταγραφεί και να διερευνηθεί η πορεία της ακοής των εργαζομένων, από ειδικό ιατρό

48. ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ • Γίνεται εκτίμηση των εργονομικών κινδύνων με βάση τους ακόλουθους παράγοντες: • Επιβάρυνση σώματος λόγω στάσης/θέσης • Επιβάρυνση σώματος λόγω άσκησης δύναμης/φορτίου • Επιβάρυνση σώματος λόγω επαναλαμβανόμενης κίνησης • Επιβάρυνση σώματος λόγω δίαρκειας και συχνότητας στην εκτέλεση της εργασίας • Ακολουθεί συζήτηση με τους άμεσα εμπλεκόμενους, αποφασίζονται διορθωτικές ενέργειες και μετα την εφαρμογή τους γίνεται επανεκτίμηση της κατάστασης

49. ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ • Εργασία υπό συνθήκες ισχυρού ψύχους ή δυνατού καύσωνα. Πρέπει να λαμβάνονται συγκεκριμένα μέτρα προστασίας, ανά περίπτωση • Ραδιενέργεια: Έλεγχοι και μετρήσεις κοντά σε πηγές ιοντικής ακτινοβολίας. Αδειοδότηση από ΕΕΑΑ. Ενημέρωση του προσωπικού. • Ποιότητα αέρα: Έλεγχος αέρα σε κλειστούς χώρους, ανακύκλωση αέρα, κλιματισμός, κ.λπ...

50. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ • Βιολογικοί Κίνδυνοι: Εφαρμόζονται πρακτικές βιο-ασφάλειας, για προσωπικό που εργάζεται με βιολογικά υλικά (μύκητες, ιούς, καλλιέργειες, κ.λπ...)