Donderdag 11 december 2008 IVO BERNAERTS Lessius Hogeschool Departement Toegepaste Psychologie

1. ZORGVRAAG ‘SCHOOLRIJPHEID’ DE WAARDE VAN TOETERS & KONTRABAS BINNEN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK Donderdag 11 december 2008 IVO BERNAERTS Lessius Hogeschool Departement Toegepaste Psychologie Antwerpen

2. VASTSTELLINGEN Tijdens de schoolrijpheidstest raakt Céline in paniek. Ze moet allerlei opdrachten uitvoeren en heeft hiervoor een stapeltje papieren gekregen. Er wordt weinig uitleg gegeven en zij is gewend om alles een paar keer aan de juf te vragen. Nu lijkt het ieder voor zich en al haar klasgenoten zijn stil aan het werk. Céline voelt zich plotseling niet zo goed en ze begint te huilen. ‘Juf, ik heb buikpijn’. Uit Litière, M. (2008). Juf, mag ik vervaren. Schoolrijpheid . Als het kleuteren voorbij is. Lannoo: Tielt.

3. VASTSTELLINGEN 04-03-2008 de toetertest geen test van onze claxon van de auto maar een test op school om het kunnen van een kleuter van de derde kleuterklas te testen. Ik had er tot voor kort nog nooit van gehoord maar nu weet ik er alles van. In september werd Yeline een eerste maal getest en vorige week een tweede maal. Ze was super enhousiast en alles was heel goed gegaan. Een beetje overmoed? Gisteren was het oudercontact met de juf en de zorgjuf. Papa was de gelukkige om naar school te gaan. Bij zijn thuiskomt was hij heel wat minder enthousiast dan Yeline toen ze na de 'toetertest' haar verhaal deed. Ze was bij de 'zwakke' van de klas. Had niet zo goed gepresteerd en de juf zou haar en nog een paar anderen de komende maanden apart nemen om extra aandacht aan de oefeningen te besteden. Zo is ze voorbereid op de 'contrabastest' eind mei. Je kan je best voorstellen dat ik me heel triestig voelde en ook eens met de zorgjuf wilde praten. Dat ze niet de beste van de klas is dat kan ik best aanvaarden maar ik maakte me toch wel heel ongerust over het resultaat. Dus deze ochtend vroeg ik de directeur voor een afspraak. Niet nodig, je kan meteen naar juf Ann. De juf legt me alles heel fijn uit en stelt me gerust. Het was allemaal zo slecht niet, ze had heel veel dingen heel goed gedaan maar de oefeningen waar de meeste punten mee te verdienen waren die had ze net niet goedgedaan.Raamvensters en voorbereidende krullen om te leren schrijven. Dus heeft ze 64 punten op tachtig. Ik stond aan de grond genageld. 64 punten op 80 en dan krijg je als beoordeling 'zwak'. Had ze 1 punt meer gehad dan was ze matig. En met 8 punten meer 'goed'. Maar dan heb je wel al 72 op 80. De juf zei dat ze een hele strenge beoordeling hanteren,... ja dat is niet gelogen. Dus al bij al heeft ze het niet slecht gedaan, behalve op twee onderdelen. De grootste reden van haar 'zwakke' presteren is vooral haar achterstand in leeftijd. Ze is van 26-12-2002 en zit bij kindjes in de klas die al in januari en februari verjaren. Dus Yeline is net 5 jaar oud en ze zit bij kindjes die nu al 6 jaar zijn. Dat is dus bijna een heel jaar verschil. Ze moeten nu eenmaal allemaal van het zelfde geboortejaar in het 1ste leerjaar aankomen. Dus als Yeline 6 dagen later was geboren , dan zat ze nu pas in de tweede kleuterklas. Ze zal dus de komende jaren heel flink moeten opletten, leren en vooral de hulp van mama en papa aanvaarden om haar door het eerste en tweede leerjaar te helpen. En dat is nu net het probleem thuis. Ze kan alles en weet alles. Geen uitleg nodig. Een meisje met pit en karakter. Deze ochtend had ze een hele emotionele driftbui toen ze hoorde dat de test toch niet zo goed was. Dat kon niet. Ze had alles heel goed gedaan en vlug. En dat laatste was dus net niet de bedoeling. Ik ben dus blij dat ik de zorgjuf heb gesproken en dat Yeline er bij was. Nu weet ze dat ze wat vaker hulp moet vragen en vooral willen aannemen. En voor de rest hoeven we ons geen zorgen te maken. Ze komt er ook... Nu vraag ik me af of er onder jullie ook zijn die al met de toetertest in contact zijn gekomen? En of jullie ook met probleem van een eindejaar jarige zitten? Of maak ik me nu gewoon zorgen als mama? Link belevenissen - de toetertest

4. VASTSTELLINGEN door babbelkont op 12 feb 2007, 13:31 M'n dochter haalde 78/80 voor haar toetertest, naar ik vrijdag op de oudercontact vernam. Prima, volgens de juf, maar ik zou eigenlijk wel eens willen weten hoe zich dat verhoudt tegenover de andere derde kleuters. En ik durf het aan de schoolpoort aan niemand te vragen. Hoe zat dat bij jullie (nu schoolgaande) kinderen? Welke score haalden zij? Kennen jullie de gemiddelde of minimale score voor de toetertest? Was dat resultaat bij jullie een voorbode voor de resultaten in de lagere school?

5. VASTSTELLINGEN

6. VASTSTELLINGEN

7. SCHOOLRIJPHEID ALS ZORGVRAAG • Een complex begrip • Geen momentopname, maar een proces • Steeds een interactie tussen kind & omgeving te algemene omschrijving als zorgvraag Belang van een professionele diagnostische aanpak!

8. HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK INTAKEFASE STRATEGIEFASE ONDERZOEKSFASE INDICERINGSFASE TOETERS KONTRABAS ADVIES- EN INTERVENTIEFASE

9. HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK INTAKEFASE KINDFACTOREN OMGEVINGSFACTOREN • Positieve ingesteldheid • Sociale, emotionele en morele ontwikkeling • Motorische ontwikkeling • Zintuiglijke ontwikkeling • Taalontwikkeling • Cognitieve leerontwikkeling (spel, taak- en werkhouding, voorbereidende leervaardigheden, intelligentie, …) • Ontwikkeling van de zelfsturing • Lichamelijke factoren Context thuis Context school TOETERS KONTRABAS

10. Geschiedenis van TOETERS & KONTRABAS • Toetsboekje voor taal-, reken- en schrijfvaardigheden • Opvolger (paralleltoets) van TONKL (PMS-Halle) • PMS-werkgroep Basisonderwijs Vlaams-Brabant (1990) • Normeringsgroep kleuters Haacht, Aarschot, Leuven (1995) • Uitgegeven door VCLB Keerbergen-Haacht

11. Wat is TOETERS? • Onderzoek naar de (deel)vaardigheden voor het lezen, schrijven en rekenen • Taalvaardigheden gebaseerd op het basisfunctiemodel / deelleerprocessen • Rekenvaardigheden: tellen, wiskundige termen en conservatie • 11 subtests ondergebracht in vier schalen • Visuele waarneming • Auditieve waarneming • Wiskunde • Visuo-motoriek

12. Wat is KONTRABAS? • Onderzoek naar de (deel)vaardigheden voor het lezen, schrijven en rekenen • Taalvaardigheden gebaseerd op het basisfunctiemodel / deelleerprocessen • Hertestingstest na TOETERS • Voorbereidende rekenvaardigheden • 9 subtests ondergebracht in drie schalen • Visuele waarneming • Auditieve waarneming • Visuo-motoriek (raamfiguren)

13. Gebruiksvriendelijk Herkenbare oefeningen en te koppelen aan het eigenlijke lees-, schrijf- en rekenproces (= hoge face-validiteit) Nadruk op observatie van taakgerichtheid en werkhouding In de lijn van vroegtijdige ontwikkelingsbegeleiding Waarom TOETERS & KONTRABAS? MAAR …

14. TESTDIAGNOSTIEKSCREENINGSTESTEN Toeters & Kontrbas VALIDITEIT BETROUWBAARHEID NORMEN HANDLEIDING BEOORDELING VZW CAP-VADEMECUM: onvoldoende

15. WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEKPROJECTTOETERS (2002-2004)KONTRABAS (2006-2008) 1. Onderzoeksgroep * TOETERS (2002-2003) 628 kleuters (307 meisjes en 321 jongens) uit 16 scholen (regio Haacht) * TOETERS (2003-2004) 219 leerlingen 1ste leerjaar (114 jongens /105 meisjes ) (gestratificeerde steekproef) * KONTRABAS (2006-2007)145 leerlingen (70 jongens en 75 meisjes ) uit vijf a-select gekozen scholen in de provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant + criteria ( Nederlands als moedertaal; niet overzitten of kampen met autismespectrumstoornis, gehoorsstoornissen of ernstige medische aandoeningen. * KONTRABAS (2007-2008): 141 leerlingen gestart (67 jongens en 74 meisjes ) uit 10 a-select gekozen scholen in de provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant + criteria ( Nederlands als moedertaal; niet overzitten of kampen met autismespectrumstoornis, gehoorsstoornissen of ernstige medische aandoeningen.

16. WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEKPROJECTTOETERS (2003-2004)KONTRABAS (2005-2007) 2. Procedure: - stap 1 : checklist LVS voor de scholen - Stap 2 : dossieranalyse per kind - stap 3 : Toeters, Kontrabas, rapportcijfers en checklist oordeel leerkracht

17. PSYCHOMETRISCHE ONDERZOEKSGEGEVENSTOETERS • Statistische controle gegevens • Algemene betrouwbaarheid (interne consistentie) : TOETERS : cronbach’s Alpha = .86 (voldoende tot goed) • Voor de vier schalen afzonderlijk (visueel, auditief, rekenen en raamfiguren): rond .70 (behoorlijk) • Per subtests: uiteenlopende resultaten (van zeer lage tot behoorlijk) • Significante samenhang tussen de vier geconstrueerde schalen • Factoranalyse: - één grote component - geen afgelijnde schalen - geen afgelijnde subtesten

18. PSYCHOMETRISCHE ONDERZOEKSGEGEVENSKONTRABAS • Statistische controle gegevens • Algemene betrouwbaarheid (interne consistentie) : KONTRABAS : cronbach’s Alpha = .87 (voldoende tot goed) • Voor de drie schalen afzonderlijk : visueel (.67), auditief (.83) en raamfiguren (. 82) • Per subtests: uiteenlopende resultaten (van zeer lage tot behoorlijk) • Significante samenhang tussen de drie geconstrueerde schalen • Factoranalyse: - één grote component - geen afgelijnde schalen - geen afgelijnde subtesten

19. PSYCHOMETRISCHE ONDERZOEKSGEGEVENS KONTRABAS

20. PSYCHOMETRISCHE CONCLUSIES

21. PSYCHOMETRISCHE CONCLUSIES Discriminant analyse LVS SPELLING M1 80,4 % JUIST GECLASSIFICEERD TOETERS ZONE A-B-C LVS LEZEN M1 ZONE D - E KONTRABAS 93,1% JUIST GECLASSIFICEERD LVS WISKUNDE M1 76,1% JUIST GECLASSIFICEERD

22. ONDERZOEKSGEGEVENS 2003-2004

23. ONDERZOEKSGEGEVENS 2008

24. ONDERZOEKSGEGEVENS 2008

25. BESLUIT • TOETERS & KONTRABAS geschikte screeningsinstrumenten in de diagnostische cyclus • Beiden geschikt voor hypotheseformulering. • Past binnen het diagnostisch onderwijzen (van Parreren) • Instrument kaderen in een totaalactieplan (oordeel ouders, kleuterleidster, observatieschalen, testdiagnostiek…) • Goede uitgangsbasis voor een gesprek met ouders • Totaaluitslag TOETERS & KONTRABAS = vrij betrouwbare risico-indicatie voor voorbereidende vaardigheden lezen, schrijven & wiskunde maar ontoereikend als beslissingsinstrumenten. • Afzonderlijke schalen niet betrouwbaar genoeg voor handelingsplanning

28. TAAK VAN HET CLB • Ondersteuning scholen bij implementatie van Toeters en Kontrabas in het zorgbeleid • Afname • Gebruik van de normen • Analyse en interpretatie van de resultaten • Formulering van hypothesen • Ondersteuning bij het oudergesprek

29. HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK ONDERZOEKSFASE Hypothesen toetsen = beantwoorden van de (gerichte) onderzoeksvragen • Positieve ingesteldheid • Sociale, emotionele en morele ontwikkeling • Motorische ontwikkeling • Zintuiglijke ontwikkeling • Taalontwikkeling • Cognitieve leerontwikkeling (spel, taak- en werkhouding, voorbereidende leervaardigheden, intelligentie, …) • Ontwikkeling van de zelfsturing • Lichamelijke factoren • Schoolcontext • gezinscontext Selectie van kwaliteitsvol testinstrumentarium COTAN / CAP-vademecum VZW

30. Psychodiagnostisch Centrum Lessius • Het Psychodiagnostisch Centrum beheert een testotheek en is actief op het vlak van toegepast wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot psychodiagnostiek • Verder verleent het Psychodiagnostisch Centrum praktische en inhoudelijke medewerking aan Multidisciplinair Diagnostisch Centrum voor Leerstoornissen (MDCL) van de Lessius Hogeschool

31. Testotheek • een ruime collectie van psychologische tests, observatieschalen, vragenlijsten en programma's gericht op diagnostiek • komt aan bod in de verschillende practica, keuzevakken, stage en scriptie • ook ter inzage voor externe medewerkers, oud-studenten en stagementoren

32. Toegepast wetenschappelijk onderzoek • testadaptatie en psychometrische oppuntstelling staan hierbij centraal • coördinatie of participatie in onderzoeksprojecten ligt vooral in de aanpassing en hernormering van diagnostische instrumenten aan een Vlaamse populatie

33. Naar aanleiding van recent ontwikkeld testmateriaal voor Vlaanderen organiseren we jaarlijks workshops Wij heten u van harte welkom in Lessius! Dienstverlening