Vrijheid

1. Vrijheid Zijn mensen vrij of is dat een illusie?

2. De betekenis van vrijheid bij Kant • Vrijheid is niet iets dat je kunt bewijzen of aantonen • Vrijheid is een idee • Zonder dit idee of geloof in vrijheid heeft ethiek geen betekenis • Wie zijn vrijheid ontkent, ontkent zijn menselijkheid. • Als we vrij zijn om te kiezen, hebben we een principe nodig om een morele keuze te kunnen maken: de categorische imperatief

3. Existentialisme Jean-Paul Sartre 1905-1980

4. We zijn gedoemd tot vrijheid • ‘Het existentialisme definieert de mens alleen met betrekking tot zijn handelen. Het zegt hem dat er geen hoop is buiten zijn handelen en dat de daad de enige is dat de mens doet leven. Een mens begint met zijn leven, ontwerpt zichzelf en buiten zijn leven is er niets. Wij zijn alleen, zonder excuses. Dat bedoel ik wanneer ik zeg dat de mens gedoemd is om vrij te zijn.’

5. Het mensbeeld van Sartre • De mens is vrij (bewustzijn) • De mens is bepaald (lichamelijk) • De mens ontwerpt zichzelf, kiest zichzelf (er is geen vooropgesteld ontwerp of doel van dé mens) • De mens is daarom altijd verantwoordelijk voor zijn keuzes • De mens heeft geen keuze om vrij te zijn maar is daartoe veroordeeld

6. Existentialisme is relativisme? • Sartre formuleert geen absoluut richtsnoer voor moreel handelen zoals Kant. • In plaats daarvan zegt Sartre: je bent vrij, kies zelf, denk je eigen waarden uit. Is dit relativistisch? (= je kunt niet oordelen over een ander, iedereen heeft zijn eigen waarden en normen) Nee, je moet kiezen (1), je bent totaal verantwoordelijk voor je keuze (2), je verantwoordelijkheid reikt verder dan je persoonlijke leven (3)

7. Kwade trouw • Je bent te kwader trouw als je je vrijheid en daarmee je verantwoordelijkheid ontkent • Je bent te kwader trouw als je je verschuilt achter excuses (zoals je opvoeding, genen of omstandigheden) • Sartre vindt dat je altijd een keuze hebt en dat je daar de volle verantwoordelijkheid voor moet dragen.

8. Kant en Sartre • Sartre’s kantiaanse inslag: als we onszelf ontwerpen, ontwerpen we de mens dus de vraag ‘wat als iedereen dit zou doen?’ is ook relevant voor Sartre. • Sartre verwerpt dat we van nature rationeel zijn (Kant), we kunnen daar wel voor kiezen. • Als we de categorische imperatief toepassen, maken we geen keuze. Het is vaak noodzakelijk dat we wel een keuze maken volgens Sartre.