Vrijheid van meningsuiting van ambtenaren: ruime maar niet onbeperkte mogelijkheden

1. Vrijheid van meningsuiting van ambtenaren: ruime maar niet onbeperkte mogelijkheden Voordracht mr. M.J. Cohen Vereniging voor Ambtenaar en Recht 12 november 2013

2. Benaderingen van vrijheid van meningsuiting van ambtenaren: • Ambtenaar is gewone burger. Consequentie: ambtenaar heeft evenveel grondrechten. • Ambtenaar staat in een bijzondere verhouding tot de overheid. Consequentie: Grondrechten van ambtenaren kunnen verder worden beperkt.

3. Artikel 125a. eerste lid, Ambtenarenwet als compromis • Uitgangspunt is benadering 1 (ambtenaar heeft evenveel grondrechten) • In twee uitzonderingssituaties geldt benadering 2 (verdere beperking grondrechten). Deze situaties zijn: • de goede vervulling van de eigen functie is niet meer in redelijkheid verzekerd; • het goed functioneren van de openbare dienst, voor zover dat in verband staat met eigen functievervulling, is niet meer in redelijkheid verzekerd.

4. AGFA 9-9-1994, TAR 1994/209(publicerende belastinginspecteur) • Belastingdienst vindt publicatie over wetgevingsproces en oproep tot claim proceskostenvergoeding in bezwaar plichtsverzuim wegens gebrek aan loyaliteit. • Commissie acht de goede functievervulling als inspecteur door deze publicaties niet in het geding. • Commissie vindt ook dat een ambtenaar zakelijke en objectieve bijdragen moet kunnen leveren aan een nog niet afgeronde maatschappelijke discussie.

5. AGFA 5-10-2006, ABB/2006/4941 (psycholoog Pieter Baan Centrum) • Commissie vindt mediaoptredens over ouders die hun kinderen doden plichtsverzuim, want zij tasten de eigen reputatie als onderzoeker aan. • Commissie vindt openbaren van onderzoeksresultaten op tv plichtsverzuim, want dit tast reputatie PBC als onderzoeksinstituut aan. • Commissie vindt mediaoptreden over pyromanie geen plichtsverzuim want hiernaar doet PBC geen onderzoek. • Commissie adviseert schriftelijke berisping vanwege gewekt vertrouwen. Gevolg: ontslagname ambtenaar.

6. AGFA 14-7-2004 ABB 2004/2085 (petitie aan Tweede Kamer) • Vanwege het grondrecht van petitie vindt de commissie het inlichten van een Vaste Kamercommissie over een arbeidsconflict op zich geen plichtsverzuim. • Ondanks de ongelukkige manier waarop de ambtenaren zich hebben geuit, geen plichtsverzuim. De minister heeft de invloed hiervan op functioneren ambtenaren of openbare dienst onvoldoende aannemelijk gemaakt.

7. AGFA 16-9-2011ABB/2011/8916(meewerken aan krantenartikel) • Geen plichtverzuim door commotie op de werkvloer, want voor plichtsverzuim moeten de problemen voor het functioneren van de dienst langer voortduren. • Geen plichtsverzuim door het harde oordeel van de ambtenaar over de managers van de dienst, want de kans op extra reputatieschade was te verwaarlozen. • De ambtenaar hoefde niet eerst een persvoorlichter te raadplegen voordat hij de journalist te woord stond, omdat hij dit niet deed in uitoefening van zijn functie.

8. Conclusies over inhoud adviezen • Restrictieve uitleg wettelijke beperkingen. • Belangrijke rol gezichtspunten Aanwijzing 15 van de Aanwijzingen externe contacten rijksambtenaren. • Van die gezichtspunten zijn de afstand tussen de uitlatingen en het werk van de ambtenaar (gezichtspunt a) en de ernst en duur van de ontstane problemen die zijn ontstaan (gezichtspunt f) de belangrijkste. • Kritiek op de wijze waarop de ambtenaar zich uitlaat (gezichtspunt d) is niet doorslaggevend voor oordelen.

9. Conclusies over maatschappelijke betekenis commissie • Aantal adviezen over uitoefening grondrechten is klein. • Echter meer adviezen over voorgenomen ontslagen vanwege intrekking verklaring van geen bezwaar. • Betekenis van de commissie is vooral preventief. • Die betekenis kan nog toenemen door vergroting naamsbekendheid en opkomst sociale media.