Prawo rzeczowe

1. Prawo rzeczowe wykład IV Ochrona własności

2. Formy własności • kwirytarna • bonitarna • quasi-własność gruntów prowincjonalnych • peregrynów

3. 1. Skarga windykacyjna – rei vindicatio • Marek niech będzie sędzią (nominatio). Jeśli się okaże, że grunt, o który toczy się spór, jest wedle prawa Kwirytów powoda (intentio), i o ile ten grunt na żądanie sędziego nie zostanie zwrócony powodowi (clausulaarbitraria), ile ta rzecz jest warta, tyle pieniędzy, sędzio Marku, zasądź od pozwanego na rzecz powoda; jeśli się nie okaże – uwolnij (condemnatio).

4. rei vindicatio Legitymacja czynna: właściciel nieposiadający Legitymacja bierna: • w procesie legisakcyjnym: kontrawindykujący • w procesie formułkowym: posiadacz (detentor?) • za Justyniana nawet posiadacz fikcyjny Historia ochrony windykacyjnej: - legisactiosacramentoin rem - per sponsionem - legisactio per iudicispostulationem - formulapetitoria– stąd nazwa ochrona petytoryjna

5. definitywne rozliczenie stron 1. roszczenia właściciela z tytułu pożytków, pobranych przez pozwanego a) posiadacz w dobrej wierze nabywał je na własność, ale od Dioklecjana i potem Justynian: obowiązek wydania owoców jeszcze nie zużytych b) posiadacz w złej wierze musiał wydać wszystkie owoce

6. definitywne rozliczenie stron 2. przeciwroszczenia pozwanego z tytułu poniesionych na rzecz nakładów a) z tytułu nakładów podnoszących wartość rzeczy, posiadaczowi w dobrej wierze przysługiwało prawo zatrzymania (iusretentionis), które mógł wymusić zarzutem podstępu (exceptio doli) przeciw skardze windykacyjnej b) wszyscy posiadacze mieli poza tym prawo odłączenia nakładów, określane porzymskim terminem iustollendi – oczywiście o ile dało się to przeprowadzić bez uszkodzenia rzeczy; powód mógł jednak wyłączyć to prawo oferując odszkodowanie

7. Nakłady wedle Bartolusa de Saxoferrato(1313/4-1357): • zwrot nakładów koniecznych (impensaenecessariae), podtrzymujących wartość rzeczy - każdemu posiadaczowi, nawet złej wierze; • zwrot podnoszących wartość nakładów użytecznych (impensaeutiles) – tylko posiadaczowi w dobrej wierze; • zwrot nakładów zbytkownych (impensaevoluptuariae) o walorze jedynie estetycznym – żadnemu.

8. 2. Skarga negatoryjna – actionegatoria • Marek niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że pozwanemu nie przysługuje prawo przechodu przez grunt powoda, o co toczy się spór, i o ile ten grunt na żądanie sędziego nie zostanie zwrócony powodowi, ile ta rzecz jest warta, tyle pieniędzy, sędzio Marku, zasądź od pozwanego na rzecz powoda; jeśli się nie okaże – uwolnij.

9. actionegatoria CELE: • stwierdzenie, że własność jest wolna od obciążeń • osiągnięcie stanu rzeczy, jaki nastąpiłby w razie usunięcia naruszenia własności już w chwili stwierdzenia sporu Legitymacja czynna: właściciel posiadający, ale naruszany w swym prawie Legitymacja bierna: osoba, która rości sobie prawo ciężar dowodu

10. Formy własności • kwirytarna • bonitarna duplex dominium • quasi-własność gruntów prowincjonalnych • peregrynów

11. Własność bonitarna? possessor ad usucapionem - inbonis Wobecrei vindicatiowłaściciela może wystąpić z exceptio doli albo exceptio rei venditaeactraditae Jeśli nabył non a domino, nie ma ochrony, bo podnosząc któryś z wymienionych zarzutów spotka się z replicatioiusti domini

12. w prawie pretorskim: actioPubliciana • Marek niech będzie sędzią. Jeśli powód kupił i wydanego przez traditio posiadałby rok tak, że niewolnik, o którego toczy się spór, stałby się jego wedle prawa Kwirytów (fictio), i o ile ten niewolnik na żądanie sędziego nie zostanie zwrócony powodowi, ile ta rzecz jest warta, tyle pieniędzy, sędzio Marku, zasądź od pozwanego na rzecz powoda; jeśli się nie okaże – uwolnij. Ochrona względna – wobec gorzej uprawnionego exceptioiusti domini replicatio rei venditaeactraditae/exceptio doli

13. spór pretendentów - kryteria pierwszeństwa • przy nabyciu rzeczy przez obie strony procesu od tego samego niewłaściciela chroniony był zawsze nabywca, któremu rzecz wydano wcześniej – Julian, Pomponius, Ulpian, bo niewłaściciel, który już raz zbył rzecz, nie może dokonać następnej alienacji • nabycia od różnych niewłaścicieli – kontrowersja: – Neratius i tu opierał się na zasadzie pierwszeństwa – Julian uznawał pozycję aktualnego posiadacza za lepszą, niż powoda: melior causa possidentisquampetentis

14. Równolegle do actionegatoria istniała skarga pretorska, chroniąca posiadacza w drodze do zasiedzenia przed roszczeniami do naruszania jego własności bonitarnej

15. kazus 1 Kaeso był kwirytarnym właścicielem niewolnika Onezyma. Sprzedał niewolnika Markowi i wydał mu go nieformalnie. Onezym otrzymał następnie rydwan w legacie windykacyjnym z testamentu swej znajomej z młodości - Lucilli. Kto jest właścicielem zapisanej rzeczy?

16. kazus 2 Ojciec Marka wziął od Kaeso w użyczenie niewolnika Erosa. Po śmierci ojca, Marek odziedziczył cały jego majątek. Przekonany, że wszyscy niewolnicy należeli do ojca, niezwłocznie przeniósł własność tych niewolników przez mancypację na Tytusa. Po roku Kaeso zobaczywszy swego niewolnika u Tytusa, zabrał go do siebie. Czy Tytus ma szansę go odzyskać?

17. kazus 3 Marek wziął w użyczenie od Gaiusa prasę do wyciskania oleju z oliwek. W czasie trwania użyczenia Gaius zmarł i Marek postanowił zatrzymać prasę dla siebie. Po dwóch latach do Marka zgłosił się dziedzic Gaiusa i zażądał zwrotu prasy. Marek odparł wówczas, że jest jej właścicielem, ponieważ dokonał zasiedzenia. Kto i dlaczego ma w tym sporze rację?

18. kazus 4 W I wieku po Chr. Tytus oddał Luciusowi w depozyt zestaw szklanych naczyń, które na polecenie Tytusa ukradł jego niewolnik Aulusowi. Lucius nic nie wiedział o pochodzeniu naczyń, a ratując je z pożaru ukrył w sobie tylko znanym miejscu i wyjechał na morską wyprawę, z której wróci za dwa miesiące. Czy Aulus może wytoczyć rei vindicatio przeciwko Tytusowi?