TARIM, ORMANCILIK VE HAYVANCILIK FAALİYETLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

1. TARIM, ORMANCILIK VE HAYVANCILIK FAALİYETLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

2. KONUNUN GENEL AMACI Katılımcıların, tarım çalışanlarının ve tarım işyerlerinin sorunları; sağlık, barınma, sosyal çevreyle ilişkiler, iş ve sosyal güvenlik vb. gibi çok boyutlu konular hakkında bilgi edinmelerine yardımcı olmaktır.

3. ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu dersin sonunda katılımcılar;

4. KONUNUN ALT BAŞLIKLARI • Tarım, Ormancılık ve Hayvancılık Faaliyetlerinde; • Meslek hastalığı riskleri • İş kazası riskleri • Zirai ilaçların, taşınması, depolanması ve kullanımı ile kişisel koruyucuların kullanımı, muhafazası konularında iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin çalışanlara verilmesi, • Büyükbaş, küçükbaş, kümes hayvancılığı, arıcılık, ipek böcekçiliği vb. den yakın çalışmanın getirdiği riskler, • Açık ortamda çalışmaktan kaynaklanan tehlikeler, • Çalışma, barınma ve beslenme ortamlarındaki haşeratla mücadele, • İçme ve kullanma sularının kontrolü, gıda güvenliği • Tuvalet ve banyo gibi ortak kullanım alanlarının sağlık koşullarına uygunluğu, • Atıkların Kontrolü, • İlgili mevzuat

5. TARIM MAKİNALARINDA İSG

6. TARIM MAKİNALARI TARIMDA İŞ KAZALARI Günümüz tarımında insan gücüne dayanan zor ve yorucu işlerin büyük bir kısmı alet ve makineler tarafından kolayca yerine getirilebilmektedir. Hızla gelişen teknoloji insanın işini kolaylaştırmakla birlikte dikkatli olunmadığı takdirde ölümle sonuçlanan kazalara neden olabilmektedir. Tarımda yaşanan kazalar beş ana başlık altında toplanmaktadır ; 1-Tarım makinelerinin kullanımı esnasında oluşan kazalar 2-Traktör ve diğer motorlu araçların kullanımı esnasında oluşan kazalar 3-Hayvancılık çalışmaları sırasında hayvanlardan kaynaklanan kazalar 4-El aletlerinin kullanımı esnasında oluşan kazalar 5-Çeşitli iş tezgahlarının kullanımı esnasında oluşan kazalar

7. TARIM MAKİNALARI TARIMDA İŞ KAZALARI Gerçekleştirilen pek çok araştırma tarımda yaşanan kazaların, gerek insan sağlığı açısından, gerekse işletmeye getirdiği maddi kayıplar açısından ciddi boyutlarda olduğunu ortaya koymakta ve bir çok ülkede tarım, madencilikten sonra en tehlikeli sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Yapılan araştırmalarda meydana gelen kazaların % 87’sinin tarım makinelerinden kaynaklandığını, iş günü kaybının ortalama 15 gün olduğu, traktör kazalarında 60 güne kadar çıkabildiği belirlenmiştir.

8. TARIM MAKİNALARI TARIMDA İŞ KAZALARI Ülkemizde kaza istatistiklerine sadece karayollarında meydana gelen ölümlü ya da yaralanmalı traktör kazaları dahil edilmektedir. Tarla yollarında ve çalışma alanlarında meydana gelen kazalar can kaybı olmadığı sürece genellikle ilgili makamlara bildirilmemektedir. Bununla birlikte gerçekleştirilen araştırmalarda ölüm oranının özellikle traktörlerde oldukça yüksek değerlere ulaştığı belirlenmiştir. Daha da önemlisi tarımda çalışan kişilerin güvenlik konusunda büyük oranda eğitimsiz olduklarının altı çizilmektedir.

9. TARIM MAKİNALARI TARIMDA İŞ KAZALARI Tarım makinelerinin tehlike açısından diğer tarımsal faaliyetler içerisinde en riskli grup içinde bulunmasının iki ana nedeni bulunmaktadır. 1- Tarım makinelerinde yer alan düzenlerin çoğunlukla çok hızlı hareket eden ya da yüksek dönü sayısına sahip parçalardan oluşması. Örneğin biçme makinelerinde kesme işleminin optimum bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için bıçakların bağlı olduğu tamburların devir sayıları çeşitli transmisyon düzenleri ile makineye hareketi sağlayan traktör kuyruk mili devrinin yaklaşık dört katına kadar çıkarılmaktadır. 2- Makineleri oluşturan düzen ve parçaların büyük bir kısmının açıkta çalışma zorunluluğunun bulunması. Özellikle, biçme, parçalama, yolma ve sıyırma gibi hasat ve harman işlerini yerine getiren makinelerde işleyici organların bitki ile temas halinde olma zorunluluğu bu organların koruma altına alınmasını mümkün kılmamaktadır. Bu da tehlike riskinin artmasına neden olmaktadır.

10. TARIM MAKİNALARI TARIMDA İŞ KAZALARI Araştırmalar tarımda yaşanan kazaların büyük çoğunluğunun insan hatasından kaynaklandığını ortaya koymuştur. Bu durumda tarımda çalışan ve bu makineleri kullanacak kişilerin tehlikelerin bilincinde olması ve bu konuda eğitimli olması son derece büyük önem taşımaktadır .

11. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR a- Sıkıştırma Noktaları: Sıkıştırma noktaları, kayış-kasnak, zincir-dişli ve dişli çarklar gibi hareket aktarım düzenlerinde yer alır. Bunun yanı sıra bazı makinelerin besleme düzenlerinde de sıkıştırma noktaları bulunmaktadır. Bu tür düzenler genellikle yüksek hızla hareket ettiklerinden giysilerin kol ağzı, etek gibi gevşek kısımlarının bu noktalara kaptırılması ile ciddi yaralanmalar söz konusu olabilir. Makine üreticileri bu tür düzenleri saçlarla kapatmak sureti ile kısmen güvenlik sağlayabilmektedir. Besleme düzenlerinde ise makinenin görevi engelleneceğinden koruma olanağı bulunmamaktadır. Bu tür makinelerde alınabilecek en iyi önlem dikkatli olmak, bu noktaların yerlerini bilmek ve makine tamamen durdurulmadan bu düzenlere yaklaşılmaması olacaktır.

12. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

13. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR b- Sarma Noktaları: Açıkta dönen her makine parçası potansiyel bir sarma noktasına sahiptir. Şaftlar, şaftların birleştirilmesinde kullanılan bağlantı elemanları ve hasat makinelerinin dövücü ve toplayıcı kısımları sarma noktalarının görüldüğü temel düzenlerdir. Giysilerin gevşek kısımları, açık ve uzun saçlar bu tür düzenlerde sıkıştırma noktalarında olduğundan çok daha büyük risk oluşturmaktadır. Genellikle çok hızlı dönen bu düzenler giysilerin yırtılmasına zaman kalmadan el ya da ayakların üzerlerine sarılmalarına neden olabilir. Tarım makinelerinde sarma noktasına sahip düzenlerin çok azı koruma altına alınabilmektedir. Bu nedenle bu tür düzenlere yaklaşırken çok dikkatli olunması, uygun giysilerin seçilmesi ve yine makine tamamen durdurulmadan müdahale edilmemesi gerekir.

14. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

15. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR c- Kesme Noktaları: Kesme noktaları kesme işine hizmet eden düzenlerde yer almaktadır. Tarım makinelerinde kesme işlemi makaslama ve serbest kesme olmak üzere iki farklı türde gerçekleştirilmektedir. Makaslama kesme işleminde kesme, makasın kesme prensibine benzer şekilde bitki sapı birbirine doğru yaklaşan iki keskin kenar arasında sıkıştırılarak, serbest kesmede ise yüksek bir çevre hızıyla dönen (2100-2400 devir/dakika) bir bıçak yardımıyla bitki sapına vurularak (orakla biçmede olduğu gibi) gerçekleştirilmektedir. Özellikle kesme işlemini gerçekleştirmek amacıyla geliştirilmiş düzenler koruma altına alınamadıklarından çok ciddi yaralanmalara hatta ölüme yol açabilecek kazalara neden olabilmektedirler. Bu açıdan tarım makinelerinin güvenlik açısından en riskli grubunu oluştururlar.

16. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

17. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR d- Çarpma Noktaları: Traktörün özellikle çekilir tip alet ve makinelere yaklaşması sırasında traktörde yer alan bağlantı elemanları ile alet ya da makinenin bağlantı kısımlarında karşılıklı olarak çarpma noktaları ortaya çıkmaktadır. Tarım makineleri kullanımında çok görülen ve el ya da ayak yaralanmalarına neden olan bu noktalar özellikle makinelerin bağlanması konusunda traktör operatörüne yardımcı olan kişileri risk altına sokmaktadır. Çarpma noktalarından korunmanın en pratik yolu traktörün alet ya da makinelere yanaştığı durumlarda emniyetli bir açıklıkta beklemek ve hareket tamamen durmadan müdahalede bulunmamaktır.

18. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

19. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR e- Çekme Noktaları: Sarma noktalarında olduğu gibi dönerek çalışan her düzen aynı zamanda potansiyel olarak çekme noktalarına da sahiptir. Bu tür düzenler genellikle hızlı çalıştıklarından çok büyük risk içerirler. Örneğin, 3,6 m/s hızla dönen besleme tamburlarına sahip bir mısır silaj makinesinde makineye 60 cm uzaklıktaki bir noktadan eliyle besleme yapan bir kişinin elini sıkışmadan bırakması için karar verme süresi sadece 0.3 saniyedir. Bu sürede bırakamadığı takdirde eliyle birlikte mısır sapı saniyede 48 cm yol alacak ve kişinin yaralanması kaçınılmaz olacaktır. Bu tür düzenlerde özellikle çalışma esnasında müdahalede bulunmaya kalkışmak son derece büyük risk oluşturmaktadır. Zira, insanın reaksiyon süresi makineden kendini kurtarmaya yeterli olmayabilir. Bu durumda izlenebilecek en iyi yol makine tamamen durmadan asla müdahalede bulunmamak olacaktır.

20. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

21. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR f- Serbest Dönen Parçalar: Özellikle hasat işlemlerinde kullanılan bir çok tarım makinesinde, çeşitli amaçlara hizmet eden ve genellikle volan adıyla bilinen ağır ve hızlı dönen parçalar bulunmaktadır. Bu parçalar makineye hareket iletimi kesildikten sonra dahi sahip oldukları atalet momenti nedeniyle yaklaşık 2-2.5 dakika daha dönmeye devam ederler. Dolayısıyla çok yavaşlamış görünseler bile potansiyel olarak tehlike içerirler. El ya da ayak yaralanmalarına neden olan bu organlar genellikle kayış aracılığı ile çalıştırıldıklarından koruma altına alınamamaktadır. Bu nedenle, bu tür düzenlere çok dikkatli yaklaşılması, gerek çıkardığı sesleri, gerekse hareketini izleyerek tamamen durduğuna emin olmadan müdahalede bulunulmaması yerinde olacaktır.

22. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

23. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR g- Fırlatılan Cisimler: Yere çok yakın ve çok hızlı dönerek çalışan biçme makineleri gibi bazı tarım makineleri çalışma organları arasına giren bitki dışındaki sap, toprak parçası ya da taş gibi fazla ağır olmayan yabancı materyalleri inanılmaz bir hızla çok uzak noktalara fırlatabilirler. Dolayısıyla çalışmaları esnasında bu makinelerin arkasında bulunan kişiler çeşitli şekillerde yaralanabilirler. Fırlatılan cisimlerin oluşturabileceği yaralanmalardan korunmak için hangi makinelerin bu tür tehlike yaratacağının bilinmesi, mümkünse fırlatma yönüne doğru koruyucular kullanılması, eğer makinenin yanında bulunmak zorunlu ise emniyetli bir uzaklık seçilmesi yerinde olacaktır. Makine üreticileri yukarıda da sözü edildiği gibi bazı kısımları koruma altına alabilmektedirler. Bununla birlikte makinalar üzerinde korunsalar dahi tehlike potansiyeli olan kısımların görsel uyarıcılarla belirtilmesi gerekmektedir. Bu uyarıcılar çeşitli sembol ve yazılar olup standart hale getirilmişlerdir. Dolayısıyla dünyanın her yerinde aynı anlamı ifade etmektedirler. Avrupa Birliği’ de uygulamaya koyduğu MAKİNA EMNİYETİ DİREKTİFİ ile güvenli çalışma için yapılması gerekenleri yasal zorunluluk altına almış, ülkemiz 1 Ocak 1996 da çıkardığı kanunlarla bu anlaşmaya taraf olmuştur.

24. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR

25. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR SONUÇ : Teknolojideki gelişime paralel olarak gün geçtikçe gelişen ve farklılaşan tarım alet ve makineleri bugün tarımda çalışan kişilerin vazgeçilmez bir yardımcısı durumundadır. Bu alet ve makineleri kullanacak kişilere hem kendilerine hem de işletmelerine zarar verebilecek çeşitli kazaların önlenebilmesi açısından bazı görevler düşmektedir. Bu görevleri şu başlıklar altında toplayabiliriz; -Makinelere yaklaşırken dikkatli olmak, -Kısa yoldan iş yapmaya kalkışmamak, -Gereksiz riskler almamak, -Güvenli olmayan uygulamalara kalkışmamak, -Uyarılara dikkat etmek, - Tehlikelerin bilincinde olmak. Unutulmamalıdır ki; bir çok kazadan korunmak için makineye hareketi kesmek, motoru durdurmak ve bütün parçaların durmasını beklemek gibi basit önlemler yeterli olmaktadır.

26. TARIM MAKİNALARI TARIM ALET ve MAKİNELERİNDE TEHLİKELİ NOKTALAR SONUÇ : Teknolojideki gelişime paralel olarak gün geçtikçe gelişen ve farklılaşan tarım alet ve makineleri bugün tarımda çalışan kişilerin vazgeçilmez bir yardımcısı durumundadır. Bu alet ve makineleri kullanacak kişilere hem kendilerine hem de işletmelerine zarar verebilecek çeşitli kazaların önlenebilmesi açısından bazı görevler düşmektedir. Bu görevleri şu başlıklar altında toplayabiliriz; -Makinelere yaklaşırken dikkatli olmak, -Kısa yoldan iş yapmaya kalkışmamak, -Gereksiz riskler almamak, -Güvenli olmayan uygulamalara kalkışmamak, -Uyarılara kulak asmak, - Tehlikelerin bilincinde olmak. Unutulmamalıdır ki; bir çok kazadan korunmak için makineye hareketi kesmek, motoru durdurmak ve bütün parçaların durmasını beklemek gibi basit önlemler yeterli olmaktadır.

27. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI TARIM ARABALARI

28. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI TARIM ARABALARI

29. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI TRAKTÖR YÜKLEYİCİ TEKLİKELERİ •Yük çok yüksek •Düzgün olmayan zeminde çok yüksek yük •Traktör yüksek hızda iken yükleyicinin kullanımı •Yükleyicinin hızla düşmesi •Yükleyicinin merdiven olarak kullanımı •Yüksek yükleyici

30. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI TRAKTÖR YÜKLEYİCİ TEKLİKELERİ

31. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Elevatör ve Helezonlu Götürücü Tehlikeleri •Eğimli yerde yükseltilmiş elevatör •Merdiven olarak kullanılan elevatör •Danelerin elevatörü terk ettiği yerde operatörün ayağının yakalanması •Elevatör üzerinden kayan kişiler •Hayvanlar tarafından hareket ettirilen elevatör •Gerdirme yayları •Elevatörün ağızlamasına klavuzluk edenler •Bol elbiseler •Dane deposu tarafından desteklenmeyen götürücüler •Motorun uygun olmayan çalışması •Çok yükseltilmiş elevatör

32. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Elevatör ve Helezonlu Götürücü Tehlikeleri

33. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Elevatör ve Helezonlu Götürücü Tehlikeleri •Aşırı dane yükü •Dane arabası içinde oyun oynama •Dane üzerinde yürüme •Elektirik hatları •Kaldırma caraskalı •Hidrolik hatlar

34. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Balya Makineleri Tehlikeleri •Şaft •Giyim •Makinenin pik up’ını besleme •Bağlama mekanizması gerginliğini ayarlama •Sökme ve takma •Tarım arabalarında yolcu •Makineyi yüksek hızda çalıştırma •Tarım arabası ve römorkta düzgün olmayan yükleme •Namlu sıralarında oynayan çocuklar •Balya makinesi çalışırken parçalarını temizleme

35. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Balya Makineleri Tehlikeleri

36. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Balya Makineleri Tehlikeleri

37. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Büyük Yuvarlak Balya Makineleri Tehlikeleri •Makaralara girmiş otun çıkarılması •Arka çıkış yakınında veya balyalama hücresi alanında mekanik balya çıkış kapısı güvenlik kilidini kullanmadan çalışmak •Meyilli arazide balya çıkışı •Eğimli yerlerde balya taşıma •Yuvarlak balyanın durdurulması •Kıskaçlı çatalı kullanmadan balyayı kaldırma •Hidrolik kollar •Uygun olmayan kayış gerginliği

38. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Biçerdöver Tehlikeleri • Giyim • •Merdiven veya platformdan düşme • •Haşpay düzeni • •Dane deposunda veya boşaltma helezonunda sıkışmış işçi • •Biçerdöver çalışırken biçerdöver parçasını temizleme • •Trafikte sürüş • •Biçerdöver merdivenleri • •Kayış ve kasnakların ayarlanması • •Tozun görüşü engellemesi

39. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Biçerdöver Tehlikeleri

40. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Silaj Makinesi Tehlikeleri •Tıkanmış makineyi temizlerken yediriciye yakalanan işçi •Şafta yakalanma •Tıkanmış bıçak sistemine müdahalede el kesilmeleri •Kesici veya fırlatıcının ayarı sırasında •Bıçakların bilenmesi

41. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Ekim Makinesi Tehlikeleri •Çizeğin(markör) işçi üzerine düşmesi •Depoyu doldururken işçinin düşmesi •Uygun güvenlik ekipmanının kullanılmaması •Karıştırıcıya kapılma

42. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Santrifüj Gübre Dağıtıcı Şaft Diskler Gübre fırlatma Karıştırıcı

43. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Pülverizatör Tehlikeleri •Eğimli yerde kendi yürür pülverizatörün çalıştırılması •Bozuk platform veya merdiven •Uygun KKD’ın yanlış kullanımı •Pülverizatör bumunun tarla kenarı çitine takılması •Toksikinsektisiti dolduran operatör •Yüksek yapıdaki pülverizatörün kamyona yüklenmesiyle tekerlerinin yükleme sınırları dışında kalışı •Şaft •Pülverizatör etrafında çocuklar

44. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Pülverizatör Tehlikeleri

45. TARIM MAKİNELERİNDE İŞ KAZALARI Pulluk Tehlikeleri •Makine hidrolik kalkık vaziyette bırakılmış •Otomatik geri getirmeli olanlarda tıkanma olduğunda bunu temizlemeye kalkan operatöre geri getirme mekanizmasının vurması •Doğru ağırlıkla donatılmamış ekipman •Traktör tekerlekleri doğru genişlikte ayarlanmamış ve bu nedenle devrilme riski

46. ZİRAİ İLAÇLAR

47. ZİRAİ İALAÇLAR ZİRAİ İLAÇLARIN ÇEŞİTLERİ Etkiledikleri canlı grubuna göre : İnsektisitler; böcekleri öldüren ilaçlardır. Fungusitler; fungusları öldüren ilaçlardır. Bakterisitler; bakterileri öldüren ilaçlardır. Herbisitler; otları öldüren ilaçlardır. Nematisitler; nemotodları öldüren ilaçlardır. Akarisitler; akarları öldüren ilaçlardır. Mollusitler; yumuşakçaları (salyangozları) öldüren ilaçlardır. Rodentisitler; kemirgenleri öldüren ilaçlardır. Avisitler; kuşları öldüren ilaçlardır.

48. ZİRAİ İALAÇLAR ZİRAİ İLAÇLARIN ÇEŞİTLERİ Fiziksel şekillerine göre şöyle: Toz ( Dust ) Islanabilir toz ( Wettablepowder ) Eriyebilir toz ( Soluablepowder ) Emülsiyon konsantre ( E.C ) Likit ( Solüsyon ) Likit konsantre ( L.C ) Akışkan ( Flawable ) (F ) Akışkan konsantre ( F.C ) Ultra lowvolume ( U.L.V. ) Gaz ilaçlar Aerosol

49. ZİRAİ İALAÇLAR ZİRAİ İLAÇLARIN DEPOLANMALARI 1 — Toz ilâçlar: Bu gurup ilâçlar sıcağa ve soğuğa daha çok mukavemet ettiklerinden çelik hangarlarda da depo edilebilirler. Fakat depo tabanlarına takriben 20 cm. yükseklikte tahta ızgaralar konulmalı, ambalajlar duvardan 20 cm. içer den olmalı ve üst üste 10-15 ambalajdan fazla istif edilmemelidir. Toz kükürtler depo edilirken toz ilâçların muhafazası için ayrıca yangına karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Mümkünse toz kükürtler ayrı bir depoda muhafaza edilmelidir. Bunlarda 7-8 çuvaldan fazla üst üste istif yapılmamalıdır. Deponun havalandırma tertibatı olmalıdır.

50. ZİRAİ İALAÇLAR ZİRAİ İLAÇLARIN DEPOLANMALARI 2 — Islanabilir tozlar: Bu gurup ilâçlar daha ziyade sıcaktan, soğuktan, rutubetten ve basınçtan fazla etkilendiklerinden mümkün olduğu kadar kârgir binalarda muhafaza edilmeli, ambalajlar üst üste konduğunda en altta bulunan ambalaja 150-200 kg. dan fazla ağırlık isabet etmiyecek şekilde istiflenmelidir. Kontraplak veya fiber variller de bulunan ilâçlar için bu tedbir gereksizdir. Toz ilâçlarda olduğu gibi zemine ızgara konulmalı ve duvara temas ettirilmemelidir.