PRZEZ EDUKACJĘ DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

1. PRZEZ EDUKACJĘ DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej

2. „Piękno tej ziemi skłania mnie do wołania o jej zachowanie dla przyszłych pokoleń. Jeśli kochacie tę ojczystą ziemię, niech to wołanie nie pozostanie bez odpowiedzi!”Ojciec Święty Jan Paweł IIZamość, 12 czerwca 1999 r.

3. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ Głównym przesłaniem idei zrównoważonego rozwoju jest zależność i wzajemne uwarunkowania ochrony środowiska, wzrostu ekonomicznego i rozwoju człowieka (zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym).

4. CELE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ • Kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi. • Umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska. • Tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska.

5. REALIZACJA TYCH CELÓW wymaga: • Uznania, iż edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki Ekologicznej Państwa. • Wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, respektując i wykorzystując wartości kulturowe, etyczne i religijne. • Zapewnienia dostępu społeczeństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej. • Uznania, że edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa.

6. EDUKACJA EKOLOGICZNA JAKO ZOBOWIĄZANIE MIĘDZYNARODOWE • Konferencja Narodów Zjednoczonych „Człowiek i Środowisko”, Sztokholm, 1972 r.; dzięki jej postanowieniom w 1975 r.UNESCO i UNEP (Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych) przygotowały Międzynarodowy Program Edukacji Środowiskowej (IEEP) • Międzynarodowa konferencja na temat edukacji środowiskowej w Tbilisi, 1977 r.; powstała „Deklaracja Tbiliska” • Międzynarodowy Kongres UNESCO - UNEP, Moskwa 1978 r. • Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”, Rio de Janeiro, 1992 r.; opracowano „Deklarację z Rio” oraz Agendę 21 • Konferencja zorganizowana przez IUCN (Światową Unię Ochrony Przyrody) i UNESCO w Gland (Szwajcaria), w listopadzie 1994 r.

7. EDUKACJA EKOLOGICZNA JAKO ZOBOWIĄZANIE MIĘDZYNARODOWE • Konferencja „Edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju” zorganizowana przez UNESCO w Atenach, 1995 r. • Konferencja „Edukacja i świadomość społeczna na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju” zorganizowana przez UNESCO oraz Komisję Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju ONZ w Pruhonicach (Czechy), 1995 r. • IV Sesja Komisji Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju ONZ, 1996 r. • Konferencja w Aarhus (Dania) w czerwcu 1998 r., w trakcie której delegacja polska podpisała Konwencję o Dostępie do Informacji o Stanie Środowiska

8. JAK POWSTAŁA NSEE • Kwiecień 1995 r. - podpisanie porozumienia o współpracy w zakresie edukacji ekologicznej pomiędzy Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Ministerstwem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa • Maj-czerwiec 1995 r. - Konferencja w Miedzeszynie zorganizowana przez oba ministerstwa przy wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, z udziałem przedstawicieli brytyjskiego Environmental Know How Fund, w której uczestniczyło kilkadziesiąt osób reprezentujących instytucje, organizacje i środowiska zajmujące się edukacją ekologiczną w Polsce. • Czerwiec 1995 r. - powstała I wersja Strategii, a następnie kolejne - uwzględniające uwagi i komentarze członków Konferencji oraz zainteresowanych środowisk z całego kraju • 1997 r. - przyjęcie Strategii przez ministrów OŚZNiL oraz EN • 1998 r. - zaakceptowanie Strategii przez Sejmową i Senacką Komisję Ochrony Środowiska • 1999 i 2000 r. - parce nad uaktualnieniem dokumentu i dostosowaniem go do nowych warunków związanych z wprowadzeniem w Polsce kolejnych reform.

9. CELE NARODOWEJ STRATEGII EDUKACJI EKOLOGICZNEJ • Upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również pracę i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców RP. • Wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej. • Tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności. • Promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.

10. EDUKACJA EKOLOGICZNA W FORMALNYM SYSTEMIE KSZTAŁCENIA „Zadaniem systemu edukacji powinno być kształtowanie niezależnie myślących i działających jednostek, które jednakże uznawałyby służbę dobru ogólnemu za swój najwyższy cel w życiu.” Albert Einstein Nowy Jork, 15 października 1936 r.

11. EDUKACJA EKOLOGICZNA W FORMALNYM SYSTEMIE KSZTAŁCENIA Wychowanie przedszkolne • Wyzwalanie chęci oraz kreowanie umiejętności obserwowania środowiska naturalnego. • Kształtowanie wrażliwości zarówno na piękno jak i na szkody w środowisku. • Uczenie szacunku dla innych istot. • Oddziaływanie na styl życia i świadomość ekologiczną rodziców. • Kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych w życiu codziennym.

12. EDUKACJA EKOLOGICZNA W FORMALNYM SYSTEMIE KSZTAŁCENIA Szkoły podstawowe i ponadpodstawowe • Kształtowanie człowieka świadomego swej jedności ze środowiskiem przyrodniczym i społeczno-kulturowym. • Rozwijanie umiejętności obserwowania środowiska oraz gromadzenia o nim informacji. • Poznanie praw i współzależności rządzących przyrodą, a także zachodzących pomiędzy przyrodą a człowiekiem. • Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą i przyswojonym systemem wartości. • Pobudzanie wrażliwości na piękno i ład przestrzenny. • Kształtowanie postawy szacunku dla życia i zdrowia, zarówno własnego, jak i wszystkich innych istot. • Prowadzenie aktywnych form edukacji w terenie, np. „zielone szkoły”. • Współpraca między nauczycielami w tworzeniu klimatu sprzyjającego realizacji podstawowych celów edukacji ekologicznej.

13. EDUKACJA EKOLOGICZNA W FORMALNYM SYSTEMIE KSZTAŁCENIA Szkolnictwo wyższe • Kształcenie mające na celu wprowadzenie w problematykę środowiska absolwentów wszystkich szkół wyższych. Zakres tego kształcenia, jego formy i obligatoryjność należy traktować w sposób zróżnicowany. • Przygotowanie specjalistów do pracy zawodowej w zakresie ochrony środowiska. • Kształcenie na poziomie wyższym na studiach bezzawodowych, uniwersalnych - tzw. europejskich. • Prowadzeniu nieformalnej edukacji ekologicznej przez organizowanie otwartych uniwersytetów i wykładów.

14. EDUKACJA EKOLOGICZNA W FORMALNYM SYSTEMIE KSZTAŁCENIA Edukacja dorosłych • Duża rola uniwersytetów otwartych, studiów podyplomowych, kursów, szkoleń, a także atrakcyjnych form popularyzacji wiedzy: konkursów, promocji, wystaw itd. • Podniesienie świadomości ekologicznej dorosłych przez zaangażowanie możliwie dużej liczby mieszkańców w procesy decyzyjne mające wpływ na stan środowiska. • Egzekwowanie przepisów dotyczących porządku, odpadów, gospodarki wodno-ściekowej, ochrony przed hałasem. • Dążenie do osiągnięcia zarówno instytucjonalnej, jak również sąsiedzkiej dezaprobaty dla wszystkich indywidualnych i zbiorowych poczynań szkodzących środowisku.

15. STRUKTURA POZASZKOLNEJ EDUKACJI EKOLOGICZNEJ • Instytucje i urzędy centralne • Edukacja ekologiczna w województwach • Edukacja ekologiczna w samorządach • Administracja terenów cennych pod względem przyrodniczym • Organizatorzy wypoczynku i turystyki • Organizacje społeczne • Kościoły i Związki Wyznaniowe • Edukacja ekologiczna w miejscu pracy • Edukacja ekologiczna w rodzinie • Środki masowego przekazu

16. UWARUNKOWANIA REALIZACJI NSEE Podstawowym warunkiem realizacji NSEE jest powszechna akceptacja zawartego w niej przesłania oraz głównych celów. Skuteczną realizację zapisów Strategii umożliwi: • Przyjęcie Strategii jako dokumentu określającego kierunki rozwoju edukacji ekologicznej w Polsce przez odpowiednie władze państwowe. • Rozpowszechnienie i promocja treści zawartych w NSEE. • Zapewnienie środków finansowych niezbędnych do przygotowania i wdrożenia narodowego oraz regionalnych i branżowych programów edukacji ekologicznej. • Powołanie Komisji Edukacji Ekologicznej przy Komitecie Zrównoważonego Rozwoju i Polityki Regionalnej. • Utworzenie ogólnopolskiego ośrodka informacji o edukacji ekologicznej.

17. EDUKACJA EKOLOGICZNA W POLSKICH UREGULOWANIACH PRAWNYCH ORAZ OFICJALNYCH DOKUMENTACH PAŃSTWOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH Ustawy • Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej • Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty • Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o ochronie przyrody • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dokumenty państwowe • Polityka Ekologiczna Państwa z maja 1991 r. • Druga Polityka Ekologiczna Państwa z czerwca 2000 r.

18. EDUKACJA EKOLOGICZNA W POLSKICH UREGULOWANIACH PRAWNYCH ORAZ OFICJALNYCH DOKUMENTACH PAŃSTWOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH Porozumienia międzyresortowe • Porozumienie Ministrów : Edukacji Narodowej oraz Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 19 kwietnia 1995 r. • Porozumienie Ministra Kultury i Sztuki, Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Ministra Edukacji Narodowej, Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz Generalnego Konserwatora Zabytków z dnia 27 maja 1998 r. Nowy program edukacyjny na rzecz ochrony krajobrazu historycznego i właściwego kształtowania przestrzeni przyrodniczej i kulturowej Polski

19. EDUKACJA EKOLOGICZNA W POLSKICH UREGULOWANIACH PRAWNYCH ORAZ OFICJALNYCH DOKUMENTACH PAŃSTWOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH Dokumenty międzynarodowe • Agenda 21 - rozdział 36, kpt. 36.5.b. Promowanie nauczania, kształtowania świadomości społecznej i szkolenia w zakresie trwałego i zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska • Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu - art.6 Edukacja, szkolenie i świadomość społeczna • Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej - art.13. Podnoszenie poziomu wiedzy i świadomości społecznej • Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska - art.3

20. NARODOWY PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ Program wykonawczy Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz warunki jego wdrożenia Określa podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania.

21. ADRESACI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ • Podmioty finansujące edukację ekologiczną - którym Narodowy Program Edukacji Ekologicznej pomoże zarówno planować budżet, jak i określić celowość oraz efektywność alokacji środków. • Podmioty realizujące zadania z zakresu edukacji ekologicznej - które otrzymają wykaz priorytetowych zadań wraz ze wskazaniem potencjalnych źródeł ich finansowania.

22. SFERY WPROWADZENIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ • Edukacja formalna • Ekologiczna świadomość społeczna • Szkolenia Narodowy Program Edukacji Ekologicznej zmierza do pełniejszej integracji tych trzech sfer, w celu zwiększenia efektywności edukacji dla rozwoju zrównoważonego.

23. ŚRODKI WZMACNIAJĄCE EFEKTY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ • Materiały programowe, strategie i regulacje • Instrumenty kontroli bezpieczeństwa ekologicznego: normy środowiskowe, atesty ekologiczne, certyfikaty (np. EMAS, ISO) • Kary i opłaty za korzystanie i zanieczyszczenie środowiska • Imprezy i wydarzenia publiczne: kampanie, akcje, festiwale, święta, manifestacje, aukcje, happeningi, konkursy, olimpiady, targi, wystawy • Interpelacje, procedury odwoławcze i protesty • Nauka Kościołów • Działalność mediów i instytucji kultury • Wycieczki, turystyka kwalifikowana, sieć schronisk turystycznych, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze

24. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU Możliwości finansowania zadań Programu wynikają z zapisów Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska (środki celowe) oraz zapisów Ustawy budżetowej na dany rok. • Budżet - środki własne resortów oraz dotacje celowe przekazane z budżetu państwa na zadania bieżące realizowane przez: samorząd województwa, powiat, gminę na podstawie porozumienia z organami administracji centralnej • Samorządy - własne fundusze samorządów • Fundusze celowe: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; wojewódzkie, powiatowe i gminne FOŚiGW • Środki własne: uczestników, organizacji, przedsiębiorstw • Sponsorzy - dotacje uzyskane z różnych źródeł, w tym fundusze pomocowe i inne środki zagraniczne, nie wchodzące w skład budżetu państwa

25. KALKULACJA KOSZTÓW W latach 1999 - 2000 na edukację ekologiczną w Polsce wydano około 200 mln zł rocznie. Kwota ta nie uwzględnia wydatków na edukację formalną, ponieważ w budżecie państwa nie wyodrębniono takiej pozycji. Zestawienie stawek i kosztów w latach 1998 -2000: • Koszt osobogodziny (szkolenie na poziomie wyższym jednej osoby przez jedną godzinę lekcyjną): 12,5 zł (uwzględniając specyfikę zajęć) • Koszt organizacji jednodniowej masowej imprezy ekologiczno-edukacyjnej z nieskrępowanym dostępem dla mieszkańców jednej miejscowości: 6 tys. zł w gminie wiejskiej i 9-12 tys. zł w gminie miejskiej • Standardowe wydawnictwo edukacyjne w objętości 1 arkusza autorskiego kosztuje przeciętnie 3.550 zł przy założeniu skromnej szaty graficznej i nakładzie od kilkuset do tysiąca egzemplarzy • Koszty produkcji programów lub filmów edukacyjnych emitowanych w telewizji publicznej: 50-70 tys. zł za odcinek 20-25-minutowy • Koszt audycji radiowej, 10-minutowej: 5 tys. zł

26. KALKULACJA KOSZTÓWPrzykładowo - oszacowano na lata 2002 -2004 Realizacja Narodowego Programu, czyli wdrożenie Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, wymagać będzie w latach 2002 - 2004 nakładów szacowanych (na podstawie cen z roku 2000) łącznie około 600 mln zł.