Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej

1. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Udział rodziny w kulturze 20 października 2012 r. Agata Mosiej Sokołów Podlaski

2. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Na początek wyjaśnijmy i przypomnijmy sobie czym jest kultura ? Spróbujmy ustalić, na potrzeby dzisiejszego spotkania, co znaczy to znaczy to słowo.

3. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej A zatem… kultura to„nie żaden cud, lecz zwykła świeczka, tych spod serca parę nut, ludzkość serdeczna…” pisał K.I. Gałczyński w swoim „Liście noworocznym”

4. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Tak naprawdę pojęcie kultury jest pojęciem nieostrym, wieloznacznym, intuicyjnym i na potrzeby różnych dziedzin wiedzy, różnie bywa ona rozumiana.

5. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Najprościej i najogólniej rzecz ujmując Kultura to efekt działalności człowieka. Wszystko co człowiek stworzył, zarówno w sferze materii, jak i w sferze ducha. Kulturę tworzą ludzie!

6. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Kultura wywodzi się od łacińskiego słowa: „cultura”, oznaczającego uprawę, pielegnację, kształcenie, hodowlę. Pierwotnie termin ten związany był z uprawą roli, hodowlą zwierząt i oznaczał przekształcenie przyrody w stan przydatny człowiekowi.

7. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Pierwszy raz tego pojęcia w nowym znaczeniu użył Cyceron mówiąc: „Czymże bylibysmy bez Ciebie nie tylko my, ale w ogóle ludzkie życie…Tyś pozakładała miasta, rozproszonych ludzi powołałaś do życia społecznego…Tyś nauczycielką dobrych obyczajów!”

8. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Obecność kultury w naszym życiu to bezsporny fakt, nawet jeśli wydaje nam się, że jest inaczej. Każdy z nas tworzy kulturę i uczestniczy w niej. Zmieniają się czasy, ludzie się zmieniają, również kultura się zmienia. Niezmienny jest fakt, iż kultura jest jak powietrze: niezbędna do życia i wszechobecna.

9. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Jan Paweł II w swoim przemówieniu z 2 czerwca 1980 roku w UNESCO powiedział, że: „Przyszłość człowieka zależy od kultury. Przez kulturę człowiek wyraża siebie i jest sprawcą kultury.”

10. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej „W dziedzinie kultury, mówił Papież, człowiek jest zawsze pierwszy. Człowiek, i tylko człowiek, jest sprawcą i twórcą kultury, człowiek i tylko człowiek, w niej się wyraża i w niej się potwierdza.”

11. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Dzieła kultury świadczą o uduchowieniu i nie muszą to być wspaniałe budowle czy obrazy. To każdego codzienne dzieła, jak choćby ładnie nakryty stół do świątecznego obiadu.

12. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej W świetle nauczania Soboru Watykańskiego II przez „kulturę” rozumiemy „wszystko, czym człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia swego ducha i ciała; stara się drogą poznania i pracy poddać sam świat pod swoją władzę; czyni bardziej ludzkim życie społeczne tak w rodzinie, jak i w całej społeczności państwowej przez postęp obyczajów i instytucji; wreszcie w dziełach swoich w ciągu wieków wyraża, przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia na to, aby służyły one postępowi wielu, a nawet całej ludzkości”. Tak pojętą kulturę należy uważać za wspólne dobro każdego ludu, a wyraz jego godności, wolności i twórczego zmysłu.

13. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Warto w tym miejscu również odwołać się do słów Jana Pawła II, który mówił o nowej kulturze życia: to znaczy zdolną podejmować i rozwiązywać istniejące dziś, a dawniej nie znane problemy związane z ludzkim życiem;(...) nową, to znaczy zdolną pobudzić do poważnej i śmiałej konfrontacji kulturowej z wszystkimi. Nagląca potrzeba tej odnowy kultury wynika z sytuacji dziejowej, w jakiej obecnie żyjemy, ale przede wszystkim jest zakorzeniona w samej misji ewangelizacyjnej, powierzonej Kościołowi. Ewangelia, bowiem zmierza do: przemienienia od wewnątrz i odnowienia ludzkości”; jest jak zaczyn, który zakwasza całe ciasto (por. Mt 13. 33) i dlatego ma przenikać wszystkie kultury i ożywiać je od, wewnątrz, aby wyrażały całą prawdę o człowieku i o jego życiu.

14. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Postulowana tu odnowa kultury wymaga od wszystkich odważnego przyjęcia nowego stylu życia, którego wyrazem jest opieranie konkretnych decyzji – na płaszczyźnie osobistej, rodzinnej, społecznej i międzynarodowej – na właściwej skali wartości: na prymacie „być” nad „mieć” i osoby nad rzeczą. Odnowiony styl życia domaga się także zmiany postawy – z obojętności na zainteresowanie drugim człowiekiem oraz z odrzucenia go na akceptację: inni ludzie nie są konkurentami, przed którymi trzeba się bronić, ale braćmi i siostrami, zasługującymi na solidarność i na miłość; wzbogacają nas samą swoją obecnością.

15. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Takim podstawowym wymiarem spraw człowieka jest rodzina, w której panuje klimat wzajemnej miłości i poczucia silnych więzów osobowych, promieniując swoim ciepłem na innych, jest otwarta na potrzeby otoczenia. Dlatego Papież rodzinę – „głęboką wspólnotę życia i miłości” – umieścił w centrum swojej posługi Kościołowi i uczynił ją jednym z priorytetów swej duszpasterskiej troski.

16. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Instytucja rodziny, zdolna umożliwić człowiekowi uzyskanie we właściwy sposób poczucia własnej tożsamości będąc kuźnią cnót, szkołą mądrości i cierpliwości, stwarza mu jednocześnie środowisko odpowiadające naturalnej godności i powołaniu ludzkiej osoby. Aby rodzina stawała się coraz bardziej wspólnotą miłości, trzeba koniecznie, aby wszyscy jej członkowie byli wspomagani i przygotowani od odpowiedzialności wobec nowych problemów, przed którymi staną, do wzajemnej służby i do czynnego współudziału w życiu rodzinnym.

17. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej „Niech rodzina nie będzie pustynią dusz, przypadkowym zejściem się dróg, które potem rozbiegają się w różne strony, hotelem lub biwakiem, gdzie można zjeść kawałek chleba i odpocząć, by później rozejść się, każdy zdany na los własny”. Jan Paweł II mówił 13 kwietnia 1980 r. w Turynie.

18. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Jak mówił Papież, współczesny człowiek, zwłaszcza młody, wiedzę o świecie czerpie przede wszystkim z mediów, a nie z otoczenia. To media kształtują jego wyobrażenia i pełnią rolę inicjacyjną. Pytanie, czy przedstawiają one świat realny?

19. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Obraz rodziny kreowany przez media jest pełen sprzeczności. Z jednej strony mamy sielankową wizję życia rodzinnego pokazywaną w reklamach, z drugiej epatowanie przemocą w filmach i newsach.

20. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Kultura to złożona całość: wiedza, wierzenia, sztuka, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie zdolności, nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. Jest to jedna z wielu definicji kultury. Inna z kolei definicja powiada, że kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji.

21. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Definicje te można również odnieść do rodziny, jest to przecież najmniejsza grupa społeczna tworząca indywidualny model kultury, oczywiście zawsze w oparciu o model wytworzony w danej społeczności( narodzie, regionie ). W rodzinie, tak jak w społeczeństwie, w procesie interakcji nabywa się określone zdolności i nawyki. Każdy z domowników wnosi swój indywidualny wkład składający się na całokształt wizerunku kultury rodziny, jednocześnie modyfikując istniejące formy.

22. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Jest to proces naturalny- mający rację bytu już w grupie dwóch osób. Ścieranie się poglądów, zachowań, odmienności percepcji zawsze zostawia ślad w postaci nowej formy. Każda rodzina wyróżnia się, jest niepowtarzalna, wytwarza swoisty typ kultury, w bardziej lub mniej odległy sposób realizując idee, normy społeczeństwa, w którym funkcjonuje- zatem można mówić o kulturotwórczej roli rodziny.

23. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Na kulturę rodziny składają się wartości (idee), normy, zachowania, wytwory. Wszelkie zachowania społeczne, a więc np. dialogu, poszanowania, kompromisu, tolerancji dziecko uczy się w rodzinie-to od niej zależy jak będzie w przyszłości funkcjonował w społeczeństwie i jakie wartości przekaże rodzinie, którą sam założy. Zaczyna także rozumieć takie wartości jak: obowiązek, odpowiedzialność.

24. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Rodzina daje wsparcie-człowiek nie czuje się samotny, a tym samym może działać, być twórczy. Takie wsparcie można odczuwać nawet tylko dzięki samej przynależności do określonej rodziny-świadomości swoich korzeni. Optymizm społeczny, radość tworzenia to cechy, które kształtuje rodzina.

25. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Dla zrozumienia problemu odwołajmy się do statystyk, które wskazują, że o wiele gorzej funkcjonują w społeczeństwie osoby, które pozbawione były rodziny lub wychowywały się w rodzinach patologicznych, gdzie miały do czynienia ze zwyrodnieniem pewnych zachowań społecznych. Przecież wiemy, że już niemowlę dzięki trosce, miłości rodziców rozumie uśmiech, wyczuwa niepokój matki, itd.

26. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Obraz świata, który ma się w dorosłym życiu wynosimy z domu. Do ósmego roku życia największy wpływ na człowieka wywiera rodzina. Obserwuje się powielanie utrwalonych wzorców zachowań w dorosłym życiu. Wpływ ten jest tak silny, że często stosuje się działania, których w rzeczywistości się nie akceptuje, czasami jest to przemoc (agresja rodzi agresję).

27. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Od norm, wartości i postaw przejdźmy teraz do wytworów rodzinny, które wiążą się z obrzędowością, kultywowaniem tradycji, pamiątkami rodzinnymi. Każda rodzina jest tu, można powiedzieć, skarbcem narodu, gdyż to w niej utrwalają się przekazywane z pokolenia na pokolenie obrzędy, ustne przekazy, pamiątki materialne- formy te mają zdolność oderwania się od wytwórcy, rozprzestrzeniania się i przejęcia przez inne grupy.

28. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej W ten sposób każda rodzina tworzy też kulturę na użytek innych- większej grupy społecznej, narodu, itp. Wszyscy pamiętamy nazwiska znamienitych rodów, które zasłynęły z udostępnienia np. wspaniałych kolekcji malarstwa, bibliotek lub z kultywowania rodzinnych tradycji rzemieślniczych albo z zapisanej w pamiątkach rodzinnych historii narodu.

29. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Współczesna rodzina coraz bardziej oddala się od ideału- brak rozmowy, wspólnego spędzania czasu i kultywowania tradycji- to ma ogromny wpływ na psychikę, a co za tym idzie osobowość człowieka- to zubaża.

30. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Używając tradycyjnych określeń powiemy, że kultura to "królestwo człowieka", to "świat człowieka", to rzeczywistość w której i przez którą człowiek staje się "ludzki". Kultura wiąże się więc nierozerwalnie z wartościami, wedle których człowiek rozwija swą działalność w świecie przyrody, w stosunkach z innymi ludźmi, w sobie samym.

31. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Bardzo istotne miejsce w tym rozwoju zajmuje rodzina. Wielki autorytet, patron naszej szkoły - papież Jan Paweł II, podkreśla, że "Przyszłość ludzkości idzie przez rodzinę". Rodzina spotyka człowieka u progu istnienia i towarzyszy mu w przeciągu całego życia. Stanowi bardzo ważne środowisko rozwojowe i wychowawcze. To w niej pierwszy wpływ na kształtowanie osobowości dziecka mają rodzice, przy czym dominuje on zazwyczaj przez wiele lat.

32. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Człowiek uczestniczy w życiu społecznym, w grupach dużych i małych, lecz pierwotnym i najbardziej powszechnym miejscem uczestnictwa jest rodzina. To właśnie od niej rozpoczyna się biografia jednostki i ona towarzyszy jej przez całe życie. W niej człowiek przychodzi na świat i w niej uczy się podstawowych ludzkich funkcji, uczy się odnoszenia do innych ludzi i spotyka się z najważniejszymi wartościami, uczy się rozumienia norm i zasad postępowania, kształtuje określone wzory zachowania, pogląd na świat. Rodzina wywiera więc istotny wpływ na działanie człowieka i jego rozwój we wszystkich płaszczyznach życia.

33. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Do podstawowych dziedzin planowego oddziaływania rodziny zaliczamy m.in.: rozbudzanie zainteresowań i potrzeb kulturalnych, wpajanie społecznie akceptowanych zasad i norm moralnych, rozwijanie uczuć patriotycznych, szacunku dla tradycji narodowych i ich wkładu w kulturę ogólnoludzką. To rodzina wprowadza nowych członków w życie społeczne, przekazuje im wartości kulturowe, normy życia zbiorowego, symbole, wierzenia. Rodzina jest najważniejszą instytucją przekazującą podstawowy zrąb dziedzictwa kulturowego szerszych społeczności, dlatego możemy mówić o jej kulturotwórczej roli.

34. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Edukacja kulturalna człowieka w rodzinie odbywa się poprzez proces uczestniczenia w kulturze symbolicznej, organizowanej w taki sposób, aby zachowany był stosunek dwustronny: odbieranie i współtworzenie kultury.To rodzina powinna zadbać, by kontakt z kulturą nie pełnił tylko funkcji rozrywkowej, często marginalnej w stosunku do innych przeżyć.

35. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Jakkolwiek rola współczesnej rodziny w przekazie kulturowym uległa wyraźnemu ograniczeniu, niemniej funkcja transmisji kulturowej pozostaje nadal istotnym jej zadaniem. Przekaz kulturowy w społecznych i przestrzennych ramach współczesnej rodziny dokonuje się zarówno pod wpływem oddziaływań poszczególnych członków rodziny,

36. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej We współczesnej rodzinie przekaz kulturowy nie jest jednokierunkowy. Dokonuje się tak między rodzicami a dziećmi, dziećmi a rodzicami, jak i w wymiarze wewnątrzpokoleniowym

37. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Jak pisze Z. Tyszka - "Prawidłowo ukształtowana rodzina jest dla normalnej jednostki tzw. grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się on jako jej członek i reprezentant, współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, obyczaje, wzory zachowania i postępowania. Reguły i nakazy życia rodzinnego stają się regułami i nakazami jej członka".

38. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej W obrębie rodziny przekaz kulturowy wg A.Kłosowskiej obejmuje dwie podstawowe sfery. Pierwszą z nich jest tak zwana mała tradycja rodzinna, drugą natomiast są elementy kultury społeczeństwa globalnego. Na pierwszy zakres składa się m.in. wiedza genealogiczna, zbiorowa pamięć rodziny wyrażająca się w przekazywanych doświadczeniach i przeżyciach przeszłych i współczesnych pokoleń, swoista celebracja życia codziennego i sytuacji odświętnych, często w postaci zrytualizowanej, rodzinne pamiątki, zamiłowania i praktyki.

39. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Druga sfera dotyczy nie tylko wprowadzania dzieci w świat kultury w ogóle, przekazu społecznie uznawanych norm i wartości kulturowych, kształtowania u młodego pokolenia kulturowych wzorów zachowań i rozbudzania jego potrzeb i aspiracji kulturalnych, tworzenia wzorów aktywności kulturalnej, rozwijania wiedzy, wpajania nawyków i motywów działalności kulturalnej, określania postaw wobec zjawisk kulturowych.

40. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Rodzina może pełnić wobec swego członka rolę inicjacyjną, inspirującą, kształtowania zasad kulturowych wyborów nie tylko w okresie jego dorastania, ale także w czasie swego trwania. W obrębie rodziny przekaz kulturowy przybiera dwie podstawowe formy - transmisję słowną oraz świadome i nieświadome naśladownictwo.

41. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej „Kulturę własną rodziny„ tworzy przede wszystkim sfera wspólnych dla całej rodziny praktyk. One właśnie ujmowane są najczęściej w kategoriach rodzinnej tradycji czy zwyczajów - wspólne spożywanie kolacji, niedzielne wycieczki, wspólne uczęszczanie na niedzielne msze, czy wspólna celebracja dorocznych świąt.

42. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Różne badania wykazują, że to właśnie rodzina najsilniej kształtuje potrzeby kulturalne dzieci i młodzieży oraz ludzi dorosłych, tam powstają wzory uczestnictwa w kulturze i określany jest zakres aktywności kulturalnej młodego pokolenia. Dom rodzinny to miejsce, gdzie uczymy się odczuwać i zaspokajać potrzeby związane z kulturą.

43. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej W ostatnich latach uczestniczenie rodzin w kulturze jest ściśle związane z trudnościami i problemami okresu transformacji ustrojowej. Sprawiają one, że maleje znaczenie kultury w życiu rodziny. Zbyt mały jest udział tzw. wysokiej kultury artystycznej - filharmonia, galerie sztuki, muzea oraz wspólnych form zabawowych w sposobach kulturalnego spędzania czasu przez rodziny, czy możliwością samodzielnego uprawiania sztuki.

44. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Z przykrością można stwierdzić, że coraz częściej kulturotwórcza rola rodziny ogranicza się do codziennego oglądania telewizji. Multimedia zmieniają uczestnika kultury w przedmiot biernego oddziaływania, dlatego tak ważna jest aktywność własna rodziny, pozwalająca rodzicom i dzieciom wspólnie uczestniczyć w różnego rodzaju zajęciach kulturalnych.

45. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Rodzina stanowi pomost dla kultury narodowej i ogólnej, a niekiedy również schronienie dla kultury. Rodzina wprowadza w świat znaczeń – mimika, znaki (uśmiech – życzliwy, mars na czole – przeszkoda), kolory: czarny – żałoba, smutek; biały – wesele; czerwony – radość, miłość.

46. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Rodzina tworzy własną kulturę, system wartości, pamiątki rodzinne, fotografie, pielęgnuje więzi rodzinne, pokrewieństwa, po swojemu ocenia rzeczywistość, bo ma swoje poglądy polityczne, społeczne, tradycje rodzinne, społeczne. Rodzina jest zdolna do twórczej aktywności, np. laurki, kartki świąteczne, wierszyki, pieczenie ciast, przyjęcia, muzykujące rodziny. Rodzina uwrażliwia na to, że nie wszystko co jest publicznie głoszone jest dobre. Uczy krytycznego podejścia do życia, postaw wyborczych właściwej oceny. Rodzina jest ogniwem tożsamości narodowej i kulturowej poprzez kultywowanie zwyczajów.

47. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Warunki tworzenia kultury przez rodzinę: • -         dobra, wewnętrzna atmosfera w rodzinie, sprzyjająca twórczości, • -         trwałość i stabilność życia rodziny, • -         w rodzinie powinien być proporcjonalny udział życia małżeńsko-rodzinnego obojga małżonków, • -         odpowiedni poziom warunków moralno-bytowych, • -         więź rodziny podstawowej z krewnymi, sąsiadami, • -         czas wolny poświęcony rodzinie, • -         otwartość na wartości ponadczasowe – dobro, piękno, prawda.

48. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Reasumując można stwierdzić, iż każda rodzina stwarza własne środowisko kulturowe w ramach ogólnej kultury życia społecznego. Kulturotwórcza funkcja rodziny jest bardzo istotna, bowiem uformowany w rodzinie wzorzec ma wpływ na kolejne pokolenia.

49. Uniwersytet Rodziny Diecezji Drohiczyńskiej Dziękuję za uwagę 