ŚRODKI I METODY ODDZIAŁYWANIA RODZINY, STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO Opracowała: Monika Haligowska

1. ŚRODKI I METODY ODDZIAŁYWANIA RODZINY, STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO Opracowała: Monika Haligowska

2. Rodzina jest dla dziecka pierwszym, naturalnym środowiskiem wychowawczym. Oddziaływanie rodziny na rozwój dziecka rozpoczyna się najwcześniej i trwa najdłużej, niekiedy przez całe życie. Wpływ wychowawczy rodziny jest najsilniejszy na wczesnych etapach rozwoju, w okresie dzieciństwa, kiedy to osoba nie podlega jeszcze lub podlega w niewielkiej mierze oddziaływaniom instytucji pozarodzinnych.

3. Wpływ rodziców na rozwój i kształtowanie osobowości dziecka przebiega dwutorowo: - jako świadoma praca wychowawcza, - jako oddziaływanie niezamierzone; „ Jest to oddziaływanie poprzez tok czynności i zdarzeń zachodzących w rodzinie poprzez sposób ustosunkowania się dorosłych do tych zdarzeń i czynności oraz postępowania dorosłych członków rodziny ewentualnie rodzeństwa, a szczególnie przez sposób wzajemnego odnoszenia się członków rodziny do siebie i ich stosunków do dziecka”. (Ziemska, 1986)

4. METODY WYCHOWANIA a) metody oddziaływań indywidualnych: metoda modelowania, metoda zadaniowa, metoda perswazyjna, metoda nagradzania i karania; b) metody oddziaływań grupowych. Metody wychowania: - modelowanie, naśladowanie, - wzmocnienia pozytywne (nagrody) i negatywne (kary), - metody informacyjno – perswazyjne, - metody zadaniowe (motywujące do samodzielnego rozwiązania problemów, do określonej aktywności).

5. METODA MODELOWANIA metoda przykładu jest najskuteczniejszą metodą wychowawczą, co potwierdza fakt, że „słowa uczą, a przykłady pociągają”. Jest to nieświadome przyswajanie postaw i zachowań ludzi, z którymi się przebywa. Dziecko naśladuje zachowania wzoru lub wzorca oraz identyfikuje się z nim zarówno w warstwie poglądów, wyborów i zachowań społecznych, jak i w konkretnych działaniach.

6. METODA MODELOWANIA - Jest bardzo przydatna i pożyteczna z wychowawczego punktu widzenia. - Proces ten przebiega podświadomie i polega na „bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość i zażyłość”. - Przedmiotem upodobania mogą być zachowania wychowawcze zarówno dobre jak i złe. - Zachowania łatwo podlegające procesowi modelowania, to takie, które zwracają i przyciągają uwagę dziecka. W rodzinie jest to m.in. okazywanie przez rodziców wzajemnego zrozumienia, zaufania, serdeczności, udzielanie sobie pomocy, wzajemne zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie.

7. METODA MODELOWANIA - Modelowaniu podlegają także przybierane przez opiekunów postawy prospołeczne wobec innych osób z otoczenia, np. przyjazny stosunek do sąsiadów, znajomych, osób odwiedzających i ich dzieci. - „Model wywiera tym większy wpływ na obserwatora, im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiż, jakim cieszy się w swoim otoczeniu”. - Metoda ta może być mniej skuteczna w stosunku do dzieci młodszych, niż starszych.

8. SYSTEM NAGRÓD I KAR znajomość ww. systemu przez rodziców jest jednym z najważniejszych warunków efektywności wychowawczego oddziaływania. Nagród i kar nie należy nadużywać i niewłaściwie ich stosować. NAGRADZANIE promowanie zachowań pożądanych za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród. Stosowanie powyższej metody jest tym skuteczniejsze, im bardziej wykorzystuje się upragnione przez dzieci i młodzież rodzaje wzmocnień pozytywnych.

9. NAGRADZANIE Metoda ta spełnia dwie funkcje: 1) w wyniku jej zastosowania dzieci dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń; 2) udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych. Jest koniecznym środkiem wychowawczym, bo nawiązuje do pozytywnych stron zachowania, przynosi lepsze efekty niż stałe podkreślanie deficytów dziecka.

10. Istota nagradzania wyraża się w: a) przekazaniu dziecku uznania za dotychczasowe postępowanie, b) zachęcaniudziecka do dalszego wysiłku pozwalającego na wytrwanie i wykonanie obowiązków i zadań, a co za tym idzie – na utrwalaniepożądanych zachowań, c) zachęcaniu do wyznaczania przez samo dziecko trudniejszych zadań i obowiązków.

11. Metoda nagradzania, aby była skuteczna wymaga spełnienia szeregu warunków i zasad. 1. Przejawy zachowań pożądanych należy wzmacniać. 2. Zachowania społecznie pożądane powinny być wzmacniane bezpośrednio po ich wystąpieniu u dzieci. 3. Wstępne wzmocnienia określonego zachowania należy wzmacniać za każdym razem, gdy tylko pojawi się ono w polu widzenia opiekuna. 4. Gdy wzmacnianie zachowania pojawia się zbyt często, należy wzmocnienie to stosować w sposób przerywany, a nie ciągły lub systematyczny.

12. 5. Wzmocnienia materialne powinno łączyć się ze wzmocnieniem w formie pochwał. EFEKTY STOSOWANIA NAGRADZANIA: - zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez dzieci sposobu ich postępowania, - motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie pożądanych, - wpływa na kreatywność dzieci, - umacnia poczucie własnej wartości dzieci.

13. SŁABE STRONY NAGRADZANIA: - nadużywanie i popełnianie błędów w stosowaniu nagród może wykształcić u dziecka postawę roszczeniową; - nie gwarantuje szybkiego sukcesu pedagogicznego; jej korzystny wpływ widoczny jest dopiero po jakimś czasie; - może doprowadzić do powstania niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym lub szkolnym; - jeśli jest zależna od „dobrego humoru” opiekuna, nie jest skuteczna;

14. WZMOCNIENIA NEGATYWNE (KARANIE) - kary są mniej skuteczne niż nagrody, ale czasem ich zastosowanie jest niezbędne; - zazwyczaj bardziej „tłumi”, niż „wygasza” niepożądane zachowania u dzieci, czyli chwilowe zaprzestanie lub rezygnacja z dalszego karania powoduje nawrót zachowań niepożądanych;

15. WARUNKI WPŁYWAJĄCE NA SKUTECZNOŚĆ KARANIA - pozytywny stosunek każącego do karanego, - akceptacja przez karanego norm, za nieprzestrzeganie których został ukarany; - karanie nie powinno godzić w godność karanego, - karanie nie powinno być stosowane podczas chwilowej złości rodzica, - powinno być poprzedzone wyjaśnieniem szkodliwości popełnionego czynu, jak również na czym polega „wina” osoby karanej; - kara powinna być sprawiedliwa i proporcjonalna do przewinienia, nie odłożona w czasie;

16. WARUNKI WPŁYWAJĄCE NA SKUTECZNOŚĆ KARANIA - z punktu widzenia dziecka kara jest dla niego przykra, stąd też karaniu powinna towarzyszyć życzliwość ukazująca dziecku możliwość poprawy; - kary powinny być odpowiednie do stopnia odporności dziecka na frustracje, jego wrażliwości i samooceny; - kary nie powinny być ani zbyt surowe, ani zbyt łagodne; - kary powinny być wymierzane w sposób dyskretny, w „ciepłej” atmosferze;

17. POWODY, ABY NIE STOSOWAĆ KAR FIZYCZNYCH „KARA NIE MUSI BOLEĆ” 1. Bicie dziecka niszczy jego ufność i burzy poczucie własnej wartości. Dzieci chętniej współpracują, jeśli łączy je z rodzicami silna więź miłości. 2. Bicie dziecka powoduje przekazywanie postawy akceptowania przemocy z pokolenia na pokolenie. Dzieci często bite uczą się stosowania przemocy. 3. Bicie dzieci uczy je, że „silniejszy ma zawsze rację”.

18. 4. Bicie dzieci może doprowadzać do fizycznych urazów. 5. Bijąc dziecko za złe zachowanie, opiekun traci ważną szansę nauczenia go właściwego sposobu postępowania. 6. Strach nie jest skuteczną metodą uczenia dzieci pożądanych zachowań. Bite dzieci zwykle zachowują się dobrze tylko wtedy, gdy stosujący kary fizyczne znajduje się w pobliżu. 7. Wspomnienia z dzieciństwa osób, które jako dzieci były bite, są zwykle pełne gniewu i urazy.

19. 8. Dzieci są często bite za zachowania, które nie są „złe” czy „niewłaściwe”, ale wynikają z ich naturalnej potrzeby badania świata, a także z potrzeb związanych z odżywaniem, snem, ruchem czy chęcią zwrócenia na siebie uwagi. 9. Dzieci najłatwiej uczą się pożądanych zachowań, kiedy dorośli wyjaśniają im, jak powinny postępować, rozmawiają z nimi oraz własnym zachowaniem dają im przykład odpowiedzialności, troski i samodyscypliny.

20. MITY DOTYCZĄCE STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH usprawiedliwiające ich stosowanie 1. Dzieci, które nie są bite, są niegrzeczne i rozpuszczone. 2. Dzieci prowokują rodziców do przemocy. 3. Lepsze bite niż nieżywe. 4. Tyłek nie szklanka. 5. Ojciec mnie bił i wyrosłem na porządnego człowieka.

21. MIT: Klapsy nie są przemocą. FAKT: Klaps niczego dobrego dziecka nie uczy. Nie daje mu wskazówki, co jest niewłaściwego w jego zachowaniu, jak je powinno zmienić. Jest natomiast nośnikiem informacji: „Mam nad tobą taką przewagę, że jak nie będziesz mnie słuchał, to mogę cię zranić, sprawić ci ból, skrzywdzić cię”. Małe dziecko nie potrafi dokonać pełnego rozróżnienia między bólem a krzywdą. Klapsy są sygnałem zaburzonej komunikacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Świadczą o tym, że albo rodzice w ogóle nie rozmawiają z dzieckiem, albo rozmawiają źle, albo dziecko nie wierzy w to, co mówią. Dziecko nie rozumie też przesłania, jakie rodzic chce przekazać za pomocą klapsa. Kary fizyczne, w tym klapsy są wyrazem bezradności rodzica.

22. NEGATYWNE KONSEKWENCJE KARANIA - nadmiar kar może doprowadzić u osoby karanej do zaburzeń zachowania i emocji, tj.: agresja, kłamstwo, uprzedzenia, zachowania auto/ destrukcyjne, lęk, frustracja, niepewność, nienawiść, poczucie niższości, bierność społeczna; - stosowanie kar fizycznych przez rodziców nie powstrzymuje agresji, a nawet do niej zachęca: „karanie frustruje dziecko i jednocześnie daje mu wzór do naśladowania i uczenia się zachowań agresywnych”;

23. STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO To, jak zachowuje się dziecko w dużej mierze zależy od tego, jakie relacje panują w rodzinie oraz jaki model wychowawczy / styl wychowania prezentują rodzice. Styl wychowania wyraża się w określonym, dosyć stałym stosunku rodzica do dziecka w metodach postępowania, a także w sposobie egzekwowania nałożonych na niego obowiązków. Oddziaływania wychowawcze rodziny wobec dziecka manifestują się w stylu wychowania, który zdaniem M. Przetacznikowej (1986), „jest wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny”. W rodzinie zwykle dominuje jakiś określony styl.

24. STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO Konkretny styl wychowania wpływa na: • sposób organizacji życia całej rodziny, • charakter norm obowiązujących w rodzinie, • zakres uwagi i ilość czasu poświęcanego dziecku przez rodziców, • „efekt”: jak dziecko będzie zachowywało.

25. STYLE WYCHOWANIA • demokratyczny, • autokratyczny, • liberalny, • wychowanie niekonsekwentne: brak jednorodnego, konsekwentnego stylu wychowania.

26. STYL DEMOKRATYCZNY • jest najbardziej korzystny dla rozwoju dziecka; • rodzice poświęcają dziecku tyle czasu, ile jest to konieczne, ile ono potrzebuje; • rodzice często prowadzą z dzieckiem rozmowy nt. jego przeżyć, problemów, uwrażliwiają je na potrzeby i uczucia innych ludzi, co ułatwia dziecku uzyskanie wstępnej orientacji w emocjach i uczuciach innych oraz uczy samokontroli własnej ekspresji emocjonalnej, panowania nad złością, gniewem, strachem;

27. STYL DEMOKRATYCZNY • omawianie z dzieckiem zaobserwowanych wydarzeń, niezrozumiałych dla niego zachowań ludzkich, wyjaśnianie ich przyczyn i konsekwencji, pozytywnie wpływa na jego rozwój moralno – społeczny; - dziecko stopniowo poznaje swoje prawa i obowiązki; • rodzice starają się przestrzegać prawa i egzekwować obowiązki; • rodzice pomagają dziecku w samodzielnym uporaniu się z problemem: wspierają emocjonalnie, intelektualnie, podpowiadają i pokazują, jak poradzić sobie z trudnością;

28. STYL DEMOKRATYCZNY • dziecko poznaje kary przewidziane za złamanie obowiązujących norm; rodzice nad stosowanie kar przedkładają przekonywanie i tłumaczenie; starają się wyjaśniać dziecku niepoprawność jego zachowania, a tym samym przybliżają mu istotę przewinienia; • w rodzinie o takim stylu nawet 2, 3- letnie dziecko ma własny wkład w organizację życia rodzinnego i może wyrażać własne opinie dotyczące siebie, a opinie te są uwzględniane przez rodzinę przy podejmowaniu decyzji; Wszystko to sprzyja coraz lepszej orientacji dziecka w otaczającym świecie i określa w nim miejsce dziecka, wpływa na kształtowanie prawidłowego obrazu własnej osoby, poczucia własnej wartości.

29. STYL AUTOKRATYCZNY (autorytatywny, autorytarny) • występuje głównie w rodzinach konserwatywnych, gdzie jeden z rodziców zdobył wyraźną przewagę nad drugim; • radykalna odmiana tego stylu:wyraźny dystans między dominującym rodzicem a dzieckiem, pod względem emocjonalnym, intelektualnym, a często nawet fizycznym; • aktywność dziecka jest regulowana przez reguły względnie sztywne i narzucone mu przez dorosłego; • dominuje komunikacja jednostronna: od rodzica do dziecka;

30. STYL AUTOKRATYCZNY • prawa, przywileje i obowiązki, które mają dotyczyć dziecka, są podawane „do wiadomości” i surowo egzekwowane; • dziecko wie, na co może sobie pozwolić i czego mu nie wolno, za co może uzyskać nagrodę, a za co na pewno spotka je kara; • dziecko nie rozumiejąc zasad obowiązujących w domu rodzinnym, próbuje pytać o to opiekunów i najczęściej nie uzyskuje zrozumiałego dla siebie wyjaśnienia, a jedynie informację w rodzaju: „Bo tak powiedziałem!”, „Jak dorośniesz, to zrozumiesz”, „To dla twojego dobra”, „Ile razy mam powtarzać?”; • zachowanie dziecka jest nieustannie kontrolowane i oceniane – w przekonaniu rodzica „sprawiedliwie”, bo z punktu widzenia ustalonych przez niego zasad;

31. STYL AUTOKRATYCZNY Dyscyplina autorytarna – „efekty”: • hamuje rozwój emocjonalny, społeczny i moralny; • prowadzi do ograniczania samodzielności i inicjatywy dziecka, a tym samym zmniejsza jego szanse na uzyskanie poczucia własnej wartości oraz utrudnia rozpoznanie własnych możliwości czy zdolności; • może doprowadzić do wyzwolenia u dziecka agresji – jako protestu przeciwko niezrozumiałym regułom / jako reakcji na wygórowane wymagania rodzicielskie; • może prowadzić też do zachowań autodestrukcyjnych, w tym do prób samobójczych.

32. ŁAGODNIEJSZA ODMIANA STYLU AUTOKRATYCZNEGO • reguły obowiązujące dziecko i stawiane mu wymagania są na ogół adekwatne do jego możliwości i ma ono szanse zasłużyć na obiecaną nagrodę; pomiędzy dzieckiem a rodzicem może postać pozytywna więź emocjonalna niezbędna dla prawidłowego rozwoju osobowości dziecka; • dwustronny charakter komunikacji nie blokuje rozwoju umiejętności stawiania przez dziecko pytań; • dziecko rozwija swoją aktywność w obszarach wskazanych przez opiekunów, zgodnie z ustalonymi przez nich zasadami;

33. ŁAGODNIEJSZA ODMIANA STYLU AUTOKRATYCZNEGO • dziecko może rozwijać swoją samodzielność, której nie hamuje kontrola rodzicielska; • dziecko wie, że w razie trudności w realizacji zadań może zwrócić się do opiekunów po wsparcie, pomocne środki i sposoby działania; • dziecko nie żyje w ciągłym lęku przed karą, nie boi się szukać pomocy u opiekunów; • kara – jeśli nastąpi, to częściej ma charakter werbalny niż fizyczny, co umożliwia dziecku osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa oraz poczucia własnej wartości.

34. STYL LIBERALNY • stosują go rodzice przekonani o tym, że dziecko powinno mieć stworzone warunki do niczym nieskrępowanej aktywności; - rodzice okazują dziecku dużo miłości; • są wrażliwi na wszelkie sygnały wysyłane przez dziecko, na jego potrzeby i zainteresowania; • ich głównym celem jest spełnianie życzeń dziecka, czemu podporządkowują swoje postępowanie, organizację domu, harmonogramu zajęć;

35. STYL LIBERALNY • rodzice przedkładają nagrody nad kary i dopiero drastyczne przekroczenie zasad współżycia społecznego przez dziecko jest w stanie skłonić ich do wyznaczenia kary – najczęściej słabej w postaci reprymendy słownej, dezaprobaty; przymuszeni do podjęcia interwencji wobec dziecka, wymyślają rozmaite kary, kuszą obietnicami, ale zwykle szybko zapominają o jednych i o drugich; pragnąc spokoju, posuwają się nieraz nawet do prób przekupstwa własnego dziecka;

36. Efekt stosowania stylu liberalnego dla funkcjonowania dziecka: • dziecko nie ma żadnych obowiązków, żadnych ograniczeń; nie zna norm społecznych, przez co niejednokrotnie je narusza, lekceważy i jest zdziwione, jeśli ktokolwiek reaguje na to niezadowoleniem; • dziecko buntując się przeciwko jakimkolwiek próbom ograniczania jego woli (samowoli), często podejmuje coraz więcej zachowań nieakceptowanych społecznie; • dziecko uczy się manipulować rodzicami (szybko • rozumie, że aby coś uzyskać, należy zachować się w określony sposób – wystarczy zakłócić upragniony spokój mamy lub taty, a ci natychmiast postarają się zadowolić swoje dziecko);

37. NIEKONSEKWENTNY STYL WYCHOWANIA • zmienność i niesystematyczność zabiegów wychowawczych podejmowanych przez rodziców; • to od nastroju rodziców zależy, jakie prawa i obowiązki będą wyznaczone dziecku, jakie zostaną ustalone zasady i normy regulujące jego postępowaniem, jak będzie wyglądać cała organizacja życia rodzinnego; Przejawy braku konsekwencji: • przypadkowe okazywanie dziecku uczuć (miłości, a za chwilę niechęci, złości), • przypadkowe szafowanie karami i nagrodami, • naprzemienne fizyczne przybliżanie i oddalanie (przytulenie, a chwilę później odepchnięcie dziecka).

38. Efekty niekonsekwentnego stylu wychowania: • dziecko otrzymuje sprzeczne, sygnały i polecenia, niejasne oczekiwania rodziców, co utrudnia mu orientację w najbliższym świecie, rozpoznanie swojego miejsca w rodzinie, określenie siebie samego; • niekonsekwencja w systemie nagród i kar stosowanych przez rodziców, w sposobie oceny postępowania dziecka, utrudnia mu zorientowanie się, co jest dobre, a co złe; • dziecko chcąc poznać i zrozumieć świat, musi powtórzyć swoje zachowanie, aby móc je w przyszłości samodzielnie prawidłowo ocenić; jest w stanie powtórzyć je wielokrotnie, w nadziei, że doczeka się jasnej i zgodnej reakcji rodziców;

39. Efekty niekonsekwentnego stylu wychowania: Brak konsekwencji rodziców utrzymuje dziecko w stanie huśtawki emocjonalnej. Dziecko nie będąc pewne uczuć rodzica, nie ma zaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa, co prowadzi do występowania u niego: • różnych form oporu i uporu, • reakcji agresywnych, • reakcji lękowych albo nerwicowych.

40. ŹRÓDŁA NIEPRAWIDŁOWEGO PODEJŚCIA DO WYCHOWANIA DZIECKA: • odmienne poglądy i spory rodziców nt. natury ludzkiej i skutecznych metod wychowawczych; • nieporozumienia małżeńskie przenoszone, czasem nieświadomie, na wychowanie dziecka; (Liberska, 2007)

41. NAJCZĘSTSZE BŁĘDY WYCHOWANIA RODZINNEGO

42. BŁĘDY WYCHOWAWCZE: sytuacje, które z dużym prawdopodobieństwem mogą przyczyniać się do powstawania negatywnych skutków dla rozwoju dziecka (Gurycka, 1990)

43. Z badań A.M. Guryckiej wynika, że do sytuacji, które mogą niekorzystnie wpływać na rozwój dziecka należą różne zachowania, sytuacje, które powstają w procesie wychowania. (

44. NAJCZĘSTSZE BŁĘDY WYCHOWANIA Traktowanie dziecka w sposób rygorystyczny: bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedantyzm, sztywność w ocenianiu dziecka, stawianie wymagań nie pozostawiających mu swobody, ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (domaganie się bezwzględnego posłuszeństwa. Możliwe skutki częstego doświadczania takich zachowań przez dziecko ze strony rodzica: - lęk, który może przejawiać się w nadmiernym perfekcjonizmie, troskliwym dbaniu żeby się nie pomylić, nigdy niczego nie zepsuć; - dziecko może ogromnie bać się porażek.

45. Agresja: słowne lub fizyczne atakowanie dziecka, co zagraża jego autonomii, szacunkowi dla jego osoby. Skutkidoświadczania agresji: - ucieczka w agresję: dziecko może zacząć atakować innych, przejmując tego typu zachowania; - może mieć problem w dbaniu o swoje potrzeby i chronieniu swoich granic oraz granic innych osób jako osoba dorosła; - może stać się osobą nieśmiałą, zalęknioną; - utrata poczucia własnej wartości, utrata mocy, kontroli, wpływu, bezradność; - rozpad więzi z ludźmi: utrata podstawowej ufności; - zmienność nastrojów, dwoistość uczuć (np. dziecko rozpoczyna z innymi konflikt, a gdy osoba prowokowana przypisuje mu odpowiedzialność za konflikt, dziecko ma poczucie skrzywdzenia), depresja, reakcje lękowe, stałe poczucie winy;

46. Hamowanie aktywności dziecka: przerywanie, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez zachowania zmieniające jego zachowanie bez racjonalnej przyczyny. Aktywność własna dziecka polega na podejmowaniu zachowań z własnej inicjatywy, o co często podejmowane są boje z rodzicami. Zamiast hamować ją poprzez zakaz, powinno się ukierunkowywać aktywność dziecka, tzn. pozwolić mu na robienie tego samego tylko tak, żeby nie było to uciążliwe dla otoczenia.

47. Skutki hamowania aktywności dziecka: - wiele zaburzeń w zależności od tego jaka dziedzina jest hamowana, - bierność społeczna , - ogólny spadek aktywności dziecka, - depresję u dziecka, - zaburzenie relacji z rodzicem – rodzic może zacząć być spostrzegany jak „policjant”, który zawsze czegoś zabrania; częste zakazy, nakazy ze strony rodzica przekonują dziecko do tego, że należy się przed nim „ukrywać”. (Chłopkiewicz, 1975; Winterhoff, 1997)

48. Obojętność na potrzeby dziecka obserwowalny dystans wobec spraw dziecka oraz wobec niego samego, okazywanie braku zainteresowań dla jego aktywności. Skutek: dziecko nabiera przekonania, że dla nikogo nie jest ważne.

49. Eksponowanie siebie przez rodzica koncentrowanie uwagi dziecka na walorach swoich jako rodzica, prezentowanie siebie jako lepszego od dziecka, np. mówienie do dziecka: „ tatuś jak był w twoim wieku to już dawno umiał wiązać sznurówki, a ty jeszcze nie umiesz...”; Skutek porównywania siebie z rodzicem na swoją niekorzyść, uświadamia dziecku jak bardzo jest słabe i nieporadne, co może przyczyniać się do powstawania braku pewności siebie.

50. Uleganie dziecku spełnianie wszelkich zachcianek dziecka, rezygnowanie z jakichkolwiek wymagań wobec niego, demonstrowanie własnej bezradności wobec dziecka. - Ulega dziecku matka która mówi: „a rób co chcesz ja już nie mam do ciebie siły”. - Kapitulacja wobec dziecka jest też uleganiem dziecku, które doświadcza tego dwojako: a) jako swojej siły, co w przyszłości może przerodzić się w skłonność do manipulacji; b) jako przykrości: rodzić jest przecież zły. Dziecko odczuwa dysonans: z jednej strony ma zwycięstwo w ręku, z drugiej czuje się winne i samotne.