ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR

1. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR

2. ÖLÇME NEDİR? • Ölçme, objelere, bireylere belirli bir özelliğe sahip oluş derecelerini belirtmek için, belirli kurallara uyarak sembolik değerler verme işlemidir(Kaptan - 1995) . • Ölçme, gözlem sonuçlarının sayı ile ifade edilmesi demektir (M. Fuat Turgut, 1984). • Ölçme, öğrencilerin belli bir alan ya da konudaki, gelişme ve başarılarını, uygun araçlar ve yöntemler uygulayarak sayısal sonuçlarla belirtme işidir (Oğuzkan–1974). • Ölçme, en, boy, hacim, süre gibi nicelikleri, kendi cinsinden seçilmiş bir birimle karşılaştırıp, kaç birim geldiklerini belirtmektir (TDK Türkçe Sözlük).

3. ÖLÇME NEDİR? ÖLÇME: • Nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığını, • sahip ise; sahip oluş derecesini gözleyip, • gözlem sonuçlarını sayısal sembollerle ifade etmeye ölçme denir.

4. ÖLÇME • Fark kavramı ölçme için temeldir. Çünkü ölçme farktan doğmuştur. • Ölçmenin yapılış gerekçesini aynı varlıkların farklı derecelerde özelliklere sahip olmasıyla açıklayabiliriz.

5. Ölçme sonucunda elde edilen sayı ya da sembole ölçüm denir. Varlıkların, olayların özellikleri GÖZLEM Sayı ya da sembolle ifade etme ÖLÇME ÖLÇME SÜRECİ

6. Hangi alamda olursa olsun ölçme yapılırken üç soruya cevap aranır. 1- Neyi ölçeceğiz? (Varlık- varlığa ait özelliklerdir). 2- Ne ile ölçeceğiz? (Uygun ölçme aracı). 3- Niçin ölçeceğiz?(Sayısal sonuç).

7. VARLIK SOMUT: Ağırlık, uzunluk, kalınlık, incelik vb. ölçülmesi daha kolaydır. SOYUT: Başarı, özel yetenek, zekâ, kişilik vb. ölçülmesi daha zordur. Ölçmenin Öğeleri 1- VARLIK:Ölçmeye konu olan varlık ikiye ayrılır.

8. STANDART ÖLÇME ARAÇLARI: yer, zaman ve kişiye göre değişmeyen ölçme araçlarıdır. Standart ölçme aracı kullanılarak doğrudan yapılan ölçmeler gerçeğe çok yakın sonuçlar verir. STANDART OLMAYAN ÖLÇME ARAÇLARI: Yer zaman ve kişiye göre değişebilir. Adım, kulaç, karış, öğretmen yapısı testler yazılı ve sözlü vb. ÖLÇME ARACI Ölçmenin Öğeleri 2- ÖLÇME ARACI:Ölçmede kullanılan ölçme araçları ikiye ayrılır.

9. KESİN OLAN: 3 LT. 5 KĞ. 10 M. Vb. KESİN OLMAYAN: 4 Adım, 5 karış, epey vb. SAYISAL SONUÇ Ölçmenin Öğeleri 3- SAYISAL SONUÇ:Miktar sayısal sonuçla ifade edilir ve ikiye ayrılır.

10. Ölçüm • Ölçme işlemi sonunda elde edilen sayı ya da semboldür, ölçmenin sonucudur. Yani ölçme sonucunda elde edilen niceliktir. • Ancak ölçme sonucu değerlendirme sonucu değildir. Örneğin “Ali matematik dersinden 5 puan aldı” cümlesindeki 5 puan

11. Ölçme Kuralı • Ölçme işini yaparken niteliğin hangi miktarına ne değer verileceğinin belirlenmesidir (başarı ölçmede puan). • Örneğin öğretmenin yazılı yoklamada her bir sorunun puan değerini belirlemesi, sınavın puanlanması için bir yanıt anahtarı oluşturması vb. birer ölçme kuralıdır.

12. ÖLÇME TÜRLERİ 1- Yapılış Şekline Göre:Doğrudan ve dolaylı olmak üzere ikiye ayrılır. Örnekler • Bir kumaşın boyunun cetvel ile ölçülmesi • Bir kova suyun sıcaklığının termometre ile ölçülmesi • Bir çocuğun zekâsının renkli küplerle ölçülmesi • Bir çuval patatesin ağırlığının kefeli terazi ile ölçülmesi • Bir çuval patatesin ağırlığının yaylı kantar ile ölçülmesi • Bir adamın boyunun iple ölçülmesi

13. Türetilmiş Ölçme • İki değişken arasında aritmetik bir işlemle elde edilen ölçmeye türetilmiş ölçme denir. Örnek: Dairenin çevresi hesaplanırken (2 x  x r) formülü kullanılır. Dairenin çevresini ölçebilmek için  sayısı ile yarıçapın 2 sayısıyla çarpılması gerekir. Yani farklı ölçümler arasındaki ilişkiden yola çıkılarak ölçme yapılması gerekir. Bu nedenle bu da bir türetilmiş ölçmedir. Örnek: Bir öğretmen öğrencilerin başarılarını belirlerken, dersteki notları ile derse devamlarını ve aktif katılımlarını belli oranlarda dikkate alarak yeni bir başarı ölçüsü geliştirmiştir. Burada da öğretmenin kullandığı ölçme türü türetilmiş ölçmedir.

14. ÖLÇME TÜRLERİ • 2- Başlangıç Noktası ve Sonucuna Göre:Mutlak ölçme ve bağıl ölçme olarak ikiye ayrılır. (ÖLÇMEDE SIFIR NOKTASI)

15. Gerçek (doğal, mutlak) sıfır – Mutlak Ölçme • Ölçmede “sıfır” başlangıç anlamına gelir. Ölçme sonuçlarını göstermek için seçtiğimiz sayılar arasında “sıfır” varsa, bunun ölçtüğümüz değişkenin sıfır değerine yani hiç gözlenmediğine karşılık gelmesini bekleriz. • Sıfır noktası böyle bir değere karşılık geliyorsa buna gerçek (doğal) sıfır denir. • Doğal sıfır, bir değişkenin (miktarın) gerçek anlamda yokluğunu ifade eder.

16. Tanımlanmış sıfır- Bağıl Ölçme • Bazı değişkenlerin gerçek sıfır noktası yoktur. Örneğin °C ile yapılan sıcaklı ölçümünde 0 °C, sıcaklığın olmadığı anlamına gelmez. Buradaki “0” değeri başlangıç noktası olarak kullanılmaktadır. • “sıfır noktası, ölçülen niteliğin yokluğuna karşılık gelmiyorsa bu sıfır değerine itibari (göreceli, tanımlanmış) sıfır adı verilir.”

17. ÖLÇMEDE BİRİM • Birim, bir bütünün daha küçük kısmına ait ölçüme denir. Ölçmede birim, ölçülen özellikle ilgili miktar karşılaştırması yapılmasını sağlar. • Doğal birim: Bir değişkenin hangi niteliğine ya da miktarına bir (1) birim denileceği bilim adamları tarafından tanımlanmamış birimdir. • Tanımlanmış birim: Değişkenin ne kadarlık miktarına bir (1) birim denileceği uzmanlarca tanımlanmıştır.

18. Örnekler • 1 saatin 60 dakika olması, • bir ders saatinin 45 dakika olması, • teneffüsün 10 dakika olması, • matematikteki  sabit sayısı vb. • sınıfta öğrencileri sayarken bir öğrenci bir birim olarak kabul edilmesi, • dakikada yazılan/okunan kelime sayısının belirlenmesinde her kelimenin 1 birim sayılması, • ormandaki her ağacın 1 birim sayılması vb.

19. ÖLÇMEDE HATA • Ölçme hatası: Ölçülen nesnenin, gerçek değeri ile gözlem ya da ölçme sonucunda elde edilen değer arasındaki farka ölçme hatası denir. (Ölçüm = Gerçek puan + Hata).

20. Hatasız bir ölçme mümkün değildir. • Önemli olan ölçme sonucunda gerçeğe en yakın değerleri elde etmektir. • Örneğin, cetvelle bir masanın boyunu 10 kişiye ölçtürdüğümüzde her biri farklı değerler bulacaktır. • Bir ölçme işlemindeki hata miktarı, o ölçmede kullanılan birimin yarısı kadardır. Ölçme birimi ne kadar küçültülürse hata oranı o kadar azalır. (sınavlarda sorulan soruların sayısı arttıkça hata miktarı artar mı?, azalır mı?

21. ÖLÇMEDE HATA Örnekler-1: • Oduncunun kantarının her ölçtüğü ağırlığı 200 kg. fazla göstermesi • Öğretmenin her okuduğu yazılı kağıdına 10 puan fazla vermesi • Bir termometrenin her ölçtüğü sıcaklığı 2 derece fazla göstermesi

22. ÖLÇMEDE HATA Örnekler-2: • Oduncunun kantarının 100 kg lik ağırlığı 10 gr., 200 kg lik bir ağırlığı 20 gr, 300 kg lik bir ağırlığı 30 gr fazla tartması • Öğretmenin 50 puan alan bir kağıda 10 puan, 60 puan alan bir kağıda 15 puan, 70 alan bir kağıda ise 20 puan fazla vermesi.

23. ÖLÇMEDE HATA Örnekler-3: • Terazinin bir kütleyi 50 gr fazla tartarken, bir başka kütleyi 70 gr eksik tartması • Öğretmenin bir kağıda 15 puan fazla verirken, bir diğerine 10 puan eksik, başkasına beş puan fazla vermesi Soru: Öğretmenin kız öğrencilere 10 puan fazla vermesi veya sınav kağıdındaki yazı güzelliğine, sayfa düzenine, ifade gücüne fazla not vermesi (KPSS) hangi hata türüne örnektir?

24. Ölçmede Hata Kaynakları • Bu durumu girdiği bir sınavdan istediği notu alamayan öğrenci örneğinden yola çıkarak açıklamaya çalışalım. Bu öğrenci kimleri ya da neleri suçlar? SAVUNMAHATA KAYNAĞI Öğretmen taraflı ya da dikkatsiz davranıyor Ölçmeyi yapan kişi Sorular okunaksız ve açık değil Ölçme aracı Sınav ortamı soğuk ve gürültülü Ölçme ortamı Dikkatimi toplayamadım, yorgundum..vs. Ölçülen özellik Yazılı değil de çoktan seçmeli olmalıydı Ölçme yöntemi

25. ÖLÇEK KAVRAMI VE ÖLÇEK TÜRLERİ Ölçek cetvel ve metre gibi ölçme araçları üzerindeki bölmeleri ya da belli bir başlangıç noktasından itibaren değişmez birimlerle bölümlenmiş bir ölçme aracını belirtmek için kullanılır. • Ölçme sonuçlarının özelliklerine bağlı olarak çeşitli ölçekler elde edilir. Bunlar; • sınıflama, • sıralama, • eşit aralıklı ve • oranlı ölçeklerdir. • Eğitim ve psikolojide en çok kullanılan ölçekler sıralama ve eşit aralıklı ölçeklerdir. • Sınıflama ve oranlı ölçekler ise nadiren kullanılır.

26. 1- Sınıflama (Adlandırma, nominal) Ölçekleri • Gözlemin en basit biçimidir. Nesnelerin belli bir yönden birbirlerine benzeyipbenzemediklerini belirtmek için kullanılır. Burada yapılan işlem, objeleri ölçülen özellik yönünden sınıflara ayırmaktır.

27. Örnek : İnsanların kadın – erkek, evli – bekar, ...vb. gibi kategorilere ayrılması, • her ilin bir kod numarası olması, • her ile ait arabanın aynı numara ile belirtilmesi, • okuldaki öğrencilere numara verilmesi, • öğrencilerin göz rengine göre sınıflanması, • gelinen coğrafi bölgelerin sınıflanması, • futbolculara forma numarası verilmesi, • ten rengine göre sarışın-esmer-kumral olarak yapılan sınıflama, • giysilerine göre kazaklı-ceketli , vb. Bu ölçeğin başlıca iki özelliği vardır, bunlar; Geçişlilik ve simetriklik • A > B, B > C A > C dir (Geçişlilik) • A = B B = A dır (Simetriklik)

28. 2-Sıralama (Ordinal) Ölçekleri • Bu tür ölçekler, nesneleri belli bir özelliğe sahip oluş miktarı bakımından sıraya koymak amacıyla kullanılır. • Sınıflama ölçeğinin bir üst düzeyidir. • Bu ölçekte nesneler, bir özelliğe en az sahip olandan, en çok sahip olana ya da en çoktan en aza doğru sıralanır ve her sıraya bir sayı veya sembol verilir. • Bu ölçeklerde sınıflama ölçeğinden fazla olarak sıralar arasındaki büyüklük-küçüklük ilişkisi vardır. Örnek: Öğretmenin öğrencileri boy sırasına koyması, bilgi yarışması sonucunda öğrencilerin 1., 2., 3. olarak sıralanması, öğrenci başarı puanları…

29. 3-Eşit Aralıklı Ölçekler • Bir çok nesnenin belli bir başlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip oluş derecelerine göre, eşit aralıklarla sıralandıkları ölçek tipidir. • Sıralama ölçeğinden farkı ise, her sıra arasındaki farkın eşit olmasıdır. Bu tür ölçeklerde keyfi olarak tanımlanmış bir başlangıç (sıfır) noktası ve değişmez bir birim vardır. • Termometre, takvim, standart puanlar, zeka, kişilik, yetenek, ilgi vb.

30. 4. Oranlı Ölçekler • Aralıklı ölçek üzerindeki saymaca (sembolik) sıfır noktası yerine, doğal ya da gerçek sıfır noktası konulabilirse elde edilen yeni ölçek oranlı ölçektir. • Eşit oranlı ölçek, birimlerde eşitliğin sağlandığı ve sıfırın gerçek (mutlak, doğal) sıfır olduğu ölçek türüdür. • Diğer ölçek türlerinden üstünlüğü sıfırın gerçek olmasıdır. • Örneğin, Sezen’in ağırlığı 60, Suat’ın ağırlığı 30 kg. ise, Sezenin ağırlığının Suat’ın ağırlığının iki katı olduğu söylenebilir. • Bir günde harcanan kalori, birisinin sahip olduğu arkadaş sayısı

32. DEĞERLENDİRME • Değerlendirme, ölçümlerden bir anlam çıkarmak ve ölçülen nesneler hakkında bir değer yargısına ulaşmaktır. Bunun için elde edilen ölçümlerin bir ölçüt ile karşılaştırılması gerekir. • Değerlendirmenin; • ölçme, • ölçüt ve • karar olmak üzere üç temel öğesi vardır.

33. Ölçüt • Ölçümler hakkında bir karara varırken (değerlendirme yaparken) , kullanılan kriterdir. • Bir öğrencinin başarılı sayılabilmesi için istendik davranışların %50’sini kazanmış olması, %30’dan fazla devamsızlık yapmamış olması, geçme notunun 100 üzerinden 70 olarak belirlenmesi vb. birer ölçüttür. • Mutlak Ölçüt: Örneğin “bir dersten başarılı sayılmak için 60 puan almak gerekir. • Bağıl Ölçüt: “Dersten başarılı sayılmak için, sınıf ortalamasının üstünde not olmak gerekir”

34. DEĞERLENDİRME TÜRLERİ Değerlendirme kullanılan ölçüte göre; • Mutlak ve • Bağıl değerlendirme olmak üzere ikiye, (Sınıf ortalamasının üstünde olanlar başarılı kabul edilecektir vb. Yapılış amacınagöre ise, • Tanıma ve yerleştirmeye dönük, • Biçimlendirme ve yetiştirmeye dönük ve • Değer biçmeye dönük değerlendirme olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

35. Öğrencinin Sınavdan Aldığı Puan Mutlak Başarı Yüzdesi (MYB) = X 100 Sınavdan Alınabilecek En Yüksek Puan Mutlak değerlendirmede bir öğrencinin başarı yüzdesi : Örnek: Yurdumuzu tanıyalım ünitesiyle ilgili yapılan ve en çok 70 puan alınabilen bir sınavda, Zeynep 60 puan almıştır. Zeynep’in mutlak başarı yüzdesi nedir? Çözüm : MYB = 60 = 0, 85 (Mutlak başarı oranı) 70 Mutlak başarı yüzdesi de; 0,85x 100 = 85’tir. Bu sonuç, Zeynep’in bu üniteye ait davranışların 0.85’ini kazandığı şeklinde yorumlanır. Buna dayalı olarak da başarısı 100 üzerinden 85 puandır. Bu puanlar, ölçüt olarak kullanılmak üzere hazırlanmış bir cetvelle karşılaştırılıp nota dönüştürülür.

36. Ölçme ve Değerlendirme İlişkisi

37. Eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yararları • Öğrencilerin tüm özellikleriyle tanınmalarını sağlar. • Öğrencinin kendini daha iyi tanımasını sağlar. • Ailenin öğrenciyi tanımasını sağlar. • Öğrenmenin ne durumda olduğunu ve öğretmenin kendini tanımasını sağlar. • Eğitimin birleştirici ve ayırıcı görevlerini (ortak özellikler ve bireysel farklılıklar) kolaylaştırarak öğretimin gelişmesini sağlar. • Rehberliği kolaylaştırır.

38. EĞİTİMDE ÖLÇME DEĞERLENDİRME YAPILAN ALANLAR • ZEKÂ • ÖZEL YETENEK • BAŞARI • KİŞİLİK:Çok karmaşık bir yapı olan kişiliğin (ilgi, uyum, tavır) gibi yönlerinin bilinmesi öğretim açısından çok önemlidir. • SAĞLIK: Sağlık bireyi etkileyen en önemli etkendir. Öğretmen öğrencinin zihinsel, bedensel ve ruhsal sağlığı ile ilgilenmeli uygun ortamları hazırlamaya çalışmalıdır. Sınıf içinde uyum sorunu olan çocukları belirleyip yardımcı olmaya çalışmalıdır.

39. Sınav ve Test Sınav: Öğrencilerin belli bir ders veya konu alanındaki bilgi ve becerilere sahip oluş düzeylerini belirleme işidir. Test: Öğrencilerin belli bir ders veya konu alanındaki bilgi ve becerilere sahip oluş düzeylerini belirlemek amacıyla yapılacak sınavlarda kullanılmak üzere geliştirilen ölçme aracı olarak tanımlanabilir.

40. BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER Güvenirlik Geçerlik Kullanışlılık Ayrıt Edicilik

41. GÜVENİRLİK • Güvenirlik ölçme aracının hatalardan arınıklık düzeyidir. Yani, ölçme aracının ölçme sonuçlarına hata karıştırmadan ölçme yapabilmesi, gerçeği yansıtabilme derecesidir. • Ölçme sonucundaki hata miktarı düştükçe güvenirlik artar.

42. GÜVENİRLİK • Bir ölçme aracının hassasiyet ya da duyarlılığının artması, o ölçme aracından elde edilecek puanların güvenirliğinin artmasını sağlar. • Kararlı ve tutarlı olma anlamındadır. Yani test aynı kişi ya da gruba farklı zamanlarda uygulandığında sonuçlar benzer olmalıdır.

43. Güvenirliği Etkileyen Faktörler • Testin Uzun Olması: • Testin anlaşılır olması:Testte yer alan yönerge ve soruların tüm öğrenciler için açık ve anlaşılır olması. • Ranjda Daralma: Ranjda daralma ile kastedilen, testin uygulandığı grubun evreni temsil etme gücünün zayıf olması yani, ya çok üstün yetenekli ya da çok düşük yetenekli bireylere uygulanmış olmasıdır.

44. Güvenirliği Etkileyen Faktörler • Sınavın yapıldığı ortam: Ortamın ısı, ışık, havalandırma, nem, güneş alma, gürültü gibi değişkenlerinin düzenliliği güvenirliği etkiler. • Zaman: Sınava verilen sürenin gereğinden az ya da fazla olması güvenirliği etkiler. • Şans Başarısı: Öğrencinin cevabını hiç bilmediği bir soruyu şans yardımıyla cevaplayabilmesi, puanını arttırabileceği için ölçmeye karışan bir hata olarak güvenirliği etkiler.

45. Güvenirliği Etkileyen Faktörler • Testin uygulama koşulları: • Kopya: Sınavda kopya çekilerek elde edilen puanlar öğrencinin gerçek bilgisini göstermez. • Test maddelerinin homojenliği: Testte yer alan maddeler ölçtükleri özellik bakımından birbirine ne kadar benzer olursa testin güvenirliği o kadar yüksek olur. Aynı testte birden fazla özellik (Matematik, Türkçe, Sosyal Bilgiler vb.) ölçülüyorsa testin güvenirliği düşer. • Örneğin 20 soruluk bir tarih testi, 60 soruluk ve içerisinde tarih, coğrafya ve turizm sorularının bulunduğu bir testten daha güvenilirdir.

46. Güvenirliği Etkileyen Faktörler • Testin Güçlük düzeyi: Test maddeleri çok kolay ya da çok zor olduğunda testin güvenirliği düşer. Sorular orta güçlükte olmalıdır. • Puanlamada nesnellik: Testin puanlanmasının nesnel (objektif, tarafsız) olması güvenirliği arttırır. • Öğrencilerin sınava güdülenmemesi, kaygı ve stres durumu güvenirliği etkiler.

47. Bir Ölçme Aracının Güvenirliğini Belirleme Yöntemleri • Ölçümlerin güvenirliğini kestirmede ve yorumlamada iki istatistikten faydalanılmaktadır. Bunlar güvenirlik katsayısı ve ölçmenin standart hatasıdır.

48. Güvenirlik Katsayısının Belirlenmesinde Kullanılan Başlıca 3 Yöntem 1. Test – Tekrar Test Yöntemi (Kararlılık, istikrarlık Katsayısı) :Testaynı kişi ya da gruba değişik aralarla uygulanır. 2. Paralel Testler Yöntemi (Eşdeğerlik Katsayısı):Bir testin iki eşdeğer formunun (madde sayısı, niteliği, ölçtüğü davranış, vb. bakımından denk) aynı gruba aynı ya da belli zaman aralığıyla uygulanması 3. İç Tutarlılık Katsayıları (KR-20 ve KR-21)

49. Bir Ölçme Aracının Güvenirliğini Arttırmak İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler: • Ölçme aracındaki soru sayısı güvenirliği etkiler. Soru sayısı arttıkça hata miktarı azalacağından güvenirlik artar. • Ölçme aracında sorular açık ve anlaşılır bir şekilde ifade edilmelidir. • Ne istediği anlaşılan soruların cevapları da kesin olur. Bu durum öğrencilerin gelişi güzel cevaplarını engellediği için güvenirliği arttırır.

50. Bir Ölçme Aracının Güvenirliğini Arttırmak İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler: • Ölçme aracındaki soruların güçlüğü “orta düzey” olmalıdır. • Soruların çok kolay ya da çok zor olması güvenirliği düşürür. • Sorular cevaplayacak öğrencilerin yaklaşık yarısı tarafından doğru cevaplandırılacak güçlükte olmalıdır. • Soruların çok kolay ya da çok zor olması bilenle bilmeyen öğrencileri birbirinden ayırt edemeyeceği için güvenirliği düşürür.