Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. „Ja i Ojczyzna to jedno…” – „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza Omówienie lektury

3. zapoznanie Ciebie ze sposobami kreacji bohatera literackiego; ujawnienie tego, w jaki sposób „konstrukcja” jego postawy jest związana z przesłaniem ideowym utworu, intencją autora; obserwując analizę będziesz kształtował umiejętność rozumienia tekstu omawianego metodami poszukiwania znaczących w opisach tropów, dopatrywania się aluzji literackich, powiązania analizowanego tekstu z życiem i poglądami pisarza; Celem omówienia lektury jest:

4. uświadomisz sobie fakt, że tekst literacki często bywa pretekstem kierującym naturalnie uwagę odbiorcy w stronę bliskich jemu dylematów, rozterek moralnych. Adam Mickiewicz Cele analizy

5. Problematykę „Konrada Wallenroda” zwykło się sprowadzać do pytania o zasadność metody spiskowego działania, określanej formułą cel uświęca środki. Znaczenie motta

6. W przyjętej w temacie prezentacji „Ja i Ojczyzna to jedno…” perspektywie rozważań o modelu patriotyzmu proponuję Wam pewne przesunięcie akcentów. Jak widzicie z punktu widzenia zbiorowości zaangażowanych w konflikt schemat akcji przedstawia się prosto: - z jednej strony Zakon Krzyżacki z jego rycerską potęgą; - z drugiej pokonana Litwa z dwójką jej zamaskowanych mścicieli, Halbanem i Wallenrodem. „Ja i Ojczyzna to jedno…” to fragment sceny II „Wielka Improwizacja”, Adam Mickiewicz: III część dramatu „Dziady”.) Strony konfliktu

7. Halban - apologeta „pieśni gminnej” i Konrad – jej przyszły bohater stoją w jednym szeregu. Zauważcie, jeśli jednak weźmiemy pod uwagę racje jednostkowe, schemat ten ulega dramatycznej zmianie: „Związki łączące Konrada z Halbanem nie mogą być określane jako «idylliczno – heroiczna przyjaźń»” – jak o tym pisze Stefan Chwin. S. Chwin: Literatura a zdrada. Od Konrada Wallenroda do Małej Apokalipsy, Wydawnictwo Oficyna Literacka, Kraków 1999, s. 57. Relacja Halban – Konrad

8. Znaczenie sceny uczty Rodzaj relacji zachodzącej pomiędzy Halbanem a Konradem odsłania najwyraźniej scena uczty. Na pieśń Wajdeloty odpowie tu Konrad historią Almanzora, ,„w której pokaże drugie oblicze patriotycznej edukacji, zatajone jego zdaniem, przez Halbana. W ten sposób odsłoni ukryty konflikt między «rządem dusz» - «ideologami» patriotyzmu – a wykonawcami patriotycznych nakazów”. S. Chwin: Literatura a zdrada. Od Konrada Wallenroda do Małej Apokalipsy, op., cit.

9. Torturując uszy słuchaczy fizjologicznymi szczegółami śmierci bohatera „Alpuhary”, Wallenrod „z bolesnym szyderstwem” akcentuje cielesną konkretność ofiary z życia, o której wolał zamilczeć Halban. Pieśń Alpuhary w czasie uczty

10. Pośrednio ujawni też drugie, równie trudne do udźwignięcia brzemię patriotycznej tyranii: konieczność działania „w masce”, w konflikcie z własnym sumieniem, które etos rycerski zmuszone jest podporządkować haniebnej strategii podstępu. Odsłonięcie zderzenia racji reprezentanta narodowej wspólnoty z racją pojedynczego człowieka, który ulega mocy ideowego imperatywu, wpływa decydująco na końcową wymowę utworu. Konieczność działania w masce przesłaniem pieśni Alpuhary

11. Komentatorzy losów Konrada Wallenroda na ogół starali się przesłonić samobójstwo rycerza patriotyczną retoryką, gwarantującą mu nieśmiertelność w gminnej legendzie. „Pieśń rzeczywiście będzie trwać po śmierci bohatera, ale teraz Konrad umiera w poczuciu ogromnej samotności. Trwanie owej legendy jest ważne z punktu widzenia losu zbiorowego, z punktu widzenia ginącej jednostki jest wartością niepełną i może nawet boleśnie obojętną.” S. Chwin: Literatura a zdrada. Od Konrada Wallenroda do Małej Apokalipsy, op., cit. Sens śmierci Konrada

12. Uczucie łączące Wallenroda z Aldoną, miłość, która całkowicie podporządkowana została przez obydwoje powinności patriotycznej wobec ojczyzny. Postawa patriotyczna jako indywidualny wybór każdej jednostki

13. Ten patriotyczny aspekt ofiary złożonej z uczucia podkreśla również kontekst kulturowy epoki, gdyż w tradycji historycznej Mickiewicza: „imię Aldony symbolizowało pierwsze związki Litwy z Polską” Znaczące imię ukochanej Wallenroda

14. Historyczna Aldona Anna Aldona, córka księcia Giedymina, a nie Kiejstuta, jak podaje Adam Mickiewicz w powieści poetyckiej, w 1325 roku została żoną syna Władysława Łokietka, Kazimierza, przyszłego króla polskiego. Psychologiczny portret Aldony jest podporządkowany patriotyzmowi męża, który „szczęścia w domu nie znalazł,/ bo go nie było w ojczyźnie”.

15. „«Tyś Konrad, przebóg! spełnione wyroki, Ty masz być mistrzem, abyś ich zabijał! Czyż nie poznają? - ukrywasz daremnie, Chociażbyś, jak wąż, inne przybrał ciało, Jeszcze by w twojej duszy pozostało Wiele dawnego - wszak zostało we mnie! Chociażbyś wrócił, po twoim pogrzebie Jeszcze Krzyżacy poznaliby ciebie». Słucha rycerstwo - to głos pustelnicy, Spojrzą na kratę, zda się pochylona, Zda się ku ziemi wyciągać ramiona, Do kogoż?” Należy zwrócić uwagę, że Adam Mickiewicz prezentuje miłość Aldony i Waltera w sposób nowatorski. Innowacyjność prezentacji polega na przedstawieniu stanu zakochania bohaterki, a nie jak dotychczas przeżyć zakochanego. Aldona podziwia Waltera, „we śnie powtarza” barwne opowieści ukochanego. Walter jawi się jej jako wielki rycerz, którzy walczy w obronie słusznych spraw, dlatego zrozumie wybór męża i nie będzie odwodzić go od zemsty na Krzyżakach. Istotne jest również szczególne porozumienie zakochanych, wzajemna szczerość, zaufanie. Nowatorski obraz miłości

16. Miłość a szczęście osobiste Wprawdzie w utworze Adama Mickiewicza miłość do kobiety jest egzemplifikacją szczęścia osobistego, które zostaje przeciwstawione obowiązkowi patriotycznemu, ukochana rozumie wagę powinności męża. Jednak wzajemna tęsknota, jest tak silna, że Aldona odważy się na podróż do Malborka, aby tam zamknięta w pustelniczej wieży, być w pobliżu męża. Ich patriotyzm jest wielki, a jednak nie zakłóca on ich wielkiej miłości. Narażając się na niebezpieczeństwo, snują szczere wieczorne rozmowy. Konstrukcja postaci Aldony jest powodowana jej sposobem oddziaływania na mężczyznę, to właśnie miłość będzie dla Waltera źródłem cierpień, przeszkodą w pełnej realizacji walki. Walter docenia jej wielką miłość, która kreuje ją jako kobietę wrażliwą, zdolną do wielkich poświęceń.

17. Cechą dystynktywną kobiety w romantyzmie jest jej niebagatelna siła, jaką ujawnia w relacji z wielkim, bohaterskim mężczyzną. W romantyzmie kobieta zostaje również wyposażona w cechy opiekunki moralnego porządku świata. Kobiecie jest nie tylko przypisana potęga sprawiedliwości, ale również ogromna siła miłości, jaką potrafi wzbudzić. Kobieta w romantyzmie

18. Podczas przymusowego pobytu w Rosji przyszło twórcy utrzymywać dwojakiego typu kontakty – z jednej strony, z salonowym środowiskiem oddanych carowi urzędników, którzy notabene pod pozorem uprzejmości towarzyskiej sprawowali nad poetą rodzaj politycznego nadzoru, z drugiej strony, z elitą rosyjskiej arystokracji, której część, przede wszystkim Rylejew i Bestużew, przygotowywała powstanie dekabrystów. Salony, w których obracał się Autor „Konrada Wallenroda”, mimo niebezpieczeństwa, jakie stwarzało ujawnianie „nieprawilnych” poglądów, bywały jednak świadkami podobnego typu literackich manifestacji, wyrażanych wprost bądź w formie aluzyjnej, poprzez śpiewane pieśni czy recytowane utwory. Biografia Adama Mickiewicza, kontekstem właściwego odczytania „Pieśni Alpuhary”

19. Sytuacja z poematu, w której bohater w obecności nieprzyjaciół wykonuje balladę demaskującą niemal jego podstępne plany, stanowi przetworzoną reminiscencję petersburskich przeżyć Adama Mickiewicza. Konkluzje z zastosowania biografii jako kontekstu interpretacyjnego

20. Już pierwszy wers utworu informuje, że snujący opowieść staje na ruinach państwa, rozpaczliwie, choć już bez szans broniącego swojej niezawisłości. „Już w gruzach leżą Maurów posady, Naród ich dźwiga żelaza, Bronią się jeszcze twierdze Grenady, Ale w Grenadzie zaraza. Broni się jeszcze z wież Alpuhary Almanzor z garstką rycerzy, Hiszpan pod miastem zatknął sztandary, Jutro do szturmu uderzy”. Zemsta patriotyczna usprawiedliwia każdy rodzaj postępowania

21. Hańba Maurów Naród, który stworzył niegdyś wysoką kulturę, o czym świadczą choćby burzone „twierdze” i „wieże”, zdegradowany zostaje do statusu niewolników, Na domiar złego, o czym pada mimochodem wzmianka, w Grenadzie panuje zaraza. Wszystko sprzysięgło się przeciw muzułmanom. Zwycięzcy Hiszpanie zatykają na minaretach krzyże. Almanzor, jedyny niepokonany dotąd arabski wódz – ucieka. Znaki wartości zostają pozornie ustalone, „poganie” ustępują potędze chrześcijaństwa. Jednakże opis zachowania triumfatorów „na świeżej zamku ruinie” stawia obrońców wiary w niezbyt korzystnym świetle. Narrator w pełni panuje nad własnym językiem, nie zdradzając swoich sympatii, jednak przedstawiając kontrastowe obrazy – ginącego z desperacką godnością słabszego państwa i bezczeszczącego jego święte budowle silnego władcy – manipuluje zręcznie emocjami słuchacza. A zarazem zaostrza jego ciekawość, przyjmując postawę postronnego obserwatora dziejących się wypadków.

22. Przybycie rycerza zapowiada zwrot akcji. Gwałtownie podnosi napięcie, gdy okazuje się, ze jest nim Almanzor. Powinniśmy w tym miejscu zadać sobie następujące pytania: Jakie wrażenie robi przemowa Almanzora na zwycięzcach, do których jest skierowana, a jakie na odbiorcy? Do jakich ideałów apeluje bohater? Co powoduje, że Hiszpanie wierzą jego słowom? Rola przybycia „rycerza z obcej krainy”

23. Analiza przemowy Almanzora Porzucenie „bezpiecznego ukrycia”, aby oddać się w ręce wroga, może uchodzić za akt odwagi, deklaracja zaś przyjęcia religii zdobywców, to ze strony przywódcy narodu wielka manifestacja polityczna, czytelny znak dla muzułmanów, jak winni postępować w zaistniałej sytuacji. Z drugiej strony, w odbiorcy, mającym w swojej wyobraźni pewien stereotyp Araba przywiązanego nade wszystko do zasad Koranu, deklaracja ta musi budzić zaskoczenie lub nawet nieufność. Trudno uwierzyć, że Hiszpanie nie mają tego rodzaju wątpliwości.

24. Ich łaskawość wobec wodza można interpretować dwojako: Almanzor spełnia dokładnie oczekiwania napastników, których propagandowym celem jest przecież „nawrócenie niewiernych”. Może pycha i poczucie słuszności własnych intencji są tak wielkie, iż zdobywcy biorą za dobrą monetę zdumiewający czyn „króla muzułmanów”? A jeśli nawet wątpią w szczerość intencji wodza, to i tak muszą przywitać Almanzora „jak przyjaciela”, bo wobec jego religijnej proklamacji po prostu nie mają wyboru, w przeciwnym wypadku ujawniliby, że ich misja nawrócenia świata muzułmańskiego jest zwykłym pretekstem dla grabieży i umocnienia potęgi własnego państwa. Wyjaśnienie decyzji Hiszpanów

25. W jaki sposób narrator przygotowuje dramatyczny finał? Jaki wywołuje efekt ujawnienie prawdziwych zamiarów Almanzora? Jakie zabiegi stylistyczne służą ukazaniu jego śmierci i jaki jest ich cel? Czy postawę bohatera można określić mianem „patriotyzmu”? Jak ją ocenić? Dramatyczny finał

26. Rola teatralizacji tematu Stosowanie efektów teatralnych zauważalne jest w całej balladowej narracji: nasycone emocjonalnie słownictwo, niespodziewane zwroty akcji, bliski kontakt z aktorami wydarzeń, a wreszcie zaskakująca pointa obliczone są na wywołanie wstrząsu u słuchacza. Teatralizacja ta potęguje się zwłaszcza w chwili odkrycia rzeczywistych intencji bohatera, który narażając się na śmierć w potwornych mękach przywlókł z Grenady zarazę, aby Judaszowym pocałunkiem „wszczepić ją w duszę” zdobywców. Narrator opowieści każe mu w tej scenie „osłabnąć”, „paść na kolana”, a w końcu „wiążąc swój zawój do nóg Hiszpana/ciągnąć się za nim po ziemi”. Rozwiązane to podkreśla grozę i patos sytuacji, a zarazem symbolizuje przewrotne odwrócenie układu sił: ścieląc się u stóp zwycięzcy, bohater przyjmuje pozycję pokonanego, ale konając, wciąga otaczających go triumfatorów w objęcia odrażającej i potwornej śmierci, której stał się dobrowolną ofiarą.

27. Warto zwrócić uwagę na szczegóły opisu tego zgonu: fizjologicznym objawom choroby ukazującym okrutne cierpienia umierającego towarzyszy jego diabolicznym szaleńczy, serdeczny uśmiech. Narrator nie komentuje wypadków, informuje jedynie o ich epilogu, dotyczącym losu zarażonych dżumą hiszpańskich oddziałów: „reszta ich wojska poległa”. Szczegółowość opisu

28. Jakie są moralne aspekty przytoczonej historii? Przede wszystkim należy uświadomić sobie odmienne systemy wartości, jakimi kierują się obie strony konfliktu. W kulturze arabskiej zemsta na „niewiernych”, a punktu widzenia muzułmanów są nimi biali najeźdźcy, jest religijnym nakazem. Obowiązkiem patriotycznym. Można się z tym systemem wartości nie zgadzać, czy jednak wyznawcy innych zasad religijnych mają prawo narzucać własne normy moralne? I czy narzucając siłą chrześcijański porządek i własne zdobycze cywilizacji działają zgodnie z normami, które deklarują? Narrator nie ujawnia swojego stanowiska, jednak relacjonuje wydarzenia w taki sposób, że Hiszpanie „trwożnie uciekający z miasta” wywołują u odbiorcy odruch pogardy, natomiast czyn Almanzora, choć budzi przerażenie, wydaje się być otoczony aurą swoistej wzniosłości.

29. Dyskusja na temat rozumienia patriotyzmu Wskazane powyżej paradoksy służą dyskusji na temat rozumienia pojęcia „patriotyzmu”, imperatywów, jakie niosą z sobą powinności wobec ojczyzny, ale też niebezpieczeństw, jakie mogą być konsekwencją dążeń, w których wykorzystuje się patriotyczny kostium, prowadząc do zaognienia kulturowych konfliktów.