Arş. Gör. Yonca Odabaş Ankara Üniversitesi Sosyoloji Bölümü

1. Web Tabanlı Yüksek Öğrenim Programları İçin Kütüphane Hizmetleri ve UygulamalarıLibraryServicesandPracticesfor Web-BasedHigherEducationPrograms Arş. Gör. Yonca Odabaş Ankara Üniversitesi Sosyoloji Bölümü • Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Odabaş Atatürk Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

2. Uzaktanöğrenim, öğrenen ve öğreten ya da öğretime yön veren kişilerin öğrenim/öğretim sürecine zaman ve mekândan bağımsız olarak katıldıkları ve söz konusu süreci daha çok teknoloji-yoğun ortamda sürdürdükleri modeldir. Uzaktan öğrenim, öğretici ve öğrencinin eğitim programını ‘aynı anda farklı yerde’ veya ‘farklı zaman ve yerde’ sürdürdüğü eğitim yöntemidir. Günümüzde örgün öğretim ortamlarının özelliklerine en yakın model, web tabanlı öğrenim modelidir. Uzaktan Öğrenim Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

3. -- Bu modelde öğrencilerin özel bir yerleşim yerinde toplanma zorunluluğu yoktur. -- Web tabanlı öğrenim sistemlerinin çoğunda dersler canlı platformlarda sürdürülmektedir. -- Bununla birlikte derse katılamayan öğrencilerin derste anlatılanlara kayıtlar aracılığıyla ulaşabilmesi gibi örgün öğrenim programlarında olmayan bazı avantajlara sahiptir. -- Aynı zamanda web tabanlı öğrenim programlarında dersler, ayrıntılı bilgi ve mültimedya içeren ders notları ile sürdürüldüğü için öğrenciler konuya daha fazla motive olabilmekte ve başarıya daha erken ulaşabilmektedir. Web Tabanlı Uzaktan Öğrenim Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

4. -- Özellikle gelişmiş ülkeler olmak üzere bütün dünyada web tabanlı öğrenim programlarında hızlı bir artış yaşanmaktadır. -- Bu artış günümüzde de devam etmektedir. ABD Ulusal Eğitim İstatistikleri Merkezi’ne göre bu artışla 2013 yılına kadar ABD’de öğrencilerin yaklaşık 18.2 milyonunun uzaktan eğitim sistemine katılacağı tahmin edilmektedir (Distance, 2008). Uzaktan Öğrenimin Geleceği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

5. -- Uzaktan öğrenim öğrencilerinin eğitim sektörü içindeki payı her geçen gün büyümektedir. Kütüphane hizmetleri, türü ve özelliğine bakmaksızın hizmet alanı içindeki her bireyi kapsayacak şekilde sürdürülmelidir. Bu nedenle özellikle üniversiteler olmak üzere eğitim kurumlarında hizmet veren kütüphanelerde uzaktan eğitim modelini destekleyen uygulamaların hayata geçirilmesi zorunludur.-- Aksi halde yakın bir gelecekte hızla çoğalacak uzaktan öğrenim sistemi içindeki öğrenciler kütüphane hizmetlerinden uzak kalacak ve dolayısıyla öğrencilerin bu programlardan yeterli bilgi birikimine ve beceriye sahip olmadan mezun olmalarına neden olunacaktır. Uzaktan Öğrenimde Kütüphanelerin Rolü Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

6. Uzaktan öğrenim kütüphane hizmeti, eğitim yerleşkesinden uzak ya da çeşitli nedenlerden dolayı yerleşkede bulunamayan öğrencilere sunulan kütüphane hizmetleridir (Khosrowpour, 2006:15). Uzaktan kütüphane hizmetleri, kütüphanenin basılı ve elektronik her türlü kaynağının çeşitli erişim araçları aracılığıyla yerleşke dışına ulaştırılması olarak ifade edilebilir.Örneğin, -- çevrimiçi katalog hizmetleri, -- elektronik ya da geleneksel posta aracılığıyla ödünç verme hizmetleri,-- kütüphaneler arası hizmetler, -- basılı kaynakları sayısallaştırma ve çeşitli sistemler aracılığıyla kullanıcılara ulaştırma, -- bibliyografik veri yönetimi, -- çevrimiçi destek hizmetleri. Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

7. Amerikan Kütüphane Derneği’nin alt birimlerinden Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği’nin uzaktan kütüphane hizmetleri konusunda 1998 yılında hazırlayıp 2004 yılında revize ettiği ‘Uzaktan Öğrenim Kütüphane Hizmetleri Rehberi’, dünyada uzaktan öğrenim kütüphaneciliği konusunda yürütülen faaliyetlerin temelini oluşturan önemli bir rehberdir. Söz konusu rehber, diğer ülkelerdeki benzer nitelikli çalışmalar için de temel oluşturan bir kaynaktır (Guidelines, 2004). Söz konusu Rehberde, uzaktan kütüphane hizmetleri içinde bulunması gereken özellikler gösterilmekte, bu konuda çeşitli ölçütler ileri sürülmekte ve öneriler yer almaktadır. Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

8. Uzaktan öğrenim kütüphaneciliği, yalnızca uzaktan öğrenim programları için geliştirilen bir hizmet türü değildir. Aynı zamanda bu hizmet, -- özellikle merkezi yerleşkeye sahip olmayan üniversiteler için alternatif bir çözümdür.-- Farklı yerleşke kütüphaneleri için satın alınan kaynakların nüsha sayısının azaltılması sağlanır ve böylece bütçenin daha rasyonel kullanılması mümkün olur. -- Fiziksel engellilerin kütüphane gereksinimini karşılama konusunda da etkili bir çözümdür. -- Kütüphanenin yoğun olduğu dönemlerde yer sorununun ortadan kaldırılmasını sağlar. Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

9. Uzaktan kütüphanecilik hizmetleri uzaktan eğitim sisteminin bir parçası olarak söz konusu sisteme özgü özellikler taşıyan, bütünüyle ya da kısmen uzaktan öğrenim programları için geliştirilen uygulamalardır. -- Basılı kaynakların dijitalleştirilmesi-- Dijital kaynak depolama ve referans yönetimi sistemi-- Kütüphaneler arası işbirliği-- Çevrimiçi uzman desteği-- Danışma kaynaklarının ve ders malzemelerinin tek bir merkezde sunumu-- Web tabanlı kullanıcı eğitim içeriği Uzaktan Kütüphanecilik Hizmetleri Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

10. “TheUniversity of Iowa” Uzaktan Öğrenim Kütüphane Hizmetleri Portali-- Web tabanlı bilgi-okuryazarlığı programı-- Kütüphaneler Arası Ödünç Verme/Makale Dağıtım Sistemi-- Basılı kaynakları sayısallaştırma ve kullanıcılara iletme-- Web tabanlı atıf ve bibliyografik veri yönetimi olanağı (RefWorks)-- Kütüphaneci destek hattı-- Web tabanlı randevu hizmetleri-- Forum hizmetleri Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

11. “TheUniversity of Iowa” Uzaktan Öğrenim Kütüphane Hizmetleri Portali-- Web tabanlı bilgi-okuryazarlığı programı-- Kütüphaneler Arası Ödünç Verme/Makale Dağıtım Sistemi-- Basılı kaynakları sayısallaştırma ve kullanıcılara iletme-- Web tabanlı atıf ve bibliyografik veri yönetimi olanağı (RefWorks)-- Kütüphaneci destek hattı-- Web tabanlı randevu hizmetleri-- Forum hizmetleri Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

12. Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği

13. “TheOpenUniversity” Kütüphane ve Öğrenim Kaynakları Merkezi-- Basılı kaynakları sayısallaştırma ve kullanıcılara iletme-- Web tabanlı kütüphaneler arası tarama ve yayın sağlama hizmeti,-- Web forum ve web sohbet sistemi-- Bibliyografik veri yönetimi sisteleri (EndNote ve RefWorks) Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

14. “TheOpenUniversity” Kütüphane ve Öğrenim Kaynakları Merkezi-- Basılı kaynakları sayısallaştırma ve kullanıcılara iletme-- Web tabanlı kütüphaneler arası tarama ve yayın sağlama hizmeti,-- Web forum ve web sohbet sistemi-- Bibliyografik veri yönetimi sisteleri (EndNote ve RefWorks) Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

15. “University of Kentucky” Uzaktan Öğrenim Kütüphane Hizmetleri-- Uzaktan öğrenim sistemi için web tabanlı kullanıcı eğitimi-- Tam metinli danışma kaynakları hizmeti-- Kütüphaneler arası sağlama hizmeti, Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

16. “University of Kentucky” Uzaktan Öğrenim Kütüphane Hizmetleri-- Uzaktan öğrenim sistemi için web tabanlı kullanıcı eğitimi-- Tam metinli danışma kaynakları hizmeti-- Kütüphaneler arası sağlama hizmeti, Dünyada Uzaktan Öğrenim Kütüphaneciliği Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

17. Türkiye’de web tabanlı yüksek öğrenim programları yaklaşık on yıllık bir geçmişe sahiptir. Ancak bu programların örgün eğitim sistemi içindeki payı oldukça düşüktür. Gerek buna bağlı olarak gerekse üniversite kütüphanelerinin genel durumlarına bağlı olarak Türkiye’de uzaktan kütüphane hizmetlerinin varlığından söz etmek neredeyse mümkün değildir. Üniversitelerde yalnızca uzaktan öğrenim programlarının gereksinimlerinin karşılanması için geliştirilen ve özel bir web sitesi üzerinde çevrimiçi kütüphaneci ve bilgi uzmanı desteği ile sürdürülen özgün bir kütüphane hizmeti bulunmamaktadır. Türkiye’de Üniversitelerde Uzaktan Öğrenim Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

18. Türkiye’de yüksek öğretim kurumlarında uzaktan öğrenim programlarının kütüphane gereksinimlerinin karşılanmasında şu özellikler göz önünde bulundurulmalıdır: -- Türkiye’de uzaktan öğrenim programlarını akredite eden ve bu programların denkliğini onaylayan kurum Enformatik Milli Komitesi’dir. Her şeyden önce Enformatik Milli Komitesi’nin uzaktan öğrenim programlarının onaylanmasında uzaktan kütüphane hizmetlerinin varlığını zorunlu tutması sağlanmalıdır. Uzaktan kütüphane hizmeti sağla(ya)mayan ve/veya mevcut hizmetleri belli bir olgunluk düzeyine ulaştır(a)mayan üniversitelerin uzaktan öğrenim programlarının onaylanmasından vazgeçilmelidir. Sonuç Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

19. -- Gerek Enformatik Milli Komitesi’nin ölçüt olarak kullanabileceği ve gerekse üniversitelerin örnek olarak yararlanabileceği bir yüksek öğretim uzaktan kütüphane hizmetleri standardı oluşturulmalıdır. Söz konusu standart akademisyenlerin, önde gelen sivil toplum kuruluşlarından ÜNAK ve TKD’nin ve aynı zamanda üniversitelerde fiilen görev yapan kütüphanecilerin ortak girişimiyle oluşturulmalıdır. -- Üniversite kütüphanelerinde kullanılmakta olan, güncellenecek ve/veya yeniden alınacak olan yazılımların uzaktan kütüphane hizmetlerine altyapı sağlayıp sağlamaması mutlaka değerlendirme ölçütü olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Bu doğrultuda firmaların yazılımlarını uzaktan öğrenim hizmetlerini destekleyecek şekilde geliştirmeleri teşvik edilmelidir. Sonuç Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

20. -- Üniversite kütüphaneleri uzaktan öğrenim programlarının gereksinimlerini karşılamak üzere hizmetlerini gözden geçirmeli ve bu doğrultuda bir planlama yapmalıdır. Kaynaklar: Distancelearningstatistics. (2008). [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.educationcenteronline.org/e-Learning/Distance-Learning-Statistics.html [28.01.2008]Guidelinesfordistancelearninglibraryservices. (2004). ACRL. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/guidelinesdistancelearning.cfm [25.05.2008]Khosrowpour, M. (2006). Dictionary of InformationScienceandTechnology. Hershey: IdeaGroupPublishing. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://site.ebrary.com/lib/ataturk/Doc?id=10158023&ppg=784 [25.05.2008] Sonuç

21. Katılımınız ve sabrınız için teşekkür ederiz Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir

22. Web Tabanlı Yüksek Öğretim Programları İçin Kütüphane Hizmetleri ve UygulamalarıLibraryServicesandPracticesfor Web-BasedHigherEducationPrograms Arş. Gör. Yonca Odabaş Ankara Üniversitesi Sosyoloji Bölümü • Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Odabaş Atatürk Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Ünak’08 “Bilgi: Farklılık ve Farkındalık” 9-11 Ekim 2008 Yaşar Üniversitesi, İzmir