SÜT SIĞIRI HASTALIKLARI

1. SÜT SIĞIRI HASTALIKLARI Prof Dr. Aslan KALINBACAK Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı

2. Mastitis • Meme dokusunun iltihabıdır • Bölümleri • 1. şiddetli klinik mastitis(Perakut mastitis) • 2. hafif klinik mastitis • 3. Kronik (süreğen) mastitis • 4. subklinik mastitis

3. Perakut mastitis (toksik mastitis) • Memelerde • Şişme , sıcaklık artışı, sertlik, hassasiyet artışı • Süt • Sulu, kanlı, pıhtılı şekildedir. • Sadece memede değil vücudun tamamında • Beden ısısı ve nabız artar, depresyon, halsizlik, iştahsızlık

4. Hafif klinik mastitis • Sütte hafif azalma • Sütün kıvamında ve renginde değişme olur • Memelerde hafif • Şişkinlik, kızarıklık, hassasiyet olur • Vücudun tamamını etkilemez

5. Kronik mastitis • Genellikle herhangi belirti göstermeyebilir • Zaman zaman alevlenmeler göstererek belirti oluşturabilir

6. Subklinik mastitis • Meme dokusunu ve sütün yapısını etkilemekle birlikte • Gözle muayene ile belirlenemez • Sütün incelenmesi ile ortaya konabilir ( hücre sayımı, etken izolasyonu) • Diğer formlardan 40 kat fazla görülür • Fark edilmediği için yayılır ve ekonomik kayıplara neden olur.

7. Nedenleri • Mikroorganizmalar ve salgıladıkları toksinlerdir ( streptokoklar, enterokoklar, stafilokoklar, E.coli, enterobakter, klepsiella vb.) • Bu etkenler • Meme derisi, meme başı deliği, • Altlıklarda, hayvanın derisi üzerinde bulunur • Sağım esnasında içeri girerler.

8. Mikroorganizmalar ürerler bazıları toksin salgılarlar • Vücut savunma için • Lökositleri süte verir • Albumin, bikarbonat, tuz, geçer • pH değişir, süt yapımı azalır.

9. Mastitisin ortaya çıkışı • Mikroorganizmalar yanında • 1. çevresel faktörler • Ahırın genel hijyeni, altlık durumu, idrar oluğu derinliği vb. sağım şekli, • 2. hayvanların bireysel durumu • Büyük, sarkık meme, meme başının büyüklüğü, yapısı vb. • Yaş ilerledikçe hastalık oranı artar

10. Tedavi • Süt boşaltılır • Uygun antibiyotiklerin yeterli sürelerde parenteral veya meme içine uygulanması ile yapılabilir.

11. Koruma • Sağım sırasında temizlik kurallarına uymak • Sağımdan sonra meme başlarının ıslak ve bulaşık kalmasının önlenmesi( teat dipping) • Sağım makinelerinin bakım ve temizliği • Ahırın genel hijyene uygun hale getirilmesi • Sık sık subklinik mastitise karşı CMT ile kontrol,

12. TIRNAK HASTALIKLARI • Sığırların düzenli aralıklarla( 4-6 aylık periyotlarla) tırnak bakımları alınmalıdır • Ahırdan meraya çıkışta • Meradan ahıra geçişte • Ayrıca doğumdan 6-8 hafta önce • Ahır tabanında sürekli dışkı idrar ile bulaşık kalmak tırnağı yumuşatır. Yapısını bozar.

13. Tırnaklarda enfeksiyon oluşmadan korunması önemlidir. • Oluştuktan sonra uzun süren zahmetli bir tedavi gerekecektir • Ekonomik olarak kayıplara neden olacaktır. • Ahır zemininin düzgünlüğü ve hayvanların bağlanma durumları

14. Dengesiz besleme, (yüksek karbonhidrat içerik nedeniyle kronik rumen asidozu, yüksek protein amonyak artışı nedeniyle tırnağı etkiler ) • Kan damarlarından zengin olduğundan metabolik olaylardan çok etkilenirler. • Ayak banyoları koruma açısından önemlidir. Önce tazyikli su sonrasında antiseptikli (% 5-10 Bakır sülfat vb)

21. Yabancı Cisimler • Sığırların yemleri ile birlikte çeşitli yaralayıcı yabancı cisimleri yemeleri sonucu retikulum ve çevresindeki organlarda travmatik yangıların şekillenmesi. • Genellikle 5-6 yaşın üzerindeki ergin sığırlarda gözlenir. • Diğer geviş getirenlerde bu hastalığa rastlanmaz

22. Hazırlayıcı nedenler : • Obur yaratılışta olmaları • Aldıkları gıdaları büyük lokmalar halinde çiğnemeden yutmaları • Yemek borularının büyük ve bol salya kapasitesi sayesinde büyük lokmaları kolayca yutabilmeleri • Dil duyarlılığı ve tat alma duyularının az gelişmiş olması • Gebelik, laktasyon gibi durumlarda enerji ve mineral ihtiyaçlarının artması

23. Yapıcı nedenler : • Çivi, tel, iğne vb delici, batıcı metalik yabancı maddeler • Hayvanların çöplerde, inşaat alanlarında, tel çitlerin yakınlarında ve mahalle aralarında otlatılmaları, kaba yemlerin balyalanmasında kullanılan tellerin sorumsuzca ortalığa atılması, • Köylerde ahırlarda dikiş iğnesi, enjektör iğneleri veya çuvaldızı denen kalın iğnelerin ulaşılabilecek yerlerde bırakılmaları ve ahırda yapılan tamiratlar sonrası çivilerin iyi temizlenmemesi önemlidir

24. Hastalığın oluşumu • Yabancı cisimler ağırlıkları nedeniyle ya direk retikuluma düşer ya da önce rumene daha sonra retikuluma gelir. Kese şeklindeki organın tabanına oturur ve ileri, geri hareket etmez. • Retikulum konsantrasyonları ve intraabdominal basıncı arttıran ( gebelik, doğum kontraksiyonları, Rumen şişkinliği,yokuş aşağı iniş, ekstrem hareketler vb) ile mukozaya batar

27. Hastalık belirtileri • Yaranın derinliği devresi ve boyutuna bağlı olarak oldukça farklılık gösterir • İştahsızlık, • süt veriminde azalma, • yatıp kalkmanın zor ve ağrılı olması, • hayvanın ayakta durmayı tercih etmesi, • diş gıcırdatma, • kısa mesafede döndürülmeye ve yokuş aşağı yürütmeye direnme,

28. karın kaslarının gerginliğinin artması, • belini kambur tutar, • sol bacak vücuttan uzak tutulur, • ankoneal kaslarda titreme olur, • kaslar arasına parmakla bastırıldığında ağrı oluşur

29. Başlangıçta ateş, solunum sayısı ve nabız artış olabilir ancak daha sonrasında normale döner, • Rumen hareketleri durmuştur, rumen gergin ve hafif timpani vardır, Ruminasyon durmuştur. • Olay kronikleşince zaman zaman tekrarlayan iştahsızlık ve şişkinlik gelişir. • Ağrı deneylerine yanıt azalır. • Tetrarlayan akut ataklar oluşabilir. • Büyük kitlelere ulaşabilen irin toplanmaları oluşabilir. • İltihap tüm karına yayılırsa sistemik belirtiler • ( ateş nabız, vb ) oluşur.

30. Tanı : • RPT nin tanımlayıcı semptomu yoktur. • Hastanın hikayesinde (Ani yem alımı ve su içmenin azalması, karnın şişmesi, geviş getirmenin olmaması süt verimi azalması) • Klinik bulgular • Ağrı deneyleri ( spesifik değildir, plöra, abomasum, omasum, akciğer, karaciğer, uterus, barsak, kemik hastalıklarında bulunabilir)

31. Akut dönemde ve genel durumu iyi olanlar operasyona gönderilir • Operasyon uygulanabilmesi için ( akut dönemde olması, vücut ısısı, nabız ve solunum sayısı çok artmış olmamalı, iştahsızsa hemen yapılabilir, yoksa 24 saat bekletilir.) • Kronikleşme, genel durum bozukluğu, kaşeksi, hayvanın 10 yaşın üzerinde olması durumlarında operasyon endike olmaz. Ekonomik olarak hayvanın eski durumunu alıp alamayacağı değerlendirilir

32. Genel durumu iyi olmayanlar ve doğumuna 4-5 haftadan az kalanlar 5-6 gün antibiyotik ve vitamin uygulaması, ön ayakların yükseltilmesi, sık ve az az besleme • Hastalık gelişenlerde mıknatıs yutturma denenebilir.

33. Koruma : • Yemlerin mıknatısla kontrolü • Düzenli, dengeli besleme • Hayvanların çöplere yaklaşmasının önlenmesi • Mıknatıs yutturma

34. İŞKEMBEDE BATMAMIŞ YABANCI CİSİMLER • Naylon poşet, çuval, bez parçası, torba, ip, odun parçası, konglobatlar, küt madeni cisimler • Bu maddeler sindirilemediklerinden ön midelerde kalırlar veya birikirler. • Hafif olan cisimler geçiş bölgelerini tıkarlar

35. RPT ile karıştırılır, hatta 3-4 kez RPT veya indigesyonla ilgili müdahale de bulunulan ve sonuç alınamayan hayvanlarda akla gelir. • Naylon poşet veya çuval olaylarında iştah zaman zaman artar hayvan çok yer ve arkasından timpani şekillenir. • Rumenotomi ile yabancı cisimler uzaklaştırılabilirse hayvan iyileşir. • Kardianın tıkanmalarında sonda uygulanması geçici çözüm sağlar

36. MİDENİN YERDEĞİŞTİRMESİ • Normalde karın boşluğunun tabanında bulunan abomasumun gaz ve sıvıyla dolarak, genişlemiş bir şekilde (dilatasyon) sola-yukarı veya sağa-yukarı doğru yer değiştirmesi • solda rumen ile sol karın duvarı arasında, • sağda bağırsaklar ile sağ karın duvarı arasında yer almasıdır.

37. Özellikle yüksek verimli süt ineklerinde doğuma yakın ve doğumu izleyen dönemlerde görülen bir hastalıktır. Bu dönemde görülen metabolik hastalıklarla ilişkilidir. • Ketozis • yağlı karaciğer sendromu • retentio secundinarum, • hipokalsemik doğum felci, • metritis, • mastitis, • kronik tırnak hastalıkları, • RPT, ruminitis, abomasitis,

38. 1. Abomasumun hipotonisi veya atonisi • konsantre yemden zengin, kaba yemden fakir beslemelerde­ açığa çıkan fazla uçucu yağ asitleri abomasum hareketlerinin azalmasına ve tonusun kaybolmasına neden olmaktadır. • üretilen gaz miktarı önemlidir • Kaba yemin yetersiz alımı gıdanın rumende kısa süre kalmasına ( gıda ile birlikte gaz da geçer) ve UYA zengin olarak abomasuma geçmesine neden olmaktadır.

39. Ayrıca mekanik olarak ileri gebelerde büyümüş olan uterus, rumenin altına doğru girerek rumeni yukarı kaldırmakta ve abomasum üzerindeki baskıyı hafifleterek abomasumu normal pozisyonundan kaydırabilir doğumdan sonra ise uterus küçülüp kendi yeri­ne çekildiğinde bu sefer rumen eski normal yerine inerek abomasumu bulunduğu yerde sıkıştırır ve yerini değiştirmesine yolaçabilir.

40. Semptomlar • Hastalığa genellikle doğumuna az kalmış veya yeni doğum yapmış hayvanlarda çok rastlanır. • Anemnezde çoğu kez, hayvanının doğumdan beri iştahsız olduğu öğrenilir • Süt verimi düşer, • hayvan zayıflar. • Karın duvarı hafif gergin olabilir. • Karında oluşan asimetriyi saptamak zordur. • Nabız, solunum ve beden ısıları normal sınırlarda bulunur. Şiddetli torsiyonlarda değişebilir

41. Torsiyonlar sağa deplasmanlarda daha fazla sözkonusudur • Torsiyonda genel durum hızla bozulur, inleme, diş gıcırdatma, sancı, konjuktivalar kirli sarı, akut gelişir 1-3 günde ölüme neden olabilir, • sindirim sisteminde Rumen hareketleri ve ruminasyon azalmıştır.

42. Metalik çınlama sesi oskültasyon ve perküsyonun birlikte yapılmasıyla da duyulabilir Perküsyon çekici veya parmak yardımıyla fiske tarzında ard arda hafif darbeler indirilir. Bu dar­beler esnasında ping sesleri (çınlama, tınlama) duyulur. • Dışkı koyu renkte, yağlı, yapışkan, çamur kıvamında ve kan ihtiva edebilir (deplasman uzun süredir olmuşsa);

43. Genellikle subakut veya kronik seyirli olan hastalık tedavi edilmediğinde, hayvanda ilerleyici bir zayıflama oluşur ve genel durum bozukluğu so­nucu birkaç haftada mecburen kesilir veya ölür.

44. Tedavi • Operasyon uygulanır • Operasyon öncesinde gerekli ise sıvı- elektrolit desteği yapılır, • Operasyon sonrası, kaliteli kaba yemden zengin yem ve taze Rumen sıvısı verilebilir, polivitamin, Ca, P preperatları verilir.

45. RUMEN ASİDOZU • Kolay sindirilebilir karbonhidratların fazla miktarlarda alınması sonucu rumen pH sının normalin altına inmesi durumudur.

46. Semptomlar : • Semptomlar riskli yemin verilmesinden sonraki 8-12 saatlerde görülür • İştahsızlık, durgunluk • Rumen hareketlerinin durması • Dehidrasyon • Zayıf ve hızlı nabız • Kas titremeleri, ayağa kalkamama, ve koma

47. Hastalığın seyri • Hafif olaylar 2-3 gün içinde iyileşir • Şiddetli olaylardan • Sağaltılmayanların % 90 • Sağaltılanların % 30-40 ı ölebilir.

48. Hayvan ayağa kalkamadığı, iskelet kaslarındaki tonusun azaldığı durumlarda olumsuzdur. • İlk tedaviden sonraki 12. saatte düzelme göstermeyen vakaların kesilmesi önerilir. • Koma halindekiler hemen kesilmelidir. • Orta ve şiddetli asidozlu besi sığırlarının ilaçla sağaltımı ekonomik değildir. Vakit geçirilmeden mecburi kesime gönderilmelidir. • Hafif ve orta derecedeki formlarda erken tedavi edilirse seyir iyidir

49. Sağaltım : • Yemin tüketilmesini takibeden ilk saatlerde su verilmemeli • Yemin tüketilmesini takibeden 18. Saatten itibaren bol su verilmelidir. • İlk gün hiçbir yem verilmez daha sonraki günler iyi kaliteli kuru ot verilir.

50. Erken dönemdeki vakalarda rumenotomi endikedir. • Hayvan ayakta • Rumen sert gıdalarla dolu ise • Rumen açılıp 2-3 kova su ile lavaj yapılır, • 5-10 L. Taze Rumen içeriği • 1-2 kg kıyılmış kuru ot • 100 gr iz element karışımı konulup kapatılır