KAYNAK İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

1. KAYNAK İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

2. KAYNAK Kaynak genel anlamda iki metal parçayı birbirine birleştirmek için yapılan işlemdir.

3. Pratik olarak bütün kaynak usulleri pek az istisnası ile, kaynak yerinin erime veya metalin solidüsüne üstten yakın bir sıcaklığa kadar ısıtılmasını gerektirir.

4. Kaynak tekniğinde kullanılan ısı, Bir yanıcı gaz ile hava veya oksijenin yanmasından meydana gelen alev, Elektrot ile iş parçası veya iki elektrot arasında hasıl olan elektrik arkı, İki veya daha fazla metal parçasından akım geçerken parçaların gösterdiği elektrik direnci ısısı, Sürtünme ısı veya elektron bombardımanı gibi, tatbik edilen usule göre değişebilir.

5. Metallerin birleştirilmesi veya kesilmesinde, termik usulün, mekanik usule nazaran daha kolay ve çabuk olmasından dolayı, genellikle büyük tehlike arz eden yerlerde bile kullanılmasını sağlamaktadır.

6. Kaynak yöntemlerinin sınıflandırılması şu şekilde yapılabilir; Gaz kaynağı Ark kaynağı Tozaltı kaynağı Gazaltı kaynağı

7. GAZ KAYNAĞI Karpitin su ile birleşmesinden meydana gelen yanıcı gaz asetilen, yakıcı gaz olarak da oksijen cihazı kullanılır. Asetilen ve oksijen karışımı kaynak için isteklere cevap vermektedir.

8. ENDÜSTRİYEL GAZLAR VE BASINÇLI GAZ TÜPLERİ 1.YANICI GAZLAR Tüplerde valf ağzı sol vida dişlidir. Saat ibresinin ters yönünde sıkıştırılır. ASETİLEN (C2H2)Renksiz, havadan hafif, zehirli olmayan bir gazdır. Sarımsağa benzer kokusu vardır. SPG (LPG) HİDROJEN

9. 2. YAKICI GAZLAR OKSİJEN (O2): Havadan biraz ağır, renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır.

10. 3. ASAL GAZLAR AZOT-ARGON (N ve Ar) : Azot Havanın %78 ini oluşturur ve havadan hafif bir gazdır. Argon havadan ağırdır. Saf Azot ve Argonu 3 kez solumak öldürebilir.

11. YANICI GAZ ASETİLEN’İN (C2H2) ÖZELLİKLERİ Asetilen gazı havadan hafif, renksiz, (havada %1 oranından itibaren) güçlü kokusu olan bir gazdır. Gaz halindeki çözülmemiş asetilen ısı ve/veya basınç etkisi ile ayrışır. Bu nedenle çalışma basıncı en fazla 1.5 bar olmalıdır.

12. Asetilen-hava ya da asetilen-oksijen karışımı %2.4 oranında olduğunda, ateş alması ve kapalı yerde, ortamda oluşabilecek bir kıvılcımla patlaması önlenemez. Asetilen/oksijen karışımının yanma hızı 13.5 m/saniye’dir. Asetilen gazının yanma sıcaklığı 350OC derecedir. Asetilen gazı, oksijenle tam bir yanma sağlandığı zaman 31000 C derece ısı verir. Bu nedenle kaynak işlerinde kullanılmaya elverişli bir gaz olma özelliği taşımaktadır. Asetilen tüplerinin doldurulması ayrı bir fiziki olay olduğu için, bu işlemde fazla basınca müsaade edilir, bu basınç da 18 ATÜ’ yü geçmemelidir.

13. YAKICI GAZ OKSİJEN’İN (O2) ÖZELLİKLERİ Renksiz, kokusuz ve havadan biraz daha ağırdır. Oksijen yanmayı teşvik eder. Çevredeki havanın veya malzemelerin %23 ve daha fazla oksijenle zenginleştirilmesi halinde, yanması zor olan malzemeler bile büyük hızla yanarlar.

14. Dar ve kapalı yerlerde yapılan kaynak işlerinde çıkan kaynak gazları, çalışanların sağlığı için zararlıdır. Çalışanların boğulma tehlikesini önlemek için böyle yerlere temiz hava verilmelidir. Asla oksijen verilmemelidir.Oksijenle temizlik yapılmamalıdır. Oksijenin sindiği elbiseler çok çabuk alev alır. Sıkıştırılmış saf oksijenin yağ ile temasında yanmalar meydana gelir. Bu nedenle kesinlikle yağlı elle, tüplerin ventilleri açılıp kapatılmamalıdır.

15. OKSİ-ASETİLEN KAYNAK İŞLERİNDE TEHLİKELERE YOL AÇABİLECEK HUSUSLAR VE ÖNLEMLER

16. TÜPLERİN NAKLİYESİ VE YERLEŞTİRİLMESİ • Tüpler fırlatmalardan, çarpmalardan korunmalıdır. (Özellikle 0 oC altında) • Vidalanarak kapatılmış koruyucu kapakla taşınmalıdır, • Isıya maruz bırakılmamalı, güneşin dik ışınlarından, radyasyondan, soğuktan, nemden ve açık alevli ateşlerden korunmalıdır,

17. Aynı cins tüpler bir arada taşınmalı ve depolanmalıdır, • Depolandıkları yerlerde devrilmemeleri için (kelepçe veya zincirle) bağlanıp, tedbir alınmalıdır, • Yatık olarak kullanılmamalı ve depolanmamalıdır,

18. Tüp arabalarında, meyilli olarak konulan tüplerin ağzı yukarı gelmeli, tüp dibi yerden en az 40 cm yüksekte olmalıdır. • Boş tüplerde dolu tüplerden ayrı bir yerde toplanacaktır. • Tüpler, yangına dayanıklı ve uygun havalandırması olan depolarda ve yanıcı ve yakıcı tüpler olarak ayrı ayrı olarak stoklanacaktır.

19. ASETİLEN TÜPLERİNİN PATLAMA SEBEPLERİ • Asetilen tüpleri düşmeye çarpmaya ve sarsıntıya maruz kalmamalıdır. Asetilen tüplerinin içerisinde gözenekli bir madde bulunur, buna aseton emdirilir. Asetilen gazını en iyi absorbe eden aseton olduğu için, asetilenin tüplere doldurulmasında bu sıvı kullanılır.

20. Asetilenin yalnız başına tüplere doldurulması ve kullanılması daima tehlike yaratır. Tüp devrildiğinde veya çarptığında, tüp içerisindeki gözenekli maddenin çatlamasına sebep olur, bu da asetilen gazının ayrışmasına basıncın artmasına yol açar. Neticede patlama meydana gelir.

21. Asetilen gazının bakır ve bakır alaşımlı malzeme ile kullanılması tehlike yaratır. • Asetilen gazı bakır veya içerisinde %65-70’ den fazla bakır bulunan alaşımlarla temas ettiğinde patlayıcı olan asetilen-bakır alaşımı meydana gelir. Bu nedenle asetilen tesislerinde aparatlarında ve kullanılan aksesuarlarda bakır veya bakır alaşımlı malzeme kullanılması yasaktır. • Asetilen hattına oksijen girmesi, dıştan ısınma ve tüp vanasının yanması da asetilenin ayrışmasına sebep olur.

22. ASETİLEN AYRIŞMASININ BELİRTİLERİ ve YAPILACAKLAR • Çelik tüpün ısınması, • Çıkan gazın isli ve dumanlı olması durumunda, hemen - Tüp vanasını kapatılmalı - Tüp vanasını kısa bir süre açarak is veya duman çıkıp çıkmadığına bakılmalıdır, eğer çıkıyorsa tüpte asetilen ayrışması olmaktadır. - Basınç düşürücü sökülmeli, tüp güvenli bir alana götürülüp, bol su ile soğutulmalıdır.

23. - Tüpe, sıcaklığı her yerine çıplak elle dokunulabildiği süre, müdahale edilmelidir, aksi halde derhal yakında çalışanları uyarıp, itfaiyeye haber verilmelidir, tüp çevresi boşaltılmalıdır. - En az 24 saat boyunca tüpün ısınıp ısınmadığını kontrol ederek gözetim altında tutulmalıdır. - Tüpün bir daha kullanılmayacağı anlaşılır şekilde işaretlenip, yetkililere ve tüp imalatçısına haber verilmelidir.

24. ALEV GERİ TEPMESİ (FLASHBACK) Sürekli geri yanma ile gaz geri tepmesinin beraber meydana gelmesidir. En büyük tehlike, alevin yanıcı gaz tüpüne kadar ulaşmasıdır. Bu olay, genellikle, gaz geri akışının fark edilemediği durumlarda, şalomada alevin tutuşturulmasıyla birlikte oluşan bir geri yanma sonucunda oluşur. Alev geri tepmesi oluştuğu zaman, büyük ihtimalle yanıcı gaz hortumu patlar ve ciddi kazalara sebep olur.

25. ALEV GERİ TEPMESİNİ ÖNLEME ARAÇLARI Alev geri tepmesini önleyen araçlar alev geri tepme emniyet valfleridir. (Flashback arrestor). Emniyet valfleri alev tutucu bir sistem ile çek-valfin bileşimidir. Gaz girişine konan bir çek-valf vasıtası ile herhangi bir gaz geri akışı önlenir. Normal koşullarda gelen gaz hassas yayı iterek sistemden geçer ve şalomaya ulaşır. Herhangi bir şekilde oluşan gaz geri tepmesi hassas yayı ters yönde iterek gaz akışını her iki yönde de keser.

26. İkinci önlem olarak alev tutucu sistem kullanılır. Bu sistem sıkıştırılmış bir yayın yaklaşık 80 °C da ergiyen bir lehim malzemesi ile sabitlenmesi ve bunun çevresine de sinterlenmiş paslanmaz çelik tozunun konulması ile oluşturulmuştur. Alev geri tepmesi durumunda lehim ergiyerek sıkıştırılmış yayı serbest bırakır ve bu yay çek-valfe vurarak gaz geçişini kapatır. Alev ise aynı asetilen tüpündeki poröz madde gibi davranan sinterlenmiş çelik tozu tarafından söndürülür. 2 tipi bulunmaktadır:

27. 1. Şaloma Gaz Girişine Takılan Emniyet Valfi: Bir ucu hortuma, diğer ucu ise şaloma girişine takılır. Genellik1e lehimle sabitlenmiş alev tutucu kullanıldığı için alev geri tepmesi sonucu bir daha kullanılamazlar ve değiştirilmeleri gerekir. Sadece gazın geri tepmesi ise içeride hasara neden olmaz, valf tekrar kullanılabilir.

29. 2. Regülatör Çıkışına Bağlanan Emniyet Valfi: Regülatör çıkışına hortumdan önce takılır ve alev geri tepmelerinde sistem tekrar kurulabilir. Kullanılan ekipman ve hortumlar standartlara uygun olmalı ve bağlantı elemanları uygun seçilmelidir. Yağlı el ve malzemelerle O2 tüplerine müdahale edilmemelidir. Periyodik kontroller mutlaka zamanında yapılmış tüpler kullanılmalıdır.

31. Çalışmaya başlamadan evvel, tüp üzerine basınç düşürücü takmadan önce tüp vanası kısa bir süre açılarak, tüp çıkışındaki pisliklerin dışarı atılması sağlanmalıdır. Kaynak işlerine başlamadan önce, basınç düşürücü (regülatör) emniyet ventili, alev tutucular, üfleçler, hortumlar ve bağlantılar kontrol edilmelidir.

32. ALEVİN YAKILMASI: Önce oksijen vanası açılır, sonra çok az gaz vanası açılarak şaloma(üfleç) yakılmalıdır.

33. ALEVİN SÖNDÜRÜLMESİ: Önce asetilen vanası, sonra oksijen vanası kapatılır.

34. ŞALOMADA (ÜFLEÇ ) MEYDANA GELEBİLECEK HATALI DURUMLAR

35. PATLAMA Gazların hızı iyi ayarlanmadığında, çıkış hızlarının az olması durumunda yanma söner ve patlama şeklinde tekrar yanma olur. Bu patlama sırasında uzak yerlere kadar sıçrayan sıvılar, yangın tehlikesi yaratabilir. Gazların çıkış hızını yeterince ayarlayamıyorsak, kaynak memesini temizlemeliyiz veya daha küçük üfleç başlığı kullanmalıyız.

36. GERİDE ATEŞ ALMA Gazların çıkış hızları çok yoğun olduğunda veya karışım borusu çok ısındığında alev, karışım borusu içinde ıslık sesi çıkararak yanar. Bu durumda üfleç vanaları derhal kapatılmalı, üfleç soğumaya bırakılmalıdır. Kaynak memesi temizlenmelidir.

37. ALEV GERİ TEPMESİ Kaynak üfleci(şaloma) bağlantısındaki sızdırmalar, üfleç memesinin tıkanması gibi durumlarda, yakma işlemi yapılmadan önce oksijen asetilen hattına girer. Oksijen basıncı asetilen basıncından oldukça yüksek olduğundan patlayıcı oksijen-asetilen karışımı oluşur. Geri tepme güvenliği kullanılmamışsa, yakım işlemi yapıldığında, uygun olmayan şartlarda meydana gelen yanma basınç düşürücüye ve hortumlara zarar verir. Ayrıca ısınma, asetilenin tüp içinde ayrışmasına, basınç yükselmesine ve patlamasına neden olur.

38. KAYNAK İŞLERİNDE GENEL GÜVENLİK TEDBİRLERİ

39. Kaynak donanımları çalışmaya başlamadan önce kontrol edilmelidir. Arızası veya kusuru bulunan donanımlar çalışma ortamından kaldırılıp, Arızasının giderilmesi için yetkili birime haber verilmelidir.

40. Her kaynak veya kesme ünitesinde bir yangın söndürücü ve muhtemel yangın tehlikesi için ilave personel bulundurulacaktır.

41. Kaynak yapılacak, kesilecek veya ısıtılması gereken yerlerde, yangın tehlikesi varsa, işlem yapılacak malzemeler uygun yerlere taşınmalıdır, Hareket ettirilemez ise, yanma tehlikesi olan malzemeler uzaklaştırılmalı, Bu da mümkün olmazsa yanabilen malzemeler ve konstrüksiyonlar, kaynak cürufu, kıvılcımları ve sıcaklığından korunmalıdır.

42. YANLIŞ UYGULAMA

43. Tüpler, kıvılcımın, sıcak cürufun ve alevin ulaşabileceği mesafe dışında bulundurulmalıdır. Kaynak kabloları ve hortumları geçiş yollarından, merdiven yollarından uzak olmalıdır.

45. Hortum bağlantılarında kelepçe kullanılmalıdır. Oksijen; havalandırma, serinlik elde etmek, giysilerin tozlarını ya da çalışma ortamını temizlemek için kullanılmamalıdır.

46. Gaz ve tutuşabilir sıvı ihtiva eden borular ve elektrik devreleri, elektrik ihtiva eden sevk hatları, topraklama dönüşü olarak kullanılmamalıdır. Tüplerden şalomaya gelen hortumlar farklı renklerde olmalı, çatlak hortumlar derhal değiştirilmelidir.

47. Elektrot Tutacağı Kaynak Makinesi İş Masası Yanlış İletken kaynak zemini ELEKTROT TUTACAĞININ HATALI KULLANILMASI

48. Elektrikle işleyen kaynak makinesinin akım geçirmeyen taşıyıcı metal kısımları toprağa bağlanmış olmalı, makinenin kabloları, yüksek gerilimli teller yakınına konmamalıdır. Kaynak makinesini durdurmak için şalter donanımı kaynak makinesinde veya yakınında olmalıdır.

49. Elektriksel tehlikenin fazla olduğu durumlarda, kaynakçı, elektrik geçiren parçalardan izole edilmeli, uygun iş elbisesi ve izole ayakkabı verilmelidir. Çalışma şartlarının uygunluğu yetkilinin onayından sonra çalışma yapılacaktır.

50. ARK KAYNAĞI • Elle yapılan ark kaynağı • Otomatik olarak yapılan a) Gaz altı kaynağı b) Toz altı kaynağı