Ödev/Makale/Tez Yazma Teknikleri Prof. Dr. Hüseyin Özel

1. Ödev/Makale/Tez Yazma Teknikleri Prof. Dr. Hüseyin Özel HÜSEYİN ÖZEL

2. Plan • Giriş • Konu Seçimi • Araştırma Kaynakları • Argüman Oluşturma • Akıl Yürütme Biçimleri • Yazma Stili • Kaynak Gösterme HÜSEYİN ÖZEL

3. GİRİŞ Kuşbakışı Özet ve Pratik İlkeler HÜSEYİN ÖZEL

4. Amaç: • Ödev/Tez yazarken dikkat edilecek noktaların öğrenilmesi • Aşamalar: • İyi tanımlanmış bir araştırma hipotezi ortaya koymak; • Bu hipotezin nasıl desteklendiğini gösteren bir tez önerisi geliştirmek; • Konuyu araştırıp öneriyi ayrıntılandırmak. • Rapor ya da tezi yazma süreci (Birden fazla müsvedde gerekir); • Geri bildirimleri alıp bunlara dayanarak gereken düzeltmeleri yapmak; HÜSEYİN ÖZEL

5. Sorunlar: • İyi tanımlanmış bir konu nasıl anlaşılır? • Elinizin altında ne tür kaynaklar var? • Rapor ya da tezi nasıl organize edip kurmak gerekir? • İyi bir yazım stili için gerekli unsurlar nelerdir? HÜSEYİN ÖZEL

6. İyi bir Ödev/Tez yazmanın sırrı nedir? • Yazmak; • Yazmak; • Yine yazmak .... • Yazmak sizin hatırlamanızı sağlar • Yazmak sizin anlamanızı sağlar. • Yazmak sizin ufkunuzun genişmesini sağlar. • O halde bol bol yazın.... • “Türk aydınının okuması vardır; yazması yoktur”.... HÜSEYİN ÖZEL

7. İlk Müsveddeyi Yazmaya Hazır mısınız? • Elinizde bir hipotez varsa bu hipotezi destekleyeceğinizi düşündüğünüz deliller bulunuyorsa, o zaman; • Önce, bir iki cümleyle hipotezinizi dile getirmeyi deneyin. • Hipotezi , kararlı, ancak elinizdeki kanıtlar hakkında merak uyandırıcı biçimde dile getirmeye çalışın. • Tezinizin temel kavram ve terimlerini açık seçik ortaya koyun. • “İlginç”, “önemli”, “anlamlı”, “X ve Y arasındaki ilişki”, ya da “X’in Y üzerindeki etkisi” gibi sözleri aşırı kullanmaktan kaçının. HÜSEYİN ÖZEL

8. Yazmadan Önce Bir Plan Çıkarın: • Böylece tezinizin temel konusunun bütün yönlerini görmeye çalışın . • Bir Soru Ortaya Atın: • Genel bir konunun ilişkili pek çok yönü bulunur. Bunlardan birisini (ya da üzerinde durmak istediklerinizi seçin). Öteki konular daha sonraki çalışmaların konusu olabilir. Teziniz süresince bu konu, sizin bütün çalışmalarınızın odağı olsun: • Odaklanın: • Araştırdığınız her konuyu listeleyin. Ancak, sizin sorunuza yanıt olabilecek olanları bir araraya getirin; bunun dışındakileri bir kenara bırakın. • İddialarınız; • Yüzeysel olmamalı; öze ait olmalı. • Tartışılabilir olmalı; • Spesifik olmalı; HÜSEYİN ÖZEL

9. Ödev/Tez Bölümleri • Başlık: • Bilgi verici olmalı; • Basit olmalı; • Okuyucunun gözüne çarpmalı; • Sıkıcı olmamalı; HÜSEYİN ÖZEL

10. 2. Abstract: • Tezin temel argümanını (sorusunu, bu soruya yanıtı, kanıtları) içermeli; • Kısa olmalı (200 – 500 sözcük); • Okuyucunun ilgisini çekmeli; okumaya yöneltmeli. HÜSEYİN ÖZEL

11. 3. Giriş: • Tezin içinde neler olduğunu göstermeli. • Gerekliliğini göstermeli (neden okuyalım?) • Yapılan çalışmaları özetlemeli: • Sizin katkınızı göstermeli; • Bulgularınızı ortaya koymalı; • Tezin organizasyonu içermeli; HÜSEYİN ÖZEL

12. 4. Ana Metin: • Sizin iddialarınız içermeli; • Kanıtlarınızı (itirazlar ve savunmalarla) içermeli; • Olabildiğince açık seçik olunmalı; • Şekil ve Tabloların kolayca anlaşılabileceği biçimde düzenlenmeli; • Metnin değişik bölümleri, ya da metin arasındaki gidip gelmeler olabildiğince azaltılmalı. HÜSEYİN ÖZEL

13. 5. Sonuç: • Tezin temel sorununu tekrar edin; • Sizin katkınızı gösterin; • Bulgularınız özetleyin; • Güçlü ifadeler kullanarak bitirin. HÜSEYİN ÖZEL

14. 6. Dipnotlar ve Kaynakça; • Standart dipnot kurallarını kullanın; • Aşırı dipnottan kaçının; • Metin içerisinde atlama yaratabilecek parçaları dipnota alın; • Kaynakçada uluslararası kurallara (örneğin AER sistemi) dikkat edin. HÜSEYİN ÖZEL

15. Yazma Aşaması: • “Dummy’ler” için yazdığınızı unutmayın (yazdığınızı babaanneniz anlamıyorsa yeterince açık değilsiniz demektir). • Okuyucunuzun sizin neden sözettiğinizi bilmediğini; meşgul olduğunu ve aynı paragrafı iki kere okumayacağını varsayın. • Kendinizi Geri Planda tutun. • Planınıza sadık kalın. • Açık seçik yazın • Aktif cümleleri kullanın (pasif cümle yapısından kaçının); • Pozitif ifadeler kullanın (negatif ifadelerden kaçının); • Çok ve karmaşık yazmayın (Occam’ın usturası: “Basit olan iyidir”. • Vurgularınız abartmayın . • Ekler yoluyla yeni sözcükler uydurmayın; Türkçe’nin kurallarına sadık kalın (her zaman imla kılavuzu ve sözlüğe danışın). HÜSEYİN ÖZEL

16. Düzeltme ve Yeniden Yazma: • Düşüncelerinizi yazın. • Özü ortaya koymak için yeniden yazın: Elinizdeki malzemeye yenilerini ekleyin; çıkarın; yeniden düzenleyin: • Açık hale getirmek için bir kez daha yazın: Daha iyi sözcükler seçin; gereksiz sözcük ve sözleri atın. • Mükemmellik için bir kez daha yazın: İmlanızı, grameri, noktalamaları kontrol edin. • İntihal (Aşırma) yapmaktan kaçının ! HÜSEYİN ÖZEL

17. 1. Bölüm Ödev/Tez Yazma İncelikleri HÜSEYİN ÖZEL

18. Plan • 1. Konu Seçimi • 2. Araştırma Kaynakları • 3. Argüman Oluşturma • 4. Akıl Yürütme Biçimleri • 5. Yazma Stili • 6. Kaynak Gösterme HÜSEYİN ÖZEL

19. 1. Konu Seçimi BAŞLARKEN: En zor bölüm, başlamaktır. Eğer elinizin altında açık seçik bulunan bir konu olsaydı, şaşırtıcı olurdu. Başlarken bunun zor bir süreç olduğunu unutmayın. KONU ALANI: Sizi ilgilendiren bir konu alanını, olasılıkla bilgi sahibi olduğunuz ve daha fazlasını öğrenmek istediğiniz bir alanı seçin. Örnek: Klasik iktisatta faiz oranı ODAKLANIN: Konuyu daraltın. Bu sonuçta bir Ödev/Tez; yaşamınız boyunca sürdüreceğiniz cilt cilt kitap değil. Örnek: Adam Smith’de faiz yasaları HÜSEYİN ÖZEL

20. 1. Konu Seçimi • SORULAR: Odaklandığnız konuya ilişkin olarak, birer cümleyle dile getirebileceğiniz sorular ortaya atmaya çalışın. Bunlar sizin problematiğinizi tanımlamanızı kolaylaştırcaktır. • Örnek: Adam Smith’in serbest piyasa görüşleri ile faiz yasaları nasıl bağdaşır? • Faiz yasalarının gerekçeleri nelerdir? • Bu konuda Adam Smith’in düşünceleri nelerdir? • Bu düşüncelerin ne gibi etkileri olmuştur? HÜSEYİN ÖZEL

21. 1. Konu Seçimi ARAŞTIRMA: • Bu konuda daha önce yapılmış araştırmalar hangileridir? • Bu araştırmaların, sizin sorduğunuz sorulara verdiği yanıtlar nelerdir? • Bu sorular ya da yanıtlar sizinkilerden farklı mıdır? Örnek: Adam Smith’e göre algı sapmaları faiz oranlarını nasıl etkiler? HİPOTEZ: Araştırmaya dayanarak, sizin sorularınıza nasıl bir yanıt verilebilir? Bu sizin kanıtlamaya yönediğiniz hipotezdir. Bu hipotez öze ilişkin olmalıdır. “Adam Smith’de faiz yasaları” gibi genel bir başlık yerine Smith’in görüşlerinde ilginç ya da yararlı olan nedir sorusuna verilen yanıt sizin hipoteziniz olacaktır. Örnek: Adam Smith, piyasaların bilgi eksikliği yüzünden iyi işlememesine çare olarak faiz yasalarını savunmuştur. HÜSEYİN ÖZEL

22. 1. Konu Seçimi BAŞLIK: ortaya attığınız iddia bir başlığı ortaya çıkarmalıdır. Başlık, bilgi verici, basit ve teknik jargondan uzak olmalıdır. Örnek:Piyasa Başarısızlıkları ve Adam Smith’in Faiz Yasaları üzerine Düşünceleri Ödev/Tez ÖNERİSİ: sorununuzu ve hipotezinizi kısa (bir sayfalık) bir yazıya dönüştürün. Kısaca argümanınızın aşamalarını ve bu argümanı destekleyecek veriler ya da kanıtları ortaya koyun. Bu ileride, sizin tezinizin girişi olabilir. HÜSEYİN ÖZEL

23. 2. Araştırma Kaynakları • Kütüphane: Kitap, dergi, databases. • Internet: • Genel iktisat Linkleri • Dr. T’s Econlinks econlinks.com • WebEc www.helsinki.fi/WebEc • AEAweb www.aeaweb.org • ECONbase www.elsevier.com/locate/econbase • Archives of Papers and books • EconLit (on-line bibliography) www.econlit.org • Social Sciences Citation Index: webofscience.com • Social Science Research Network www.ssrn.com • EconWPA (working paper archive) econwpa.wustl.edu • JSTOR (on-line journal archive) www.jstor.org • Library of Economics and Liberty www.econlib.org • Research Papers in Economics: http://repec.org/ • Kamu Kaynakları • Öteki Siteler • Economic Time Series www.economagic.com • World Bank econ.worldbank.org • Genel Arama Motorları • www.yahoo.com; www.google.com; www.webcrawler.com; www.hotbot.com; www.altavista.digital.comernet HÜSEYİN ÖZEL

24. 3. Argüman Oluşturma • Yapı: Bir Ödev/Tez, bir argüman (mantıksal bir açıklama, bir savunma ve merkezi bir iddianın temellendirilmesi) olarak kurulmalıdır. Tezinizi okuyan için önemli olan sizin verdiğiniz emekten (zaman, kaynak vs.) çok malzemelerinizi tutarlı bir bütün olarak ortaya koyup koymamanızdır. HÜSEYİN ÖZEL

25. 3. Argüman Oluşturma Argümanlar: “Argüman” ille de bir düşünceyi, karşısındakinin kafasına vura vura anlatmak değildir; daha çok yeni bir düşünce ortaya koymak için bir ölçüde kuşkucu bir meslekdaşınızı ikna etmek için giriştiğiniz bir tür karşılıklı konuşma gibi olmalıdır. Bu konuşmayı monolog olmaktan çıkarmak, yani karşıdakinin anlamadığı, itiraz ettiği ya da karşı çıktığı noktaları dikkate almak gereklidir. HÜSEYİN ÖZEL

26. 3. Argüman Oluşturma • Argümanın Unsurları: • İddia: Ortaya attığınız ve savunmaya çalıştığınız açık bir ifade. • Destek: İddianıza destek sağlayan kanıtlar ya da düşünsel temeller. • Kanıtlar açık seçik olarak ortaya konmalı. • Neden bu kanıtların geçerli/gerekli olduğu açıklanmalı Kullandığınız kanıtlar ikna edici olmalı. • Bunların doğruluğu ve gerçekliği kontrol edilmeli. • Kaynakların alındığı otoritelerin güvenirlik derecesine dikkat edilmeli (örneğin birincil, ikincil kaynaklar; bilimsel eserler ile gazete yazıları vs.). HÜSEYİN ÖZEL

27. 3. Argüman Oluşturma • Argümanın Unsurları: • Olası itirazlar: Argümanınıza yönelik olası itirazları öngörebilirseniz onları da yanıtlayabilirsiniz. • Bilgili bir okurun (tezinizi okuyan herkes) düşünce/iddialarınıza ilişkin olarak ortaya atabileceği itirazları düşünün ve bunların neden potansiyel olarak tezinize zarar veremeyeceğini açıklayın. • Yaptığınız genellemelere ilişkin karşı örnekler bulmaya çalışın. Bu tür örneklerin neden zararlı olmadığını açıklayın. • Bu tür karşı düşünce ya da örneklerin aranması, sizi iddianızı daha sağlam temellere oturtmaya yöneltecektir. • Bütün bunlara rağmen potansiyel bir argümanı yanıtlayamıyorsanız, bunu gözardı etmek yerine açıkça kabul edin; öbür türlü size daha fazla zararı dokunur. HÜSEYİN ÖZEL

28. 3. Argüman Oluşturma • Argümanın Unsurları: • Sınırlar: İddianızın geçerli olduğu koşulları ve durumları ortaya koymalı, bu sınırların nereden kaynaklandığını göstermelisiniz. • Pek çok iddia, kapsam bakımından genel değildir; belirli durum ya da koşullara uygundur; ya da belirli sınırlar içinde geçerlidir. • “Genellikle”, “muhtemelen”, ve “-bilir” türü sözcük ve ekler, iddialarınızı sınırlamakta yararlı olabilir. Ancak bunları çok fazla kullanmayın (o zaman hiçbir iddianız kalmayabilir); çok az da kullanmayın. • İktisatta nedenler ve etkiler karmaşık ve içiçe geçmiştir. Bunlar ancak tamamlayıcı olay ya da koşullarla birlikte anlam kazanır. Bu koşul ve olayları açıkça ortaya koyun. Neden-etki bağıntılarınızı ortaya koyarken karmaşıklıkların farkında olduğunuzu gösterin. HÜSEYİN ÖZEL

29. 3. Argüman Oluşturma: Sınıflama Argümanınızı oluşturur ya da sunarken, onu olabildiğince “görselleştirmeye” çalışın. Bunun da en iyi yolu, bir sınıflama belirlemek ve bu sınıflama temelinde argümanınızı tablolaştırmak ya da şekille ifade etmektir. Bu hem sizin düşüncelerinizi yöntemli bir biçimde geliştirmenizi, hem de okuyanların düşüncelerinizi daha kolay izlemesini sağlar. 4.11.2014 HÜSEYİN ÖZEL 29

30. 3. Argüman Oluşturma: Sınıflama Örnek: Üç “Koordinasyon” Çerçevesi 4.11.2014 HÜSEYİN ÖZEL 30

31. 3. Argüman Oluşturma: Sınıflama Yine de, unutmayınız ki, her sınıflama, ister istemez bir ölçüde keyfidir; Bu yüzden, sınıflamada kullandığınız ölçütleri oluştururken, benimsediğiniz genel “vizyonun” farkında olun. 4.11.2014 HÜSEYİN ÖZEL 31

32. 3. Argüman Oluşturma: Sınıflama • “Belirli bir Çin Ansiklopedisi”ne göre Hayvanların Sınıflanması: (Borges) • İmparatora ait olan, • Mumyalanmış, • Evcil, • Domuz kanı emen, • Deniz kızları, • Efsanevi, • Sokak köpekleri, • Mevcut sınıflandırmada yer alanlar, • Öfkeli, • Sayısız, • Çok ince deve kılı fırça ile resmi yapılanlar, • Ve saire, • Su testisini az önce kırmış olanlar, • Sineklere yakından uzaktan benzemeyenler 4.11.2014 HÜSEYİN ÖZEL 32

33. 3. Argüman Oluşturma • SINIFLAMA KURALLARI • Eşitlik Kuralı: Sınıflama işleminden elde edilen kümelerin toplamı, sınıflaması yapılan terime (bütüne) eşit olmalı (dışarıda kalan olmamalı): • Canlılar, “bitkiler” ve “hayvanlar” biçiminde sınıflanmalı; • 2. Girişik Olmama Kuralı: Sınıflaması yapılan terimi oluşturan kümelerin, birbirinin içine girmemesi gerekir. • “Uzaylılar da insandır” (C. Yılmaz). 4.11.2014 HÜSEYİN ÖZEL 33

34. 4. Akıl Yürütme Biçimleri Bilgi Edinme Biçimleri: A. Tecrübi (Deneye Dayalı) Bilgi: Duyu deneyleri ile elde edilen bilgi: Örnek: “Bütün kuzgunlar siyahtır” Empirisizm: Bilgimizin asıl kaynağı duyu deneyleridir. B. Akli (Akılyürütmeye Dayalı) Bilgi: Belirli ilkelerden başlayarak akıl yürütme sonucu elde edilen bilgi. Örnek: Euclid Geometrisi (10 aksiyom üzerine temellenmiştir). Rasyonalizm: Bilgimizin asıl kaynağı, akılyürütme sonucunda elde edilir. HÜSEYİN ÖZEL

35. 4. Akıl Yürütme Biçimleri Mantık Kuralları: A = A (Özdeşlik) A ≠ - A (Farklılık) Ya A, ya da – A; ikisi birden olamaz (Üçüncü halin olanaksızlığı) 4.11.2014 HÜSEYİN ÖZEL 35

36. 4. Akıl Yürütme Biçimleri Önerme Biçimleri: 1. Analitik (A priori) Önermeler: Öznesi yüklem tarafından içerilen önermeler. Bunlar ya tanım gereği, ya da kabul gereği doğrudurlar: Örnek: “Bütün bekarlar evli değildir”. 2. Sentetik (A posteriori) Önermeler: Öznesi yükleminde içerilmeyen önermelerdir; dünyaya ilişkin yeni şeyler söylerler. Örnek: “Bütün bekarlar evlenmek ister”. Empirisistler bilgimizde sentetik önermelerin önemli olduğunu söylerler; rasyonalistler buna karşı çıkarlar. HÜSEYİN ÖZEL

37. 4. Akıl Yürütme Biçimleri • Tümevarım: • Tikel önermelerden genel önermelere geçiş. • Örnek: “Bütün kuzgunlar siyahtır” önermesine ulaşabilmek için, tek tek kuzgunların renklerine bakılır. • gördüğüm ilk kuzgun siyah. • gördüğüm ikinci kuzgun siyah. • gördüğüm üçüncü kuzgn siyah. • .... • gördüğümüz bütün kuzgunlar siyah. • O halde, • Bütün kuzgunlar siyah HÜSEYİN ÖZEL

38. 4. Akıl Yürütme Biçimleri 2. Tümdengelim: Genel önermelerden tikel önermelerin türetilmesi. Örnek: Bütün insanlar rasyoneldir Hüseyin Özel de insandır; o halde H. Özel de rasyoneldir. HÜSEYİN ÖZEL

39. 4. Akıl Yürütme Biçimleri J. S. Mill’in Tümevarım Kanonları: Anlaşma Yöntemi (The Method of Agreement): “Eğer incelenen olgunun iki ya da daha fazla örneği (instance) yalnızca tek bir ortak koşula (circumstance) sahipseler, tüm örneklerin üzerinde anlaşma halinde olduğu bu tek koşul, olgunun nedenidir (ya da sonucudur). ÖrnekBaşlangıç koşullarıOlay 1. A B E F a b c 2. A C D a c d 3. A B C E a f g O halde, A, a’nın nedenidir. HÜSEYİN ÖZEL

40. 4. Akıl Yürütme Biçimleri • J. S. Mill’in Tümevarım Kanonları: • 2. Farklılık Yöntemi (The Method of Difference): “Eğer, incelenen görüngünün içerisinde, yalnızca bir tane koşul dışında bütün koşullarda bir örnek gerçekleşiyor ve bir başkası gerçekleşmiyorsa, iki örneğin farklılaştığı bu tek koşul, olgunun sonucu ya da nedeni, ya da nedenin ayrılmaz bir parçasıdır.” • ÖrnekBaşlangıç koşullarıOlay • 1. A B C a • B C - • O halde, A, a’nın nedeninin zorunlu bir parçasıdır. HÜSEYİN ÖZEL

41. 4. Akıl Yürütme Biçimleri J. S. Mill’in Tümevarım Kanonları: 3. Kalanlar Yöntemi (The Method of Residues): “Daha önceki tümevarımlar yoluyla, belirli önkoşulların sonucu olduğu bilinen bölümleri bütün olgulardan çıkardığımızda, olgunun geri kalan bölümleri, geri kalan önkoşulların sonucu olacaktır.” ÖrnekBaşlangıç koşullarıOlay 1. A B C a b c 2. B, b’nin nedenidir; 3. C, c’nin nedenidir; O halde, A, a’nın nedenidir. HÜSEYİN ÖZEL

42. 4. Akıl Yürütme Biçimleri J. S. Mill’in Tümevarım Kanonları: 4. Birlikte Değişme Yöntemi (The Method of Concomitant Variations): “Bir başka olgu belirli bir yönde değiştiği zaman, herhangi bir biçimde değişen olgu, bu öbür olgunun nedeni ya da sonucudur, ya da bu olguyla bir nedensellik ilişkisi youluyla bağlantılıdır.” ÖrnekBaşlangıç koşullarıOlay 1. A ↑ B C a ↑b 2. A º B C a º b 3. A ↓B C a ↓ b O halde, A, a’nın nedenidir. HÜSEYİN ÖZEL

43. 4. Akıl Yürütme Biçimleri Örnek: Geçen akşam ailecek gittiğimiz yemekte güzel zaman geçirdik, ancak dönüşte eşim ve benim midemiz bozuldu. Benim durumum daha kötüydü. İki oğlumuzun hiçbir şeyi yoktu. O zaman bu durumu nasıl ele almalıyız? Bizler yemekte, çorba, salata ve tavuk yedik; çocuklar ise çorba salata ve et yediler. Hepimiz ayran içtik. Ayranın zehirlenmeye neden olmadığını da biliyoruz Ben daha çok yediğimden benim durumum da daha kötüydü. Bu durumda, sorun yalnız ikimizde olduğundan, ikimizin yediği bir şey neden olarak görünüyor. O da tavuk olmalı. HÜSEYİN ÖZEL

44. 4. Akıl Yürütme Biçimleri Tümevarım Biçimleri: 1. Tümevarımsal Genellleme: Bir örneklem hakkındaki bir öncülden yığın hakkındaki bir sonuca ilerlemektedir. Örnek: Bir örneklemin Q kadarlık bölümü, A özelliğine sahiptir; O halde Yığının Q kadarlık bölümü, A özelliğine sahiptir. 2. İstatistiksel Kıyas (Tasım): Bir genellemeden bir birey hakkında sonuç çıkarmaktır. Örnek: Yığın P’nin Q kadarlık bölümü A özelliğine sahiptir. Birey I, yığın P’nin bir üyesidir. O halde, Birey I’nın A özelliğine sahip olma olasılığı Q’dur. HÜSEYİN ÖZEL

45. 4. Akıl Yürütme Biçimleri 3. Basit Tümevarım: Bir örneklem grubu hakkındaki bir öncülden, bir başka birey için sonuç çıkarmaktır. Örnek: Yığın dan gelen bilinen örneklerin Q kadarı, A özelliğine sahiptir. Birey I bu yığının bir başka üyesidir. O halde, I bireyinin A özelliğine sahip olma olasılığı Q’dur. Bu özellik, genelleme ile istatistiksel kıyasın karışımıdır; genellemenin sonucu, aynı zamanda istatistiksel kıyasın ilk öncülüdür. 4. Benzeşimden (Analoji) Argüman: Bir tümevarımsal benzeşim, iki şey arasındaki bilinen benzerliklerden yola çıkarak bu iki şeyde bulunan bir başka özelliğe ilişkin sonuç çıkarır. Örnek: P, Q’ya benzemektedir. P’de A özelliği vardır. O halde, Q’da A özelliği vardır. HÜSEYİN ÖZEL

46. 4. Akıl Yürütme Biçimleri 5. Nedensel Çıkarım: Bir etkinin ortaya çıkış koşullarına dayanarak bu koşullarla etki arasında nedensellik bağıntısı kurmaktır. David Hume’a göre nedensellik: “Her A olayı olduğunda ardından B olayı geliyorsa, bu iki olay arasında nedensellik ilişkisi var demektir.” 6. Öndeyi (Prediction): Geçmişteki bir örneklemden geleceğe yönelik bir sonuç çıkarmaktır. Örnek: Grup G’nin gözlenen üyelerinin Q oranında A özelliği vardır. O halde, Grubun öteki üyeleri gelecekte gözlendiğinde, bunların da A özelliğine sahip olma olasılıkları Q kadardır. HÜSEYİN ÖZEL

47. 4. Akıl Yürütme Biçimleri • Tümdengelim Yöntemleri: • Kıyas (Tasım – Syllogism): Bir ana öncül ve bir ikincil öncülden yola çıkarak bir sonuca varmaktır: • Ana öncül: Bütün M’ler P’dir. • Ara öncül: bütün S’ler M’dir. • Sonuç: Bütün S’ler P’dir. • Örnek: • Bütün insanlar ölümlüdür. • Socrates bir insandır. • O halde, • Socrates de ölümlüdür. • Ya da , • Bütün ölümlü şeyler ölür. • Bütün insanlar ölümlüdür. • O halde, • Bütün insanlar ölür. HÜSEYİN ÖZEL

48. 4. Akıl Yürütme Biçimleri Tümdengelimsel Mantık: Tümdengelimsel mantıkta tümdengelimin geçerliliği, öncül ya da sonucun doğruluğunu gerektirmez. Örnek: Bütün ateş soluyan tavşanlar Mars’ta yaşar. Bütün insanlar ateş soluyan tavşanlardır. O halde, Bütün insanlar Mars’ta yaşar. Bu argüman geçerli olsa da, anlamlı değildir. dolayısıyla tümdengelimin anlamlı olması için, geçerli olması ve öncülün doğru olması gerekir. HÜSEYİN ÖZEL

49. 4. Akıl Yürütme Biçimleri “Pozitivizm”in On Kuralı Dünya hakkındaki bilgi savları, yalnızca duyulara dayanarak gerekçelendirilebilir.  Duyularla bilinebilen her şey, başka türlü olabilirdi.  Bilişsel bakımdan anlamlı her önerme ya analitik, ya da sentetik önermelerdir;ikisi birden olamaz.  Yadsımaya açık nitelikte olan sentetik önermeler, a priori olarak bilinemez.  Analitik önermelerin olgusal içeriği yoktur.  Analitik önermeler teamüllere (convention) dayanarak doğru kabul edilirler.  Bilinen bir nedensel yasa, yeterince iyi bir biçimde doğrulanmış bir deneysel (empirical) hipotezdir.  Bir teorinin başarısı, öndeyilerinin başarısıdır.  Değer yargılarının bilimlerde yeri yoktur.  Bilimler yöntemlerine göre değil, konularına göre birbirlerinden ayrılırlar. HÜSEYİN ÖZEL

50. 4. Akıl Yürütme Biçimleri • Bilimin Yöntemi: Hipotetiko – Dedüktif Yöntem • Önce verileri toplayın ( bilinmeyenler, açıklanamayan ya da yeni şeyler hakkında); • Bu gözlemleri açıklayabilecek bir açıklama geliştirin. • Bu açıklamadan tümdengelim yoluyla bir öndeyi oluşturun • Bu öndeyiyi doğrulamaya çalışın (tümevarım yoluyla), • Doğrulama sözkonusu ise, 3. aşamaya gidip yeni öndeyiler üretin. Doğrulama yoksa, hipoteziniz yanlışlanmıştır. 2. Aşamaya gidin. • Yani, bilim yapısı gereği tümdengelimseldir (teori ve öndeyi süreci), ilerleyişi bakımından da tümevarımsaldır (sınama, doğrulama aşaması). HÜSEYİN ÖZEL