Kaz Dağı’nın Yöre İklimine Etkisi ve İklimsel Değişimlere Duyarlılığı

1. Kaz Dağı’nın Yöre İklimine Etkisi ve İklimsel Değişimlere Duyarlılığı Doç. Dr. Murat Türkeş (Fiziki Coğrafya ve Jeoloji - Klimatoloji ve Meteoroloji) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi

2. Yerküre (Coğrafi Bütün) Havaküre (Atmosfer) Suküre (Hidrosfer) Taşküre (Litosfer) Canlılar küresi (Biyosfer) İnsan

3. Biga Yarımadası’nın Sadeleştirilmiş Topografik Haritası

4. Türkiye’de Kentleşme Eğilimi (Koç, 2001) Kentleşmenin en fazla olduğu bölge

5. Biga Yarımadası’nın Başlıca Yerleşmeleri

6. Türkiye İklim Bölgeleri Türkiye İklim Bölgeleri (Koçman (1993)’a göre değiştirilerek yeniden çizilmiştir) I Akdeniz iklimi Ia Nemli Akdeniz iklimi Ib Yarınemli Akdeniz iklimi II Karadeniz iklimi III Yarınemli Marmara iklimi IV Yarıkurak iklim IVa Yarıkurak İç Anadolu iklimi IVb Yarıkurak Güneydoğu Anadolu iklimi V Karasal Doğu Anadolu iklimi

7. Genel Atmosfer Dolaşımı ve Rüzgarlar N N N21 o 23' N20 o 06' 14000 4000 NNW NNE NNW NNE N35 o E %69 12000 N37 o E %37 3000 NW NE NW NE 10000 8000 2000 6000 WNW WNW ENE ENE 4000 1000 2000 W 0 E W 0 E WSW WSW ESE ESE SW SE SW SE SSW SSE SSW SSE S34 o E %29 S S Ayvalık'ta rüzgar gülü ve hakim yön (Koç, 2001) Çanakkale'de rüzgar gülü ve hakim yön (Koç, 2001) (Lambert devamlı, Rubistein kesikli çizgi) (Lambert devamlı, Rubistein kesikli çizgi)

8. Yıllık Ortalama Yağış (mm)

9. Yıllık Değişim Katsayıları

10. Yağış Mevsimsellik İndisi

11. Türkiye’de Yağış Rejimi Bölgeleri ve Yağış Klimatolojisi (Türkeş, 1996, 1998; Int. J. Climatol.)

12. Türkiye Yağış Rejimi Bölgeleri’nin Temel özellikleri

13. Türkiye’nin Kurak Bölgeleri(Türkeş, 1999; Tr. J. Eng. Environ. Sci.)

14. Türkiye’de Vejetasyon Formasyonlarının Coğrafi Dağılışı (Erinç, 1977)

15. Geçen Bin Yılda Kuzey Yarımküre’nin Yıllık Ortalama Sıcaklık Değişimleri

16. Atmosferik CO2 Birikimindeki Değişimler(Keeling and Whorf, 2004; Mauna Loa Observatory aylık ham verilerinden)

17. İklim Değişikliği • “Karşılaştırılabilir bir zaman döneminde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan ya da dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik.”

18. Küresel Ortalama Yüzey Sıcaklıklarındaki Değişimler(Climatic Research Unit (CRU/UEA) UK, aylık ham verilerinden)

19. Kuzey ve Güney Yarımküre Ortalama Yüzey Sıcaklıklarındaki Değişimler

20. Kara ve Okyanuslardaki Yıllık Sıcaklık Eğilimleri(IPCC, 2001)

21. Türkiye Sıcaklıklarındaki Eğilimler ve Değişiklikler (Türkeş et al. 2002; Int. J. Climatol.)

23. Çanakkale’nin Yıllık En Düşük Sıcaklıklarında Gözlenen Uzun Süreli Eğilim

24. (Türkeş and Sümer, 2004; Theor. Appl. Climatol.)

25. Erinç Yağış Etkinliğinin Yıllar Arasındaki Değişimi (Koç, 2001) 60 Ayvalık Bozcaada Çanakkale Çok nemli 55 50 Nemli 40 40 İndis değerleri 30 Yarı nemli 23 20 Yarı kurak 15 Kurak 10 8 Tam kurak 0 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94

26. Karalardaki Yıllık Yağış Eğilimleri(IPCC, 2001)

27. 21. Yüzyıl için Atmosferik CO2 Birikimi Projeksiyonları(IPCC, 2001)

28. Gelecek 100 yıla ilişkin atmosferik CO2projeksiyonları, geçen 440,000 yıllık dönemin herhangi bir zamanındaki birikim düzeyinden daha yüksek olacaktır. CO2 Concentration (ppmv) (BP 1950)

29. 21. Yüzyıl için Sıcaklık Projeksiyonları(IPCC, 2001)

30. 1990’a Göre 2071-2100 Döneminde Yıllık Ortalama Sıcaklık Değişikliği: KO 2085’de 3.1oC daha yüksek En fazla ısınma yüksek kuzey enlemlerde olmak üzere, karaların okyanuslara göre daha fazla ısınacağı öngörülmektedir

31. 1990’a Göre 2071-2100 Döneminde Yıllık Ortalama Yağış Değişikliği(IPCC, 2001) Genel artış projeksiyonlarına karşın, özellikle kuzey Afrika’nın ve Akdeniz Havzası’nın daha kurak olacağı öngörülmektedir

32. Kaz Dağı Ormanlarının İklim Üzerindeki Olumlu Etkileri • Ormanların bir yerin iklimi ile su gelir ve gider koşulları (su döngüsü) üzerindeki etkileri: • (a) Ormanlar yağış miktarını arttırabilir: Bakı koşulları benzer olmak üzere, ormanlık arazilere düşen yağış miktarları, çıplak ya da bitki örtüsü çok zayıf olan arazilerden daha fazla olabilmektedir. • (b) Orman alanlarına düşen yağışların bir bölümü, yapraklarda, dallarda ve gövdede tutulur: Özellikle sağanak şeklindeki yağışların doğrudan yere ulaşamaması, yağmur (damla) erozyonunun ve onun başlatabileceği öteki erozyon şekillerinin oluşmasına engel olur. • (c) Ormanlar terleme yoluyla havaya önemli oranda su buharı verir: Ancak, ağaçlardaki terleme yoluyla havaya karışan su buharının, aynı alana yağış olarak düşme olasılığı düşüktür.

33. Kaz Dağı Ormanlarının İklim Üzerindeki Olumlu Etkileri • (d) Ormanların su döngüsüne olumlu katkıları vardır: Orman altındaki zeminden olan buharlaşma, açıktakinden daha azdır. Bunun başlıca nedeni, çevresine göre orman içi sıcaklığın daha düşük, nispi nemin daha yüksek ve rüzgar hızının daha zayıf olmasıdır. Ormanlar organik madde açısından zengin olduğu için, daha gözenekli ve geçirgen olan ormanaltı toprağı, sızmayı hızlandırarak zeminde depolanan su tutarını arttırır. • (e) Ormanlar şehirleşmeden kaynaklanan yüksek sıcaklıkların etkisini hafifletir.

34. Kaz Dağı Ormanlarının İklim Değişikliğinin Önlenmesindeki Rolü • Ormanların öteki tüm bitki türleri ve topluluklarıyla birlikte, karbondioksit (CO2) ve diazotmonoksit (N2O) gibi sera gazlarının havaküre-canlıküre düzeni içerisindeki alışverişinin sağlanmasında da önemli görevleri bulunmaktadır. Ormanlar hem bitki solunumu yoluyla havaya CO2 verirler, hem de verdiklerinden fazlasını fotosentez yoluyla geri alırlar. Fotosentez sonucunda hidrokarbonlu maddeler ve oksijen oluşur. • Bu yüzden, orman örtüsündeki değişiklikler dünyanın karbon döngüsünü etkiler ve havaküredeki CO2birikimini değiştirir.

35. Kaz Dağı Ormanlarının İklim Değişikliğinin Önlenmesindeki Rolü • Orman biyolojik kütlesinin ormanlaştırma ve yeniden ormanlaştırma vb. yoluyla arttırılması, insan etkinlikleriyle havaküreye salınan fazla CO2'nin geri alınmasına yardımcı olur. Tersine, orman örtüsünün azaltılması ve ormanların niteliklerinin ya da biyolojik üretkenliklerinin bozulması, ormanlarda ve gelişmiş ormanaltı bitkilerinde depolanan CO2’yi azaltarak, havadaki CO2 birikiminin artmasına yol açar. Bu artış iklimin değişmesine neden olur. • Küresel ısınma ise, ormanlar üzerinde, sıklığı ve etkisi artan orman yangınları, azalan biyolojik çeşitlilik, kuraklaşma, çoğalan zararlılar ve hastalıklar gibi olumsuz etkiler oluşturur.

36. Kaz Dağı Ormanlarının İklim Değişikliğinin Önlenmesindeki Rolü • Ormanların iklim üzerindeki etkileri, daha çok bir yerdeki iklim koşullarını ve su döngüsünü düzenleme ile küresel iklim sisteminin sürekliliğini sağlama şeklindedir. Buharlaşmanın azalması, zemine sızmanın hızlanması, toprakta depolanan suyun artması ve bazı bölgelerde yağış oluşumu koşullarının desteklenmesi ve yağışların artması, ormanların sağladığı yararların başında gelmektedir. • Bu özellikler, toprağın, su kaynaklarının ve iklimin korunması yanında, orman içinde ve yakınında yaşayan toplumların, özellikle orman köylülerinin kalkınması ve refahının sürekliliği açısından da dolaylı bir katkı sağlamaktadır.

37. Sonuç • Kaz Dağı, yörenin yerüstü ve yer altı su kaynaklarını oluşturmakta ve onların sürekliliğini kontrol etmektedir. • Kaz Dağı, yüksekliği ve bölgeye bereketli yağışları taşıyan hakim hava akımları açısından uygun bir konumda bulunması nedeniyle, yörenin daha nemli bir iklime, bu nedenle de doğal bitki örtüsü ve tarımsal etkinlikler açısından çevreye göre daha zengin olmasını sağlamaktadır. • Biga Yarımadası da, küresel ve bölgesel iklim değişikliklerinden etkilenmekte ve daha sıcak ve kurak bir iklim özelliği göstermektedir.

38. Sonuç • Giderek ısınan ve kuraklaşan bir dünyada, geçmiş iklim değişikliklerinde olduğu gibi, dağlık alanlar ve bu arada Kaz Dağı da gelecekte iklim sisteminin ve biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürekliliğin sağlanması açısından yaşamsal bir rol oynayacaktır. • Bu yüzden, Kaz Dağı, yöremizin günümüzde ve gelecekte yaşanabilir bir iklime, zengin su kaynaklarına, bitki örtüsüne, tarım ve turizm etkinliklerine sahip olması açısından, korunması gereken önemli doğal kaynaklarının başında gelmektedir.

39. İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER