Uitdagend begeleiden op het gebied van taal

1. Uitdagend begeleiden op het gebied van taal Workshop 9

2. Bedoeling • Praktische vertaling van thema maken • Inspireren: kennis en ervaringen delen • Tools in handen krijgen om eigen repertoire uit te breiden

3. Over wie en wat hebben we het? • Slimme taalleerder • Hoogbegaafde taalleerder • Dyslectische taalleerder • Wat bieden? • Hoe organiseren? N.a.v. Eleonoor van Gerven • Begaafde leerlingen (IQ 120-130) • Hoogbegaafde leerlingen (IQ 130-145) • Zeer hoogbegaafde leerlingen  (IQ 145-152) • Exceptioneel hoogbegaafde leerlingen (IQ >152)

4. Praktijk: compacten en verrijken • Verkort de instructie (interactieve / leerkracht gebonden lessen) • Compact de reguliere taaltaak • Breid uit met verrijking/verdieping (‘rijke’ taken die beroep doen op intellectuele capaciteiten) • 3 niveaus binnen HGW / nieuwe taalmethoden

5. Compacten van de taalles • SLO 2009: compacten / indikken van leerstof bij 8 taalmethoden: Taal Actief, Taaljournaal, Taal in Beeld, Zin in Taal, Taalleesland, Taalfontein, Taalverhaal en Taal op maat • Docentenhandleiding en routeboekjes: www.slo.nl/compacten • Met leerkrachten, taalspecialisten, hoogbegaafdheidsspecialisten en uitgevers - Schrap 50% tot 75% van de oefenstof - Schrap 75% tot 100% van herhaling - Schrap verrijkingsstof die meer van hetzelfde biedt Introductie

6. Reactieronde op compacten • Er wordt teveel geschrapt in de routeboekjes • ‘Ze kunnen het maar gehad hebben’

7. Eleonoor van Gerven • Begaafde leerling: ongeveer 40% van de lesstof schrappen, Hoogbegaafde leerling ongeveer 60 %. • De respectievelijk genoemde percentages zijn dan tevens de hoeveelheid verrijkingsstof die de leerling in de eigen groep geboden kan krijgen. • Voor zeer hoogbegaafde en exceptioneel hoogbegaafde leerlingen zou er weliswaar 60% van de reguliere lesstof geschrapt kunnen worden, maar zou het vervangende aanbod kunnen bestaan uit respectievelijk 40% verrijkingstaken in de eigen groep en 20% verrijkingstaken in een plusgroep of 20% verrijkingstaken in de eigen groep en 40% verrijkingstaken in een plusgroep

8. Richtlijnen compacten SLO Wat wel aanbieden? • introductie van een nieuw thema • bied instructie verkort aan (of laat instructie achterwege) • ontdek- en onderzoeksactiviteiten • verrijkingsstof die wezenlijk moeilijker is (open opdrachten) • belangrijke leerstappen in de leerlijn (nieuwe leerstof) • betekenisvolle taalactiviteiten (variatie in informatiebronnen) • taalactiviteiten die gericht zijn op metacognitieve vaardigheden

9. Inventariseren • Er valt leerstof weg: wat bied je als alternatief en waarom? • Waar moet de alternatieve leerstof aan voldoen?

10. Criteria verdiepingsmateriaal voor taal • http://www.slo.nl/primair/publicaties/compacten/taal/ • Het biedt interessante en uitdagende opdrachten voor (hoog)begaafde leerlingen • Het bevat een goede afwisseling (qua inhoud en werkvormen) • Het is constructief van aard • Het bevat open problemen • Het maakt verschillende oplossingswegen mogelijk • Het stimuleert een onderzoekende houding • Het lokt interactie uit • Het roept reflectie op Verrijken van de taalles

12. Overzicht van SLO • http://www.slo.nl/primair/publicaties/compacten/taal/ • Ervaring: • In de klas: pen / papier • Buiten klas: meer open opdrachten / thematisch, projectmatig werken / webquests

13. Taalmeesters • Deze uitgave maakt deel uit van de zesdelige serie Taalmeesters. Elk deel biedt uitdagende taken voor uitblinkers in taal. Er komen prikkelende opdrachten aan de orde rondom bijvoorbeeld rijm, alliteratie, synoniemen, tegenstellingen, taalgrapjes en taalspelletjes (groep 3 t/m 8).

14. Plustaak taal (lezen) • 10 tot 25 % beste leerlingen • Werkboekjes met leuke gevarieerde opdrachten, die juist voor deze kinderen een uitdaging zijn • Kan naast iedere methode gebruikt worden • Verbreden en verdiepen • Elk werkboekje bevat 32 taken (ongeveer half uur aan het werken) • Antwoordenboekje

15. Taaltoppers • Beschrijving: 60 taalkaarten voor kinderen die sterk zijn in taal. Elke kaart telt 4 à 5 stimulerende opdrachten op het gebied van woordenschat, puzzels, uitdrukkingen, creatief schrijven en nog veel meer. Taaltoppers laat kinderen die meer aankunnen aan hun trekken komen. Met èchte verrijkingsstof waar zij zelfstandig mee aan de slag kunnen.Taaltoppers is methode-onafhankelijk en extra werk bij elkaar zoeken of kopiëren hoeft niet meer (groep 5-8).

16. Varia taal, varia spelling • In 12 delen van Varia Taal is een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de onderdelen woordenschat, uitdrukkingen en grammatica. • In de 9 delen van Varia Spelling ligt de nadruk op spelling en niet op andere taalkundige onderwerpen. Door de thematische indeling kan je de leerlingen bepaalde spellingsproblemen laten oefenen.

17. Slimme taal (groep 3 t/m 8) www.slo.nl • 1.Kranten en tijdschriften • 2.Kinderliteratuur

18. Cryptologisch • Leert de kinderen stap-voor-stap de geheimen van een cryptische omschrijving ontdekken (versie I en II). Voor bovenbouw • Een plezierige uitdaging voor kinderen met enige begaafdheid op taalgebied. • Door het vinden van synoniemen, homoniemen, associatief woordgebruik, uitbreiding woordenschat, kortom, door een duidelijke instructie en een breed scala van oefeningen wordt de taalvaardigheid verdiept en uitgebreid. • Geschikt voor zowel individueel gebruik als groepswerk en hoekenwerk. • Kinderen kunnen er geheel zelfstandig mee werken. • Voorzien van correctiesleutel

19. Schrijfpalet • In SCHRIJFPALET beschikt elk leerjaar over dertig gevarieerde schrijfkaarten waarop een opdracht is beschreven. In een tweede pakket zitten 30 zwart-wit kopieerkaarten waarop plaats is om de opdrachten uit te voeren. • Tekstsoorten en genres - Informatief- rapporterende teksten: een verslag, een natuurboek… - Informatief- beschouwende teksten :een film -of boekbespreking, een nieuwsbericht… - Regulerend- directieve teksten: een kookboek, een gebruiksaanwijzing… - Regulerend- argumenterende teksten: een reclamefolder, een affiche… - Fictionele teksten: een verhaal, poëzie

20. Wie schrijft die blijft … • Zestig prikkelende, uitdagende stelopdrachten. Het boek prikkelt de fantasie en zet de leerlingen aan om goed na te denken over de vorm en de inhoud van hun teksten. Hoe schrijf je een goed verhaal? Hoe deel je een brief in? Hoe controleer je de spelling? Wie schrijft die blijft biedt de leerlingen tekst en uitleg.Het opzet van dit boek laat alle ruimte voor keuzes. U geeft een groepsopdracht, of de leerlingen kiezen elk zelf een opdracht. Ook groepswerk komt aan bod. Samen een dierenkrant maken of werken aan een project bijvoorbeeld (Ajodakt) • http://www.hoogbegaafdvlaanderen.be/06_HB_op_school/materiaal/taal.html

21. Het grote taalspel • 110 vragenkaartjes met 720 afwisselende vragen in vier categorieën (2-4 spelers / vanaf 9 jaar): alfabet spelling uitdrukkingen taalvaria http://www.scalaleukerleren.nl/taalspel.htm

22. De organisatie? • Voorkom bezigheidstherapie: ze werken alleen / kunnen het zelfstandig • Soms: elkaar helpen / krijgen x keer per week uitleg bij coördinator • Tip: verhouding 2-3 • Tip: stel eisen aan verdiepingswerk / breng structuur aan (verdeel jaar in 3-4 perioden: wat bied je aan?)

23. Plan instructie / feedback Gesprekken met kinderen voeren: belangrijk i.v.m. reflectie en het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden - instructie / uitleg (“vertel eens, leg eens uit”) - feedback (“hoe kom je aan de oplossing”, “waarom pak je het zo aan”) - zelf nakijken (bij meer dan x fout…): waarderen en/of becijferen Verrijken van de taalles

24. En spelling • Geen routeboekje • Geen verdiepingsmateriaal • Nelline van Hees en Arwin van Veen: ‘Spelling in de bovenlaag van de klas: een handreiking voor leerkrachten’, 2012 • Overzicht Taalfontein spelling – • Wat wel te bieden? - compacten d.m.v. voortoets - verdiepen met taalverdieping algemeen - verdiepen met open opdrachten met eisen aan de spelling

25. En dyslexie? • Stelling: Het heeft geen zin om voor kinderen met een hoger IQ én dyslexie te werken aan compacten en verrijken bij taal (daar zit juist hun probleem)

26. Dyslexie en taalslim? • Door hoge intelligentie compenseren, verbloemen • Gevaar: niet aangesproken op hun capaciteiten / demotivatie • Vanaf juni 2012 UU onderzoek (fase 1): ze doen het beter qua spellen en lezen van gem. dyslect

27. Krachten / stim. factoren • ‘Wel deden de hoogbegaafde kinderen met dyslexie het gemiddeld genomen iets beter op de fonologisch bewustzijn en benoemsnelheid taken dan de kinderen met dyslexie. Opmerkelijk genoeg lieten de hoogbegaafde kinderen met dyslexie geen tekort zien op het verbale korte-termijn geheugen, maar juist een sterkte. Daarnaast lieten ze ook sterktes zien op het gebied van verbaal en visueel-ruimtelijk werkgeheugen, grammatica en woordenschat. Op al deze gebieden scoorden de hoogbegaafde kinderen beter dan de kinderen met dyslexie en de controlegroep en benaderden ze de prestaties van de hoogbegaafde kinderen. Deze sterktes wijzen op een groot cognitief voordeel voor hoogbegaafde kinderen ten opzichte van gemiddeld intelligente kinderen met dyslexie’.  • ‘… dat docenten en diagnostici alerter moeten zijn bij onderpresteren bij hoogbegaafde kinderen en zich meer bewust moeten worden van de mogelijke oorzaken van onderpresteren.’

28. Verrijking bij dyslexie • Waar is dit kind meer mee geholpen? • Kijk je naar hun IQ of naar hun dyslexie? • En betreft het lezen en/of spelling? • Tip: kindgesprek (wat wil je leren?): bijv. van cryptogrammen oplossen t/m een correcte mail of bericht op Faceboek e.d. • 4 februari 2014: http://www.driestar-educatief.nl/k/n3174/news/view/137797/115637/dyslexie-en-hoogbegaafdheid.html

29. Uitsmijter Welke werkvormen dagen hoogbegaafde leerlingen uit en kunnen in het onderwijs gebruikt worden (scriptie van Gosine Roeland en Jantje Russcher/ ‘Uitdagend taalonderwijs voor hoogbegaafde kinderen’ / juni 2013)? • Werkvorm 1: Columnist(e) • Werkvorm 2: Dagje Docent • Werkvorm 3: Figuurlijke taal • Werkvorm 4: Hiërogliefen • Werkvorm 5: Iets futuristisch • Werkvorm 6: Lezzup • Werkvorm 7: Moeilijker • Werkvorm 8: Rijm je rijk • Werkvorm 9: Spel Anders • Werkvorm 10: Taalvouten