Spowolnienie gospodarki. Jak długo? Jak skorzystać? Paweł Dobrowolski Warszawa, 13 marca 2008

1. Spowolnienie gospodarki. Jak długo? Jak skorzystać? Paweł Dobrowolski Warszawa, 13 marca 2008

2. Synteza Kupuj, gdy panuje pesymizm. Koniec recesji nie oznacza prosperity. Gospodarki zachodnie czeka dekada stagflacji. • Kupuj tanio. Gdy szeroka opinia publiczna maluje świat w czarnych barwach, a realna gospodarka już się stabilizuje aktywa są najtańsze. • Stabilizacja. Pierwsze oznaki końca recesji w USA. • Dekada niepewności. W wysoko rozwiniętych państwach nadchodzi dekada wysokiego zadłużenia, wysokiej inflacji, wysokich podatków, oraz powolnego wzrostu gospodarczego. • Polska to mała otwarta gospodarka. Jeśli chcesz wiedzieć jak kryzysy wpłynie na Polskę najpierw sprawdź co będzie w USA i w Eurolandzie. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

3. Kupuj tanio to oczywistość. Jednak warto sobie o niej przypomnieć, by odpowiednio wcześnie przygotować plan przejęć, oraz pozyskać finansowanie na przejęcia. • Wśród sprzecznych danych trzeba znaleźć punkt przegięcia, gdy gospodarka będzie się stabilizować, ale większość osób będzie przekonana o dalszych czarnych perspektywach. Kupuj tanio teraz Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

4. Kupuj zanim skończy się recesja Recesja jest najlepszym czasem na przygotowanie planu przejęć i zabezpieczenie ich finansowania. • Recesje zaczynają się gdy przeważa obawa, że zabraknie gotówki, oraz przeważa oczekiwanie, że ceny aktyw będą spadać. • Recesje kończą się gdy przeważa obawa, że utracimy okazyjne zakupy, oraz przeważa oczekiwanie, że za tą samą ilość gotówki kupimy mniej. • Jeżli planujesz kupić tanio to zakupu dokonaj zanim świadomość końca recesji będzie powszechna. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

5. Wyceny giełdowe zaczynają być atrakcyjne Cena / Zysk na głównych giełdach W poprzednich 60 latach indeks S&P 500 osiągnął dno przeciętnie na cztery miesiące przed końcem recesji i przeciętnie dziewięć miesięcy zanim bezrobocie osiągnęło swą najwyższą wartość. Źródło: Bank of International Settlemens Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

6. Czy akcje w USA będą jeszcze tańsze? Wykres obok przedstawia zmianę procentową kursów akcji w USA poczynając od ostatniego miesiąca wzrostu przed krachem giełdowym. Na niebiesko zaznaczony jest obecny krach. Na szaro wielka depresja. Na czerwono kryzys naftowy. Źródło: dshort.com Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

7. Dlaczego nie będzie wielkiej depresji Powtórzenie wielkiej depresji wymagałoby powtórzenia błędów ówczesnych polityków. • Różnice pomiędzy 2008 a 1929: • Depozyty w bankach są ubezpieczone przez państwo, • Banki centralne wiedzą, że w wypadku spowolnienia pożądanym jest pewne poluzowanie polityki pieniężnej -- to nie było oczywiste dla ekonomistów w 1929. • Ponadto w odpowiedzi na brak płynności banki centralne mogą wykreować dowolną ilość pieniądza ponieważ nie są ograniczone pieniądzem opartym o złoto, • Choć rośnie skłonność do zachowań protekcjonistycznych to politycy zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa związanego z barierami handlowymi. • Powoływanie się na wielką depresję nie ma oparcia w rzeczywistości: • W 1930 PKB USA spadło o 8%. W 2008 PKB USA wzrosło o 1,1%. • W 1930 bezrobocie wzrosło o 5,4% pkt. procentowych (z 3,1% do 8,6%). Natomiast w 2008 bezrobocie wzrosło o 2,4% pkt. procentowych z (4,9% do 7,6%). Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

8. Pomimo negatywnych wiadomości nie jest tak źle Media koncentrują się na negatywnych informacjach. Każde większe zwolnienie jest newsem. Ale miliony osób, które codzień wstają, jedzą sniadanie i idą do pracy nie są newsem. Źródło: dla bezrobocia US Dep. of Labor, dla recesji NBER  Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

9. Każda recesja się kończy Jeśli chcesz wiedzieć kiedy skończy się spowolnienie w Polsce, szukaj końca recesji w USA i Europie Zachodniej. • Spowolnienie w polskiej gospodarce jest wynikiem spadku popytu u zagranicznych partnerów handlowych, oraz ograniczenia dostępności finansowania na międzynarodowych rynkach finansowych. • Przeciętna powojenna recesja w USA trwała 10 miesięcy. • Obecna recesja trwa od 15 miesięcy. • Najdłuższe powojenne recesje trwały 16 miesięcy. • Wielka depresja trwała 43 miesiące. • Biorąc za odniesienie najdłuższe powojenne recesje, oraz wielką depresję możemy przyjąć, że obcena recesja w USA potrwa jeszcze pomiędzy 1 a 28 miesięcy. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

10. Każda recesja się kończy • Obecna recesja będzie dłuższa niż przeciętna, bo spowodowana została pęknięciem bańki na rynku nieruchomości, a recesje poprzedzone pęknięciem bańki na jakiejś klasie aktyw zawsze są dłuższe i głębsze. • Dla USA koniec kryzysu jest już bliżej niż dalej. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

11. Media przesadzają. Tak jak pomiędzy sierpniem 2007 i sierpniem 2008 nie widziały kryzysu, tak teraz widzą go za dużo. • W najbliższych miesiącach doniesienia medialne i dane ekonomiczne będą w większości negatywne. • Nawet, gdy gospodarka przestanie się kurczyć przeważać będą negatywne informacje. • Cała sztuka w tym, by pomimo pesymistycznych informacji i bez kompletu wielomiesięcznych serii danych odpowiednio wcześnie zauważyć wielość objawów odbicia się od dna. Stabilizacja Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

12. Sprzedaż detaliczna stabilizuje się Po trwającej od 15 miesięcy recesji widać coraz silniejsze początki stabilizacji. • Sprzedaż detaliczna po odliczeniu sprzedaży samochodów wzrosła w styczniu i lutym po raz pierwszy od lipca 2008: Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

13. Poziom zapasów również stabilizuje się Po trwającej od 15 miesięcy recesji widać coraz silniejsze początki stabilizacji. • Wraz ze wzrostem sprzedaży spowalnia tempo spadku zapasów liczonych kwartalnie Źródło: U.S. Department of Commerce: Bureau of Economic Analysis Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

14. A co z domami i samochodami? Na razie Amerykanie powstrzymują się od największych uznaniowych(?) zakupów. • Domy i samochody to dwa duże wydatki, od których powstrzymują się Amerykanie. I będą się powstrzymywać dopóki nie wyjasni się sytuacja instytucji finansowych. • Ale na rynku nieruchomości są widoczne pierwsze oznaki stablizacji. • Sprzedawanie 15-17 milionów samochodów rocznie jak to miało miejsce w latach 2005-2007 przy populacji 305 milionów obywateli było przesadą. Jednak na rynku samochodów rośnie odłożony popyt. Obecny spadek do rocznego tempa sprzedaży w wysokości 9-10 milionów samochodów jest za niski. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

15. Samochody wymieniają coraz rzadziej Jak wiemy w Polsce samochód może spokojnie jeździć 5 lat, a po większym remoncie nawet i 10 lat. Jednak wątpię, że Amerykanie planują zacząć jeździć tym samym samochodem tak długo jak Polacy. • Na razie Amerykanie coraz rzadziej wymieniają samochody: Źródło: dla samochodów zarejestrowanych, US Bureau of Transport Statistics dla sprzedaży samochodów U.S. Department of Commerce: Bureau of Economic Analysis Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

16. Stabilizacja na rynku nieruchomości Po trwającej od 15 miesięcy recesji widać coraz silniejsze początki stabilizacji. • W lutym b.r. po raz pierwszy od początku recesji dane dotyczące pozwoleń wydanych na budowę domów pokazały wzrost w stosunku do poprzedniego miesiąca. • Sprzedaż istniejących domów skoczyła w lutym o 5,1% -- jest to największy wzrost w okresie sześciu lat – prawdopodobnie wynika z korzystania okazyjnie niskich cen przez osoby kupujące swój pierwszy dom. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

17. Korzystaj z okazyjnie tanich zakupów, ale... Korzystaj z okazyjnie tanich zakkupów, ale pamiętaj, że prosperity z lat 90-ych długo nie powróci. Najbliższa dekada najbardziej będzie przypominać lata 70-te. • Najtaniej kupujesz, gdy większość myli się co do stanu gospodarki i poziomów wycen. • Cała sztuka w tym, by pomimo pesymistycznych informacji i bez kompletu wielomiesięcznych serii danych odpowiednio wcześnie zauważyć wielość objawów odbicia się od dna. • W USA są już oznaki stabilizacji. Koniec recesji prawdopodobnie nastąpi na przęłomie 2009 i 2010. • W Europie zachodniej duże kłopoty przed nimi. Banki Europejskie są w gorszym stanie niż amerykańskie. • Szukaj okazyjnych zakupów, ale pamiętaj, że koniec recesji nie oznacza powrotu prosperity z lat 90-ych. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

18. Nadchodzi dekada wysokiego zadłużenia, wysokiej inflacji, wysokich podatków, oraz powolnego wzrostu gospodarczego. • Jeśli potrzebujesz historycznych analogii myśl stagflacja i myśl lata 70-te w USA. • Skurczył się majątek Amerykanów – więc będą mniej wydawać. • Wiele banków amerykańskich i europejskich jest niewypłacalne (bo spadła wartość aktyw). • Wzrosło i jeszcze bardziej wzrośnie załużenie USA i Europy Zachodniej. Potem stagflacja Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

19. Nadchodzi dekada niepewności • Olbrzymie wydatki państwowe i zerowe stopy procentowe mogą na krótką chwilę zwiększyć popyt i zatrzymać recesję. • Ale bardzo szybko podmyją zaufanie do wypłacalności rządów, oraz wywołają obawy o rosnące zadłużenie. • Konsumenci znowu przestaną kupować. Rynki przestaną pożyczać, a jeśli już to na bardzo wysokim oprocentowaniu. • A wszystko to będzie się działo przy jeszcze większym niż obecnie poziomie zadłużenia państw dotkniętych kryzysem. • Rosnące zadłużenie będzie kusić rządy, by je zmniejszyć za pomocą inflacji. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

20. Dług publiczny USA przekroczył 70% PKB Za czasów Busha II zadłużenie publiczne USA wzrosło z około 60% do 69% PKB. Ale to nie cały obraz. Suma zadłużenia publicznego i prywatnego w USA wynosi ok. 350% PKB! Amerykanie od około 30-tu lat żyją na kredyt. Źródło: www.usgovernmentspending.com Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

21. Sypanie pieniędzy przez FED ułatwiło życie na kredyt Sypanie pieniędzy ułatwiło życie na kredyt. I uczyniło spadek bardziej bolesnym. • Obecny kryzys wybuchł przedewszystkim dlatego, że pomiędzy 1995 a 2005 Greenspan wsypał zbyt dużo pieniędzy w gospodarkę: • Zaczął w 1997-8 podczas kryzysu azjatyckiego, kryzysu w Rosji, oraz upadku funduszu LTCM. • Potem sypał dalej w 1999 w oczekiwaniu na zatrzymanie się komputerów w związku z problemem 2000 roku. • Zwiększył jeszcze pompowanie pieniądza po pęknięciu bańki internetowej w 2001. • I zupełnie popuścił po ataku na World Trade Center w Nowym Jorku. • Drugim powodem recesji była nieudolność nadzorców rynków finansowych – ale o tym innym razem. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

22. Majątek Amerykanów skurczył się Dopóki Amerykanie nie poczują, że odrobią straty będą bardziej skłonni do oszczędności. • Majątek obywateli USA stracił znacznie na wartości. Ich domy, portfele akcji oraz obligacji, fundusze emerytalne, itp. są mniej warte i będą mniej warte nawet po zakończeniu recesji. • Wartość amerykańskich domów spadła przeciętnio około 30%. Co oznacza zmniejszenie zamożności amerykańskich gospodarstw domowych o około ponad US$ 5 bilionów (12 zer) z wartości ponad US$ 20 miliardów przed spadkami. • Przeciętna wartość amerykańskich akcji notowanych na giełdach spadła od września ub. roku o ponad 50%. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

23. Amerykanie zaczeli oszczędzać Zmniejszenie wydatków do możliwego do utrzymania poziomu, oraz gromadzenie oszczędności są zdrowym i pożądanym objawem. Jednak zmniejszą na kilka lat popyt konsumentów amerykańskich. • Po raz pierwszy od ćwierć wieku Amerykanie oszczędzają: • US Savings rate Źródło: U.S. Department of Commerce: Bureau of Economic Analysis Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

24. Amerykę czeka upadłość niewypłacalnych banków Nikt nie ma dobrego pomysłu jak w praktyce przeprowadzić upadłość niewypłacalncyh banków, by nie zbankrutować wszystkich banków. • Kasy jest za mało, by uratować wszystkich.  • System bankowy w każdym kraju istnieje tylko dlatego, że gwarantują go podatnicy danego kraju. • Dopóki nie trzeba z tej gwarancji korzystać jest dobrze, bo wszyscy wierzą, że w razie czego państwo uratuje banki. Jednak uratowanie całego amerykańskiego systemu bankowego przekracza zdolność kredytową nawet USA. • Naturalna jest w takiej sytuacji polityczna bitwa o kasę podatników. • Najprościej było, by powiedzieć: podatnicy dadzą tyle i tyle i ani centa więcej. Rynek, by sobie szybko przeliczył, kto upada, a kto zostaje. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

25. Na razie jeszcze nie wiemy, które banki upadną A ponieważ przy ratowaniu banków jest dużo kasy podatników do rozdania toczy się zacięty bój o jej przywłaszczenie. • Ci, którzy mogą zostac bez pomocy państwa i zbankrutować nie dość, że mają polityczne wpływy, to swymi działaniami mogą doprowadzić do upadłości kolejnych banków i firm zanim sami upadną. • Mogą więc w międzyczasie zarówno lobbować jak i szantażować władzę. • Każda duża naprawa urządzeń polityczno-gospodarczych korzystna dla ogółu wymaga złamania siły politycznej zasiedziałych grup interesu. • Niestety tak się składa, że amerykańskie instytucje finansowe mają dużo siły lobbistycznej i duże możliwości szantażu. . Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

26. Co dalej??? Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

27. Wyższe zadłużenie • Zadłużenie państw dotkniętych kryzysem instytucji finansowych zazwyczaj podwaja się w trzy lata. • Spadają dochody podatkowe, wzrastają wydatki, oraz ratuje się banki. • USA i Irlandia z planowanymi deficytami na poziomie przekraczającym 10% PKB już niedługo podwoją swoje zadłużenie publiczne. • Jednak USA i Irlandia rosną szybko i mają relatywnie niskie podatki więc może sobie poradzą ze spłatą zwiększonego zadłużenia. • Ale państwa takie jak Włochy i Grecja, gdzie wzrost jest niski, podatki wysokie, a już istniejące zadłużenie publiczne bliskie jest 100% PKB będą miały kłopoty z jego spłatą. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

28. Wyższe podatki • Obecne podatki są w całym zachodnim świecie za niskie, by spłacić obecne oficjalnie podawane zadłużenie. • Nic nie mówiać o istniejących, a nie zaksięgowanych zobowiazaniach takich jak emerytury starzejących się zachodnich społeczeństw. • By spłacić gwałtownie rosnące zadłużenie państwa będą podwyzszać podatki, zmniejszać wartość zadłużenia inflacją, oraz w niektórychy wypadkach ogłaszać niewypłacalność. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

29. Wyższa inflacja • Prawie nikt nie pamięta, że inflacja w USA na przełomie lat 70-ych i 80-ych wynosiła kilkanaście procent. • Podniesienie inflacji na ten poziom przez 2-4 lata oznacza zmniejszenie zadłużenia w krajowej walucie o połowę. • To rozwiąznie będzie kusiło wiele coraz bardziej zadłużonych rządów. Niektóre ulegną tej pokusie. Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

30. Niewypłacalność • Wolniej rosnące, bardziej zadłużone państwa coraz bardziej ryzykują, że zabraknie im pieniędzy na spłatę długu w terminie jego zapadalności. • Grecja w tym roku musi spłacić zadłużenie w wysokości 20% swojego PKB. Może ktoś im pożyczy nowe pieniądze na spłatę starego zadłuzenia, a może nie. Tak czy inaczej Grecja i inne państwa będą płaciły coraz wyzsze stopy oprocentowania. • Włochy mają zadłużenie publiczne przekraczające 100% PKB, Ukraina jest niewypłacalna, Węgry są niewypłacalne... Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja

31. Wyjście USA z recesji nie oznacza prosperity. Koniec recesji, gdy już nastąpi ani nie jest od razu zauważony, ani nie powoduje, że odzyskaliśmy poprzedni poziom zamożności. Nawet nie musi oznaczać powrotu do poprzedniego poziomu dobrobytu. • Wyjście USA z recesji nie oznacza powrotu do prosperity. Oznacza tylko koniec spadku produkcji gospodarczej, oraz początek jej wzrostu. Wielu ludzi będzie nadal mocno niezadowolonych. Recesja Wzrost Recesja To też jest koniec recesji Wstęp Stabilizacja? Kupuj tanio teraz Potem stagflacja