PRAVOTO NA ZDRAVJE I REFORMITE VO ZDRAVSTVENIOT SEKTOR

1. 1 PRAVOTO NA ZDRAVJE I REFORMITE VO ZDRAVSTVENIOT SEKTOR M-r Sne`ana ^i~evalieva, dipl pravnik Pretsedatel na Izvr{niot komitet na Zdravstvenata mre`a na Jugoisto~na Evropa ^len na Izvr{niot Komitet na Komisijata za zdravstvo i ~len na Komitetot na pravni eksperti za prava na lica so mentalna bolest na Sovetot na Evropa

2. FORUM 2 Cel na prezentacijata pravo na zdravje-sodr`ina, definicii me|unarodno-pravna za{tita za{tita preku nacionalnoto zakonodavstvo realizacija na pravoto na zdravje vo Republika Makedonija -zdravstvena za{tita -zdravstveno osiguruvawe indikatori za sostojbata -kade sme? pri~ini -posledici-reformi strate{ki opredelbi -kade odime? zaklu~oci

3. FORUM 3 Pravo na zdravje Imperativ za Republika Makedonija e da go upotrebi zakonodavstvoto kako instrument za prakti~na za{tita na pravata na ~ovekot na toj na~in odgovaraj}i i na obvrskata da mu obezbedi na naselenieto realizacija na pravoto na ZDRAVJE, razbrano kako sostojba na kompletna fizi~ka, mentalna i socijalna blagosostojba, {to ne zna~i samo otsustvo na bolest i nevramnote`enost1 1 WHO-Basic Documents, Geneva,1999

4. FORUM 4 Pravo na zdravje Definicii ???????I se korisnici na uslugite za zdravstvena za{tita, bez ogled na toa dali se bolni ili zdravi1 1 Principi na pravata na pacientite vo Evropa: Zaedni~ka ramka,Svetska zdravstvena organizacija, Amsterdam 1994, EUR/ICP/HLE 121

5. FORUM 5 Pravo na zdravje DOKUMENTI-ME\UNARODNI/evropski region 1. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, Konvencija za za{tita na ~ovekovite prava i osnovnite slobodi ratifikuvana na 07.04.1997,vo sila od 14.06.1996,Sl. vesnik na RM-Me|unarodni dogovori br. 11/97 2. European Convention for the Prevention of Torture and Inhuman or Degraading Treatment or Punishment Evropska konvencija za spre~uvawe na tortura,ne~ove~ko ili poni`uva~ko tretirawe ili postapuvawe ratifikuvana 22.05.1997,vo sila od 14.06.1996,Sl. vesnik na RM-Me|unarodni dogovori br. 23/97 3. European Social Charter, Evropska socijalna povelba, potpi{ana na 05.05.1998,vo procedura za ratifikacija

6. FORUM 6 Pravo na zdravje DOKUMENTI-ME\UNARODNI/evropski region Potpi{ani no neratifikuvani konvencii Convention for the Protection of Human Rights and Dignity of the Human Being with Regard to the Application of Biology and Medicine: Convention on Human Rights and Biomedicine Konvencija za za{tita na ~ovekovite prava i dostoinstvoto na ~ovekovoto bitie od aspekt na primenata na biologijata i medicinata:Konvencija za ~ovekovite prava i biomedicinata, potpi{ana na 21.06.1997 2. Additional Protocol to the Convention for the Protection of Human Rights and Dignity of the Human Being with Regard to the Application of Biology and Medicine, on the Prohibition of Cloning Human Beings, potpisano na 12.01.1998

7. FORUM 7 Pravo na zdravje ^ovekovi prava i vrednosti vo zdravstvenata za{tita 1.Za{tita od surovo, ne~ove~ko i poni`uva~ko odnesuvawe i tretirawe 2.Respekt sprema: - li~nosta; - samo-poredelbata; - fizi~kiot i mentalen integritet, kako i bezbednosta ; - privatnosta; - moralnite i kulturni vrednosti i religiozni i filozofski uveruvawa. 3. Obezbeduvawe na takva za{tita na zdravjeto koja opfa}a soodvetni merki za prevencija na bolestite i zdravstvena za{tita, so krajna cel za dostigawe na najvisokoto mo`no individualno nivo na zdravje

8. FORUM 8 Pravo na zdravje Konkretizacija i opredeluvawe na sodr`inata na pravata na ~ovekot /pacientot1: Zdravstvena za{tita, nega i gri`a Informacija Soglasnost Doverlivost Privatnost Dostoinstvo Za{tita od tortura ili drugi formi na nehumano i poni`uva~ko odnesuvawe ili kaznuvawe2 1Principi na pravata na pacientite vo Evropa: Zaedni~ka ramka,SZO, Amsterdam 1994, EUR/ICP/HLE 121 2 Evropska konvencija za spre~uvawe na tortura,ne~ove~ko ili poni`uva~ko tretirawe ili postapuvawe

9. 9

10. FORUM 10 Pravo na zdravje DOKUMENTI-NACIONALNO ZAKONODAVSTVO

11. FORUM 11 Pravo na zdravje DOKUMENTI- Zdravstveno zakonodavstvo ????? ?? ????????????? ??????? (??. ?????? ?? ?? ??.38/91, 46/93, 55/95, 10/2004, 84/2005, 111/05 ? 65/06) Zakon za za{tita na mentalnoto zdravje (??. ?????? ?? ?? ??.71/06) ????? ?? ????????, ????????? ???????? ???????? ? ???????????? ???????? (??. ?????? ?? ?? ??.21/98) ????? ?? ??????? ?? ??????????? ?? ??????? ???????(??. ?????? ?? ?? ??.66/2004) ????? ?? ??????????? ?? ??????? ?? ???????????(??. ?????? ?? ?? ??.37/79 ? 15/95) ????? ?? ??????? ?? ??????("??????? ?????? ?? ??" ??.36/95, 70/03, 29/04 ? 37/05) ????? ?? ???????? ?? ??????, ???????????, ??????????? ? ??????????? ?? ?????? ?? ??????? ???? ?????? ????????(??????? ?????? ?? ?? ???? 30/95) ??????? ?? ????????????? ??????????? (??????? ?????? ?? ?? ???? 25/00, 34/00, 96/00, 50/01, 11/02, 31/03, 84/05, 37/06) ????? ?? ??????????? ?? ?????????? (??. ?????? ?? ?? ??. 19/77)

12. FORUM 12 Pravo na zdravje DOKUMENTI- Zdravstveno zakonodavstvo

13. FORUM 13 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi-Realizacija na pravoto na zdravje vo Republika Makedonija Gra|anite pred Ustavot i zakonite se ednakvi (^len 9, stav2). Na sekoj gra|anin mu se garantira pravoto na zdravstvena za{tita. Gra|aninot ima pravo i dol`nost da go ~uva i unapreduva sopstvenoto zdravje i zdravjeto na drugite (^len 39). Ustav na Republika Makedonija Sekoj ima pravo na za{tita na zdravjeto (^len 3). Zakon za zdravstvena za{tita

14. FORUM 14 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi-zdravstvena za{tita Zakon za zdravstvena za{tita (~len 2): -za~uvuvawe i unapreduvawe na zdravjeto -spre~uvawe i suzbivawe na zaboluvawata, povredite i drugite naru{uvawa na zdravjeto -rano otkrivawe na zaboluvawata i sostojbite so zdravjeto -navremeno i efikasno lekuvawe i rehabilitacija -za~uvuvawe i unapreduvawe na `ivotnata i rabotnata sredina -pravata i obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe

15. FORUM 15 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi Zdravstvenata za{tita se zasnovuva vrz edinstvoto na preventivnite, dijagnosti~ko-terapevtskite i rehabilitacionite merki i vrz na~elata na dostapnost, racionalnost i kontinuiranost, kako i vrz sovremenite i potvrdenite dostignuvawa na medicinskite i drugi nauki i na etikata na zdravstvenite rabotnici

16. FORUM 16 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi -Analizata na nacionalnoto zakonodavstvo poka`uva formalna usoglasenost so megunarodnite normi i standardi po odnos na pravoto na zdravje. -Formalnoto pravo na zdravje i negovata realizacija  1 Finalen izve{taj za socijalnata procena na zdravstveniot sektor, Institut za sociolo{ki i politi~ko pravni istra`uvawa, juni 2004

17. FORUM 17 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi Zdravstvenata za{tita e mnogu ~uvstvitelna oblast. Pacientite, gra|anite, ekonomijata i op{testvoto baraat zgolemuvawe na efikasnosta i ekonomi~nosta. Lu|eto, na svojata individualna skala na vrednosti, visoko go postavuvaat zdravjeto. Pacientot o~ekuva ne samo uspe{no lekuvawe, tuku i vnimanie i gri`a. Reformiraweto na zakonodavstvoto vo ovaa oblast zna~i, pokraj drugoto i precizirawe na sodr`inata na pravata na pacientot kako i zasiluvawe na mehanizmite za nivnata za{tita.

18. FORUM 18 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi Zna~aen is~ekor-Zakon za mentalno zdravje (Sl.vesnik na RM, broj 71/06)

19. FORUM 19 Pravo na zdravje Nacionalni sostojbi -ZDRAVSTVENO FINANSIRAWE finansiski aspekti na dostapnosta do zdravstvenata za{tita zadol`itelno zdravstveno osiguruvawe vkupno osigureni lica za 2004-1.873.836 150.000 neosigurani lica komplementarni buxetski finansirani programi na godi{no nivo- poddr`ani se samo 38% od programiranite potrebi za 2005 direktni pla}awa od pacienti sprema davateli na uslugi (out of pocket expenditures)- dosega ne se izmereni Izvor:FZO na RM

20. FORUM 20 Pravo na zdravje ZDRAVSTVENO FINANSIRAWE finansiski aspekti na dostapnosta do zdravstvenata za{tita/sostojbi osnovniot paket na uslugi-pre{irok za finansiskite mo`nosti na FZO, pretesen za barawata na osigurenicite stapki na pridonesi: za najgolem broj na naselenieto: 9.2% od prose~nata isplatena neto plata po rabotnik visina na participacija: od 20% od vkupnite tro{oci na zdravstvenite uslugi i lekovite, 20% od vkupnite tro{oci pri odobreno lekuvawe vo stranstvo i do 10%, odnosno50% od cenata na protezite i ortopedskite pomagala

21. FORUM 21 Pravo na zdravje dogovori: samo vo privatnoto zdravstvo i vo 7pilot bolnici vo javno-zdravstveniot sektor; do 2008 potpolno finansirawe vo bolni~kata i specijalisti~ko-konsultativnata ZZ spored dogovoreni uslugi dogovori so pacienti ne se sklu~uvaat kapitacija: samo kaj mati~nite lekari (motivacija na lekarot?) pozitivna lista na lekovi: podlo`na na postojani promeni, no ~esto ne spored objektivni kriteriumi (dilema:{iroka lista i nepotpolno i diskontinuirano snabduvawe ili tesna lista i nepotpolno i diskontinuirano snabduvawe; skapi ili eftini lekovi:kolku e skapo ili eftino zdravjeto? nadomestoci kako dopolnitelen vid na prava: boleduvawe, porodilno otsustvo, patni tro{oci, ispratnini pri penzionirawe

22. FORUM 22 Pravo na zdravje Konflikti: principite na ZZ i pravata na pacientite vs dobrite upravuva~ki praksi Pravata na pacientite vs finansiskite mo`nosti na pacientot /dr`avata Osnovniot paket na uslugi-pre{irok za finansiskite mo`nosti na FZO, pretesen za barawata na osigurenicite Kvalitet na zdravstvena za{tita-spored tekovnite medicinski dostignuvawa ili vo ramkite na finansiskite mo`nosti na pacientot/dr`avata Pozitivna lista: skapi/eftini; {iroka/tesna lista Upravuva~ki timovi:stru~en/finansiski direktor odnosno medicinska etika vs biznis etika Tretman: listi na ~ekawe/prioriteti Finansirawe na prostor i kadar vs zdravstvena za{tita na pacientite Pozicijata na lekarot vo sistemot, odnosno sprema pacientot-koj e vo epicentarot na zdravstvenata za{tita? Kompromisi-na ~ija smetka?

23. FORUM 23 Pravo na zdravje Indikatori za sostojbata/posledici Kade sme?

24. FORUM 24 Pravo na zdravje

25. FORUM 25 Pravo na zdravje Posledici-reformi Privatizacija Decentralizacija Deinstitucionalizacija Finansirawe/kapitacija Licencirawe/ Standardi, normativi, protokoli Menaxment vo zdravstvoto:FZO/ZU Info-sistem Farmacevstki sektor/referentni ceni Redefinirawe na osnovniot paket na zdravstveni uslugi Medicinska mapa

26. FORUM 26 Pravo na zdravje Strate{ki opredelbi-kade odime? Zdravstvena strategija na Republika Makedonija (2006-2015) Strate{ka ramka za razvoj na SZO -Zdravje za site vo 21-ot vek Namaluvawe na razlikite pome|u razli~ni socio-ekonomski grupi Unapreduvawe na zdravjeto na -site populacioni grupi(deca,mladi,vozrasno naselenie) Unapreduvawe na mentalnoto zdravje orientirano kon zaednicata Kontrola na zaraznite zaboluvawa Namaluvawe na povredite, onesposobenosta i smrtni slu~ai od nesre}i i nasilstvo Unapreduvawe na zdravstvenata ekologija Razvivawe na zdravi `ivotni stilovi Prevencija i tretman na bolestite na zavisnost (pu{ewe, alkoholizam, narkomanija) Unapreduvawe na dostapnosta kon zdravstvenata za{tita Intersektorska sorabotka Kontinuirana medicinska edukacija Razvoj na upravuva~ki kapaciteti (menaxment vo zdravstvoto) Razvoj na farmacevtskiot sektor Razvoj na zdravstveno-informati~ki i komunikaciski sistemi

27. FORUM 27 Pravo na zdravje Sudska praksa -krivi~ni postapki -gra|anski postapki -prekr{o~ni postapki Podigawe na svesnosta Poseriozen odnos na sudstvoto

28. FORUM 28 Pravo na zdravje Zaklu~oci Zdravjeto e ~ovekovo pravo formalno za{titeno so me|unarodnoto i nacionalnoto pravo Realizacijata na pravoto na zdravje vo praksa -daleku od potrebite Formalnoto unapreduvawe na za{titata na pravoto na zdravje e evidentno Zdravstvenata za{tita vo praksa kompromitirana Zdravstvenoto finansirawe -primer na lo{i praksi i devijantni pojavi Mnogu konflikti vo su{testvenite pra{awa opstojuvaat Kompromisite se neminovni no naj~esto se na {teta na pacientot Posledicite po zdravstveniot status poka`uvaat zagri`uva~ki trendovi Reformite se vo postojan dolgogodi{en proces , bez vidlivi rezultati po zdrajeto i pravata na pacientite Nezadovolstvoto na pacientite objektivno postoi Strate{ki opredelbi ima no dali ima i mesto za optimizam? Dali i koga }e se sprovedat vistinski promeni so cel Potrebna e podigawe na svesnosta za pravoto na zdravje/ pravata na pacientite Neophoden e poseriozen odnos na sudstvoto vo re{avaweto na predmetite od oblasta na zdravstvoto-site tie se vrzani za realizacija na prvoto na zdravje PACIENTOT I NEGOVITE PRAVA PRAVOTO NA ZDRAVJE DA SE STAVAT KONE^NO VO EPICENTAROT

29. FORUM 29 Pravo na zdravje www.coe.int www.euro.who.dk www.hrweb.org www.zdravstvo.gov.mk