TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH W REHABILITACJI OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI

1. TRENINGUMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH W REHABILITACJI OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI

2. TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH to zajęcia, w czasie których chorzy uczą się codziennych umiejętności, z którymi czasem mają problem po długim pobycie w szpitalu. Niejednokrotnie objawy negatywne choroby uniemożliwiają wykonywanie codziennych zajęć a rodzina będąc w takiej sytuacji, wyręcza chorego. Istota treningów polega na wspieraniu chorego w trudnym dla niego okresie powrotu do aktywnego życia w społeczeństwie. Trening to ważny element procesu rehabilitacji.

3. Rehabilitacja psychiatryczna to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację społeczną. Proponowane formy pomocy dostosowuje się do zmieniających się możliwości pacjenta, powinny być one zindywidualizowane, oparte na elastycznym i długotrwałym programie działania.Rehabilitacja psychiatryczna to proces pomocy polegający na pełnym wykorzystaniu możliwości i umiejętności osoby niepełnosprawnej psychicznie dla jak najpełniejszego funkcjonowania w możliwie normalnym kontakcie społecznym ( Benneta)

4. Treningi umiejętności społecznych zostały opracowane w jednym z czołowych ośrodków rehabilitacji psychiatrycznej - Clinical Research Center for Schizophrenia and Psychiatric Rehabilitation przy Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles pod kierunkiem profesora Roberta Libermana. w Polsce zastosowano je w Oddziale Dziennym Rehabilitacji Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.Zostały już wprowadzone w ośrodkach dziennych lub w placówkach zamkniętych.

5. W rehabilitacji psychiatrycznej akcent jest położony na oddziaływania skierowane na procesy ułatwiające przystosowania osoby rehabilitowanej do życia w otaczającym ją świecie, a przede wszystkim do umiejętnego funkcjonowania w środowisku rodzinnym,towarzyskim i zawodowym. W rehabilitacji fizycznej główny nacisk jest położony na łagodzenie objawów i dostosowanie do istniejącego upośledzenia funkcji, zwłaszcza ruchowej, np. poprzezkompensacyjne, zwiększenie siły mięśni czy przez zaopatrzenie w protezę lub w wózek inwalidzki.

6. Nowoczesna rehabilitacja wykracza poza tradycyjne ramy niesienia chorym pomocy w szpitalach, w DPS-ach – azylach, polegającej głównie na długoterminowej opiece medycznej i zapewnieniu schronienia. Wynika to przede wszystkim ze swoistości chorób psychicznych, które czynią chorego nieporównywalnie bardziej bezbronnym, niż większość chorób somatycznych. Subiektywny brak poczucia choroby stwarza nieraz konieczność hospitalizacji i leczenia wbrew woli chorego. Jest to źródłem bardzo złożonych sytuacji o charakterze etycznym i prawnym zarazem.

7. Zasady rehabilitacji psychiatrycznej. • zasada partnerstwa • zasada wielostronności oddziaływania • zasada stopniowania trudności • zasada powtarzalności oddziaływań • zasada zgodności psychospołecznych i biologicznych metod oddziaływań • zasada optymalnej stymulacji

8. zasada partnerstwa - czyli poszanowania praw i indywidualności chorego, gdzie warunkiem rozpoczęcia rehabilitacji jest -         zdobycie zaufania, -         akceptacja programu-         chęć współpracy,-         dobrowolność-         zgoda pacjenta, na każdym etapie istnieje konieczność odwoływania się do osobowości chorego, bowiem nie można resocjalizować pacjenta bez jego czynnego udziału.Rehabilitacja jest procesem, ale nie obowiązkiem i nie może być prowadzona wbrew woli i bez zgody zainteresowanego. Oczywiste jest, że zakres oddziaływań rehabilitacyjnych potrzebnych każdemu choremu musi być opracowany indywidualnie, weryfikowany w trakcie trwania oddziaływań i dostosowany do aktualnej sytuacji.

9. zasada wielostronności oddziaływania - czyli oddziaływanie w różnych sferach życia codziennego, wymagających ścisłej współpracy wielospecjalistycznego zespołu,zasada stopniowania trudności - aż do całkowitej lub prawie pełnej samodzielności, stosowana jest w zakresie wszystkich form oddziaływania i spowodowana jest upośledzeniem zdolności adaptacyjnych, a szczególnie adaptacji społecznej u wszystkich osób z zaburzeniami psychicznymi.

10. zasada powtarzalności oddziaływań - w stosunku do osób u których proces chorobowy przebiega z okresowymi zaostrzeniami i po każdym trzeba powtórzyć nabyte już poprzednio umiejętności.zasada zgodności psychospołecznych i biologicznych metod oddziaływań - czyli leczenia farmakologicznego i rehabilitacji,

11. zasada optymalnej stymulacji(wprowadzona przez szkołę londyńską) zakłada, że dla chorego szkodliwa jest zarówno nadmierna, jak i niedostateczna stymulacja, czyli niedobór bodźców, monotonia zdarzeń i deprywacje sensoryczne. Przyczyną patologicznych reakcji na nadmierną stymulację jest obniżony u większości chorych próg możliwości adaptacyjnych. Nagłe zmiany, nawet korzystne, ale stawiające przed pacjentem zbyt wysokie wymagania, zamiast stymulować powodują apatię, postawę rezygnacyjną, a nawet odmowę udziału w dalszej rehabilitacji. Odwrotnie, niedostateczna stymulacja wywołuje lub pogłębia objawy zwane instytucjonalizmem i może wywołać depresję. Istotę stanowi odpowiednie dozowanie bodźców stymulujących pacjentów

12. Rehabilitacja psychiatryczna sprowadza się do:kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań;wyrabianie nawyków celowej aktywności;treningu w sposobie życia zbliżonym do zwyczajowych norm.

13. Szczególnie istotne jest tu odtwarzanie i podtrzymywanie umiejętności z zakresu nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi oraz rozwiązywania problemów. „rehabilitacja to często tyle samo niepowodzeń co sukcesów, a naciski na powrót do praktyki instytucjonalnej są zawsze ogromne. Naciskom tym może oprzeć się jedynie personel, który wie co robi, dlaczego to robi i który jest we właściwym stopniu samokrytyczny, a także jeżeli zaistnieje taka potrzeba, otwarty na zmiany dotychczasowego sposobupracy”.[Geoff Shepherd, 1999].

14. Zasady przygotowania i realizacji treningu: • punktem wyjścia treningu jest analiza trudności jakie ma pacjent w kontaktach interpersonalnych i określenie które z nich zaburzają jego społeczne przystosowanie. Każdy z treningów ma na celu poprawę funkcjonowania pacjenta w innej dziedzinie życia, dlatego też podejmowanie decyzji o tym, w którym treningu pacjent powinien wziąć udział, powinno być poprzedzone dokładną analizą jego deficytów oraz możliwości poznawczych • treningi rozpoczyna się dopiero po nawiązaniu tzw. kontraktu terapeutycznego, ważne jest stworzenie bezpiecznego klimatu i wykluczenie czynników, mogących stwarzać poczucie zagrożenia,

15. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd. • treningi należy rozpoczynać po ustąpieniu ostrych objawów psychotycznych, które uniemożliwiają nawiązanie logicznego kontaktu z pacjentem; • przewlekłe objawy psychotyczne nie są przeciwwskazaniem do uczestnictwa w grupie, o ile nie powodują nadmiernego rozproszenia uwagi,trudności pacjenta formułuje się w kategoriach operacyjnych, posługując się prostymi przykładami z życia codziennego, szukając optymalnego rozwiązania sytuacji trudnej należy uwzględnić mocne strony pacjenta, który zgłasza i chce rozwiązać swój problem,

16. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd.: • pacjent musi zawsze otrzymywać jasne instrukcje i dokładne wyjaśnienie każdego etapu treningu,podczas prowadzenia treningu, w celu uzyskania lepszych wyników, stosuje się jednocześnie bodźce nie tylko słuchowe, ale i wzrokowe. Dlatego podczas zajęć często używana jest tablica, na której terapeuta zapisuje temat zajęć, omawiane problemy, sposoby ich rozwiązania. Wykorzystywane są również gotowe plansze, na których wypisane są kolejne czynności konieczne do wykonania zadania, elementy prawidłowej rozmowy, produkty potrzebne do przyrządzenia danej potrawy itp. • inną techniką stosowaną w treningach jest prezentacja wideo, podczas której pacjenci oglądają czynności będące przedmiotem treningu, a także nagrywanie na wideo ćwiczeń wykonywanych przez pacjentów, co ułatwia im ocenę własnych umiejętności i poprawianie niedociągnięć

17. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd : • należy pamiętać o konieczności częstego egzekwowania informacji od pacjentów, pamiętając, że uczymy pacjentów formułować swoje myśli w sposób krótki i jasny, • stosowanie pozytywnych wzmocnień nie polega to na ciągłym chwaleniu pacjenta, ale na zauważaniu nawet w niepowodzeniach pacjenta pozytywnych elementów, • okazywaniu zrozumienia dla trudności zadania.

18. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd.: • należy pamiętać o konieczności regularnej oceny postępów w treningu, co pozwala dostosować program i tempo jego realizacji do aktualnych możliwości każdego pacjenta. • Ocena pożądanych zmian w zachowaniu i umiejętnościach pacjentów jest podstawową cechą treningu, podobnie jak innych form terapii behawioralnej. Sposoby takiej oceny mogą być różne. Autorzy proponują metodę ankietową (kwestionariusz wiedzy o lekach), polegającą na porównaniu wyników uzyskanych przed treningiem i po jego zakończeniu. Najlepszym jednak sposobem oceny efektu treningowego jest sprawdzenie, czy pacjenci regularnie przyjmują leki.

19. Trenerem - terapeutą prowadzącym trening może być: • psycholog, psychiatra, pielęgniarka, pracownik socjalny , terapeuta zajęciowy • osoba wrażliwa, cierpliwa, wierząca w sens i skuteczność treningu, umiejąca doceniać najmniejsze nawet postępy pacjentów • cechująca się postawą partnerstwa, w przeciwieństwie do błędnej i nieterapeutycznej nadopiekuńczości. • towarzysząca pacjentowi, ucząc go odgrywania ról, podpowiadając, ale niczego nie wykonując za pacjenta • umiejąca nawiązać dobry kontakt grupąmająca doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi. • powinna znać warunki leczenia farmakologicznego i terapii każdego pacjenta

20. Uczestnicy: • osoby z obniżonym poziomem funkcjonowania społecznego • osoby choć w minimalnym stopniu zainteresowane ćwiczeniem danej umiejętności • z wyrównanymi objawami psychotycznymi, żeby nie zakłócać koncentracji uwagi pacjentów podczas zajęć. • osoby uczestniczące w treningu można leczyć w różnym trybie: na oddziale całodobowym, dziennym lub ambulatoryjnie.

21. Sesje treningowe:-  mogą być prowadzone w grupie lub indywidualnie-  grupy 3-8 osób-  sesja powinna trwać 1-2 godzin- czas zajęć można wydłużać lub rzadziej skracać, w zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów-  czas trwania i liczba spotkań w tygodniu ustalana jest indywidualnie dla każdej grupy- za optymalne uważa się spotkania godzinne dwa razy w tygodniu, ponieważ pacjentom trudno jest utrzymywać koncentrację dłużej niż godzinę-  odpowiednia atmosfera- ciepła, pozytywna, pełna akceptacji

22. Sesje treningowecd.- symboliczne nagrody- cykl każdorazowo kończy się spotkaniem podsumowującym, któremu nadaje się charakter dość uroczysty, wskazane jest wręczenie np. dyplomów ukończenia kursu treningowego lub drobnych upominków związanych z tematyką treningu.- cały cykl powinien trwać ok.3- 6 miesięcy-  scenki powinny być krótkie, a informacje zwrotne od terapeuty – jasne i zwięzłe.-  treningi rozpoczynają się zawsze, od spotkania informacyjnego, a następnie ułożone są według wzrastającego poziomu trudności i zakresu ćwiczeń.

23. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTYWNOŚĆ TRENINGU:Siedem technik uczenia 1.Wprowadzenie – pomaga zrozumieć cele treningu polega na przedstawieniu tematu danego zakresu oraz ćwiczonych umiejętności oraz wzmocnienie zainteresowania pacjentów2.Demonstracja video oraz pytania i odpowiedzi- prezentacja scenek video przedstawiających stosowanie poszczególnych umiejętności oraz powtórzenie treści scenek za pomocą pytań i odpowiedzi3.Odgrywanie ról – ćwiczenie i utrwalanie poznanych umiejętności

24. 4. Dobór niezbędnych środków dyskusja na temat sposobu zdobywania środków niezbędnych do wykorzystania nabytych umiejętności5.Nieoczekiwane problemy - rozwiązywanie problemów związanych za stosowaniem w życiu codziennych nabytych umiejętności 6.Ćwiczenia w warunkach naturalnych –ćwiczenia umiejętności w życiu codziennym (z pomocą trenera)7.Zadanie domowe -wypełnianie zadań poza treningiem, bez pomocy trenera

25. Rodzaje treningów: • Trening edukacyjny • Trening umiejętności samoobsługi i zaradności życiowej • Trening umiejętności społecznych i interpersonalnych • Trening umiejętności spędzania czasu wolnego

26. TRENING EDUKACYJNY trening aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznymtrening rozpoznawania wczesnych objawów choroby.

27. Trening aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznymCelem treningu jest stopniowe osiąganie przez pacjenta coraz większej samodzielności dotyczącej własnego leczenia farmakologicznego.

28. Zakres I. Uzyskiwanie informacji o leczeniu przeciwpsychotycznym, o lekach i ich działaniu;Zakres II. Zasady samodzielnego przyjmowania leków i ocena skutków ich działania;Zakres III. Rozpoznawanie objawów ubocznych i radzenie sobie z nimi;Zakres IV. Ustalanie z lekarzem spraw związanych z leczeniem. Chodzi tu przede wszystkim o nauczenie pacjenta, w jaki sposób ma skutecznie uzyskać pomoc w wypadku problemów związanych z farmakoterapią; ćwiczy się, na przykład, opisywanie objawów i zmian w samopoczuciu.

29. Trening rozpoznawania wczesnych objawów chorobyCelem treningu jest nauczenie pacjentów chorych psychicznie zapobiegania objawom choroby lub minimalizowania ich nasilenia. Można tego dokonać przez nauczenie się rozpoznawania objawów zwiastunowych lub sygnałów nawrotu albo na przykład przez stosowanie technik wczesnej interwencji.

30. Trening opracowano z myślą o udzieleniu pacjentom z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi pomocy w uzyskaniu większej samodzielności przeznauczenie się, jak:— rozpoznawać sygnały ostrzegające przed nawrotem choroby i prowadzić stałą obserwację tych objawów;— uzyskiwać pomoc od pracowników służby zdrowia i swoich bliskich w momentach pogorszenia samopoczucia i funkcjonowania;— rozpoznawać objawy przewlekłe, które utrzymują się mimo leczenia i profilaktyki; obserwować systematycznie te objawy i stosować metody zapobiegająceich negatywnemu wpływowi na życie codzienne;— zrozumieć niebezpieczeństwa związane z przyjmowaniem narkotyków i alkoholu oraz nauczyć się odmawiać przyjmowania tych używek.

31. Symptomatologia zaburzeń psychicznych jest niezwykle złożona i odmienna w wypadku każdego pacjenta. Jednak grupując objawy w cztery podstawowe kategorie, można pomóc pacjentom w ich zrozumieniu oraz lepszym radzeniu sobie z nimi. Są to: • objawy zapowiadające nadchodzący nawrót choroby(objawy zwiastunowe), • objawy doświadczane przez pacjenta w sposób mniej lub bardziej stały • objawy uboczne leczenia farmakologicznego, które przypominają obydwa powyższe typy • objawy choroby mogą być odbierane zwykłe zmiany nastroju oraz reakcje na trudne wydarzenia życiowe.

32. TRENING UMIEJĘTNOŚCI SAMOOBSŁUGI I ZARADNOŚCI ŻYCIOWEJTrening ten obejmuje 2 obszary samoobsługę oraz zaradność życiowa i funkcjonowanie w życiu codziennym: Samoobsługa czyli wykonanie czynności przez samego podopiecznego takich jak: samodzielne jedzenie, mycie, ubieranie się i załatwianie czynności fizjologicznych.

33. Zaradność życiowa i funkcjonowanie w codziennym życiu – dotyczy to takich czynności jak: przygotowanie posiłku czyli terapia kulinarna, pranie, dbanie o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny, umiejętność gospodarowania pieniędzmi, dokonywanie zakupów, dbanie o czystość i porządek np. we własnym mieszkaniu, pokoju itp.

34. Trening w zakresie wyglądu zewnętrznego i higieny osobistej.Uczy się pacjentów umiejętności związanych z higieną osobistą oraz tego w jaki sposób należy pamiętać o tych czynnościach.Należy podkreślić ich znaczenie w życiu każdego człowieka. Po pierwsze, ich wpływ na zdrowie człowieka, samopoczucie. Po drugie, estetyczny wygląd ułatwia kontakty z innymi ludźmi. Po trzecie, leki neuroleptyczne mające efekty uboczne w postaci wzmożonego wydzielania gruczołów łojotokowych, ułatwiają dostęp do skóry grzybom i bakteriom, dlatego należy podkreślić pacjentom i w tym przypadku ważność dbania o higienę.

35. Trening higieniczny może obejmować następujące czynności: dbanie o wygląd zewnętrzny, mycie całego ciała, rąk, stóp, dbanie o paznokcie, włosy, o higienę jamy ustnej, bieliznę osobistą, pranie bielizny osobistej. Na początku każdych zajęć omawia się każdą czynność, która będzie przedmiotem zajęć. Następnie pokazana będzie prawidłowo wykonana czynność na taśmie wiedo, potem pacjenci ćwiczą sami. Należy pamiętać o przestrzeganiu zasady intymności przy tego rodzaju ćwiczeniach. Na końcu zadawane mogą być ćwiczenia do domu.

36. Trening techniczny.W tym treningu uczy się pacjentów, jak prawidłowo wykonywać czynności takie jak: wymiana bezpieczników elektrycznych, naprawa zawiasów i zamków meblowych, uszczelnianie drzwi i okien, wymiana uszczelki kranowej, itp., które to czynności można wykonać samemu bez kosztownej pomocy fachowca, a także jakie narzędzia warto mieć w domu i do czego one służą. Oprócz tego uczy się pacjentów, gdzie mogą szukać pomocy jeśli niezbędna okaże się pomoc fachowca.Można wykorzystać prezentację wideo, pokazując wyżej omówione czynności, przećwiczyć to z pacjentem. Na koniec można zadać pacjentowi zadanie domowe, aby wykonał podobną czynność w domu.

37. Trening budżetowy: Zajęcia te mają ułatwić pacjentom umiejętne gospodarowanie niewielkimi zazwyczaj kwotami, którymi dysponują w ciągu miesiąca. Nauczenie pacjentów podziału pieniędzy na stałe wydatki comiesięczne, typu rachunki za światło, za gaz, itp., na artykuły żywnościowe, leki. Należy również pamiętać o tym, iż mogą pojawić się wydatki nieoczekiwane i w związku z tym należy mieć zaoszczędzone pieniądze. Trening budżetowy może obejmować następujące tematy: orientację w cenach, różne sposoby gospodarowania pieniędzmi, zakupy, planowanie zakupów na weekend, planowanie wydatków na cały miesiąc, sposoby oszczędnego gospodarowania, trudności w zakupach. Można w tym treningu wykorzystać wyjście w teren, do sklepu, aby pacjenci uczyli się w warunkach naturalnych.

38. Trening kulinarny.Nauka sposobu prawidłowego odżywiania, produktów, które są wskazane, a których raczej unikać. Również nauczenie pacjentów przyrządzania sobie różnych potraw oraz sposobów ich przechowywania. W czasie tych spotkań pacjenci uczą się między innymi: parzenia herbaty, przygotowywania kanapek, surówek, prostych dań na ciepło

39. TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH I INTERPERSONALNYCH W zakresie umiejętności społecznych jak i interpersonalnych jest:nawiązanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych,aktywność w życiu społecznym i odpowiedzialnośćmotywowanie do funkcjonowania w oparciu o własne możliwości,kształcenie umiejętności współpracy i komunikowania się w grupie na zasadach otwartości, partnerstwa i wzajemności,aktywizacja w celu znalezienia zatrudnienia, przy współpracy z wyspecjalizowanymi instytucjami.

40. Trening rozwiązywania problemów w sytuacjach trudnych.Ma na celu uczenie pacjentów psychicznie chorych metody radzenia sobie z trudnymi sytuacjami międzyludzkimi, które spotkać ich mogą w codziennym życiu, za pomocą następujących kroków:-  dokładne przyjrzenie się sytuacji – uczy się pacjentów zwracania uwagi na okoliczności w jakich zaistniała sytuacja i dokładne ich analizowanie,

41. opisanie problemu – uczy się pacjentów opisywania problemów w kategorii celu – co chcemy osiągnąć? i kategorii przeszkody – co nam utrudnia osiągnięcie celu),-  szukanie rozwiązań – uczy się pacjentów poszukiwania możliwie największej liczby rozwiązań, początkowo bez zwracania uwagi na ich konsekwencje, podaje się różne sposoby szukania pomysłów,-  ocena rozwiązań – uczy się pacjentów odróżniania pozytywnych i negatywnych konsekwencji rozwiązań, następnie wybierają rozwiązanie ich zdaniem najlepsze,

42. wprowadzanie rozwiązań w życie – uczy się pacjentów korzystania z tych rozwiązań w realnych sytuacjach, ten etap uzupełniany jest nauką werbalnych i niewerbalnych sposobów komunikowania się z ludźmi, każdy pacjent powinien na koniec zajęć odegrać scenkę i pokazać rozwiązanie jakie by zastosował.Scenka z problemem, który stanie się tematem zajęć, może być przedstawiona na taśmie wideo, bądź przygotować mogą ją sami pacjenci, aczkolwiek bardziej neutralna jest taśma wideo i usprawnia ona przebieg ćwiczeń.

43. Trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy. Celem tego treningu jest nauczenie pacjentów umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych. Trening może być prowadzony według następującej kolejności:- zachowania werbalne i niewerbalne – uczy się pacjentów rozpoznawania zachowań werbalnych i niewerbalnych, a także świadomego ich używania poprzez kontakt wzrokowy, postawę ciała, gestykulację, ton głosu, mimikę. Uczy się pacjentów rozpoznawania, czy drugi człowiek w danej sytuacji ma ochotę na rozmowę z nimi,

44. rozpoczynanie rozmowy – pacjenci uczą się wybierania odpowiedniego momentu i miejsca na prowadzenie rozmowy, odpowiednich rozmówców i proponowania dobrych tematów,-   podtrzymywanie rozmowy – pacjenci uczą się aktywnego słuchania, zadawania pytań, znajdowania nowych tematów, udzielania informacji o sobie (o różnym stopniu intymności),-   uprzejme kończenie rozmowy,-   podsumowanie – pacjenci uczą się połączenia wszystkich zdobytych umiejętności w całość.

45. Trening przygotowania do podjęcia pracy:Celem tego treningu jest nabycie bądź też utrwalenie pewnych nawyków i umiejętności potrzebnych w pracy zawodowej, umiejętności szukania pracy, odpowiedniego zachowania się wobec urzędników, sprawnego załatwiania formalności związanych z podjęciem pracy.Przykładowo trening szukania pracy będzie obejmował naukę pacjentów wyszukiwania informacji o pracy dostępnych w gazetach, uzyskiwania informacji telefonicznej o pracy, szukanie pracy w biurach zatrudnienia. Każda forma szukania pracy może stanowić temat odrębnych treningów, wtedy jest większa możliwość dokładnego przećwiczenia i analizy każdej z form.

46. TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO Trening umiejętności spędzania wolnego czasu ma pełnić funkcje odpoczynku, rozrywki i zabawy, rozwijającą i kształtującą oraz integrującą i obejmuje:rozwijanie zainteresowań lekturą czasopism i książek, a także wybrane audycje radiowe czy programy telewizyjne oraz filmy,rozwijanie umiejętności korzystania z takich form jak: turystyka, spacery, wycieczki, udział w imprezach kulturalnych (przedstawienia), sportowych (olimpiady), towarzyskich (zabawy, festyny). motywowanie do wychodzenia na zewnątrz domu tj. kino, muzeum itp.

47. Czas wolny osób z zaburzeniami psychicznymi można wykorzystać do utrwalenia wiadomości i umiejętności wynikających z wszystkich zadań rehabilitacyjnych tj. samoobsługa, zaradność życiowa, uspołecznienie, współdziałanie, rozwój sfery manualno-praktycznej, pogłębienie i rozwijanie swoich upodobań, przygotowanie do pracy zawodowej. Można go wykorzystać do dowolnego usprawniania, do uzyskiwania przez nich nowych umiejętności, do budzenia ich aktywności, do łagodzenia skutków rozmaitych zaburzeń w zachowaniu. Trening umiejętności spędzania wolnego czasu oprócz utrwalania wszystkich zadań rehabilitacyjnych pomaga również w integracji ze sobą wszystkich tych elementów programu wspierająco-rehabilitacyjnego

48. PRZYGOTOWANIE SCENARIUSZA TRENINGU UMIEJĘTNOŚCI I PRZEPROWADZENIE TRENINGU DLA GRUPY.Elementy scenariusza: 1.  Założenia treningu – uzasadnienie wyboru tematu, rodzaju, dane demograficzne lub monograficzne dotyczące miejsca prowadzenia treningu

49. 2.      Cele główne treningu- wyrażają to, co ma być produktem końcowym

50. 3. Cele szczegółowe treningu charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną – cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte. Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak: odpowiedzialność, jednoznaczność, wykonalność, logiczność, obserwowalność, mierzalność