Sporda Beceri Öğrenimi

1. Sporda Beceri Öğrenimi Konu 8

2. Koordinasyon • Sportif performansın en önemli unsurlarından biri koordinasyon olup, sporcunun kondisyonel yeteneklerinin yanı sıra koordinatif yeteneklerin düzeyi de performansın belirleyicisidir.

3. Üst düzeydeki kondisyon özelliğinin, öngörülen taktik davranışlarla başarıya dönüştürülmesi süreçlerinde uygulamanın kalitesini belirlediği gibi eylemin düzenlenmesinde de önemli rol oynar. • Enerjinin ekonomik şekilde kullanılması koordinasyon gerektirir. • Koordinasyon kavramı, çeşitli spor bilimcilerince değişik şekillerde ele alınmıştır.

4. Tıptaki tanımıyla, koordinasyon, kas ve kas gruplarının hareket bölümlerinin ortak düzenlenişini içerir. • Hareketlerin dıştan görünen, akıcılığı, yumuşaklığı, ekonomikliği, çabuk ve estetik uygulanışı, merkezi sinir sistemi ile hareket organları arasındaki uyumun içsel süreçlerinin yansımasıyla söz konusudur.

5. Schnabel e göre(1969): Hareket koordinasyonu, belirli bir amaç ve hedef doğrultusunda, hareketlerin ve sensomotorik süreçlerin organizasyonudur. Yani tüm hareket parametreleri ve uyarılar, hedefe yönelik olmalıdır. Hedefe yönelik davranışlar, (pas verme, gol atma, tekniğin uygulanması gibi) ve hedefe ulaşma, hareket koordinasyonunun başarısını ortaya koyar. Motor süreçlerin aralarında örgütlenmesi söz konusudur. Tüm sportif tekniklerin öğrenilmesi, geliştirilmesi, ince bir formun elde edilmesi ve aynı zamanda akıcı, güvenli, çabuk, yumuşak, ekonomik ve estetik bir şekilde yapılması koordinasyonu gerektirir. Tekniği belirleyen en önemli kavramıdır.

6. Hollmann ve Hettinger’e göre koordinasyon, amaçlanan hareket için, merkezi sinir sistemi ile iskelet ve kas sisteminin karşılıklı uyum içinde etkileşimidir. • Piramidal ve ekstrapiramidal sistemler sonucu ortaya çıkar. • Koordinasyonun gelişmesi, alınan uyarıların ne denli rasyonel oluşuna bağlıdır. • Koordinasyon için, çevre ile etkileşim ve egzersiz gerekir.

7. Fetz’e göre ise, optimal bir hareket koordinasyonu, efektör alanda hem inter, hem de intramuskular koordinasyonun birbiriyle uyumlu çalışması sonucu ortay çıkar: • İntramuskular koordinasyon:Hareketi yaptıran kasın içindeki fibrillerin uyum içinde çalışması ile sağlanır. • Maksimal istemli kasılmanın %30’una kadar ST fibriller çalışırken daha yüksek kasılmalarda FT fibrillerin katılım oranları şiddete göre koordineli bir şekilde artar. • Plyometrik bir sıçrama egzersizi sırasındaki l fibriller arasındaki koordinasyon ile maksimum bir güç oluşturulması söz konusudur.

8. İntermuskular Koordinasyon:Herhangi bir hareketi yaptırmak için olaya katılan kas gruplarının birbirleriyle uyum içinde çalışmaları sağlanır. • Örneğin barfikste kol çekme yapılırken, harekete, biceps brachii, pectoralis majör, latismus dorsi gibi kaslar uyumlu bir şekilde katılırlar. • Böylelikle, Zatsyorski, kas kuvveti etmenlerini, • 1- Sportif etkinlik sırasında kaslar arası uyum veya değişik kas gruplarının birbirine olan etkileri, • 2- Kas içindeki eşgüdüm (koordinasyon) • 3-Sinirsel uyartıya yanıt veren kasın kuvveti olarak sıralamaktadır.

9. Koordineli Bir Hareketin Özelliği • SCHNABEL’e göre hareketlerin özelliği şeması, değişik özelliklerin karşılıklı etkileşimini içerir. • Hareketin kompleks yapısı, temel olarak hareketin ritmi ve iletimi ana başlıkları altında incelenir. • Hareketlerin öğrenilmesinde, bu iki unsur belirgin şekilde ön palana çıkar. (Yüzme öğrenenlerde, tempo, başlangıçta aşırı oranda fazla, ya da korkudan dolayı düşük olabilir. Bir şutun tamlığı, uzun alıştırmalar sonucu elde edilebilir.)

10. Hareketin kuvveti ve dinamiği de alıştırmalarla ideal hale gelebilir. • Hareketin ritminin, kapsamı ile doğrudan bir ilişkisi olmadığı gibi, hareketin iletiminde de, hareketin sağlamlığı ile doğrudan bir ilişkisi olmadığı görülmektedir. • Hareketin ritminde, duruma göre az ya da çok yoğunluk söz konusuyken hareketin iletiminde, bacaklardan gövdeye, gövdeden kollara bir aktarma ve düzenleme vardır ve başın yönlendirmesi de söz konusu olabilir. • Hareketlerin koordinasyonunda bütün bu özellikler ön palana çıktığı gibi, hareketin kalitesine ve kalitesinin arttırılmasına yönelik olarak da analizinin tüm bu özelliklerle desteklenmeleri gerekir.

11. Temel Yapı Hareket Ritmi Hareketin İletimi: - evreler - hız aktarımı - gövdenin kullanılması - başın yönlendirmesi Hareketin akışı Hareketin tamlığı Hareketin sağlamlığı Hareketin kuvveti Hareketin temposu Hareketin kapsamı

12. Koordinatif Yetenekler • Beceri öğreniminin, disiplinlere, spor dallarına ya da sportif hareketlere yönelik olarak değişik süreçler gerektirdiği bir gerçektir. Atletizmdeki atmalarda, kayakta, basketbolde, cimnastikte değişik özelliklerde ön plana çıkabilir. • Gerek tek tek elemanların, gerekse kombinasyonların kavranmasında, beceri öğrenimi süreçleri için uygun yöntemlerin spor dalına özgü şekilde kullanılmaları gerekir. • Koordinatif yetenekler, değişik spor bilimcilerine göre çok sayıda kavramlarla ele alınmaktadır:

13. Antizipasyon, frenleme, el-göz koordinasyonu, ayak-göz koordinasyonu, sunuş, uyum yeteneği, akıcılık, sağlamlık, etkileme yeteneği, denge, hareket fantezisi, tempo, hareketlilik, hareket hissi, dönme duyusu, ayrıştırma, dinamik, elastizite, uzaklık hissi, gevşeme hissi, çeviklik, yumuşaklık, beceriklilik, eylem yeteneği, uyarı üretme, vücut hissi, kombinasyon yeteneği, kuvvet kullanımı, sağlamlık, kinestetik kontrol, iletim yeteneği, bağlama yeteneği, zaman baskılı koordinasyon, öğrenme yeteneği, çok yönlü eylem, oryantasyon yeteneği, tamlık, alansal uyum, yön tayini, oyun yeteneği, tepki, uyum yeteneği, hedef bulma, isabet, ölçü gibi... dönüş yeteneği, algılama, hedef kontrolü,

14. BLUME-1978 VERIEDER-1978, çok sayıdaki bu özellikleri spor dallarındaki dağılımlarına göre birleştirerek tasnif etmişlerdir. • HIRTZ, 1985, HOTZ 1986, MEYNERS 1985 MEINEL/SCHNABEL 1987, koordinatif yeteneklerle ilgili kavramaların uygulamadaki tanımlarını detaylı bir şekilde ele almışlarıdır.

15. Koordinatif Yetenekler İletim yetisi Ayrıştırma yetisi Sevk ve idare yeteneği Denge yetisi Motor öğrenme Yeteneği Oryantasyon yetisi Ritm yetisi Adaptasyon yeteneği Reaksiyon yetisi Uyum sağlama yetisi

16. Rieder’e göre 81987) Motorsal özellikler, algı yeteneği, psikolojik ve bilişsel yetenekler ile birlikte bir bütünlük oluştururlar. • Yetenek sistemleri ile eylem sistemleri arasında sıkı bir bağ söz konusudur. • Blume’ye göre ise koordinatif yetenekler çeviklik özelliğinin karışlığıdır. • Çeviklikte zamanlama yeteneği eksik olmamalıdır. • Motor öğrenme yeteneği ise, tüm motorsal psikolojik ve bilişsel alanların en düzeyini oluşturur.

17. Bellekle ilgili işlemler Efektör işlemler Koordinatif Yetenekler Kognitif (bilişsel) işlemler Algıyla ilgili işlemler MEINEL ve SCHNABEL (1987) koordinatif yeteneklerin içerdikleri unsurları şu şekilde ele almışlardır: • Buna göre motorik, algılama, bellek, efektörler ve sevk ve idare eden bilişsel sistemlerle sıkı bir şekilde bağlıdır.

18. 1. Mot. Öğrenme yeteneği 2. Mot. Sevk ve idare yet. 3. Mot uyum ve durum değiştirme yeteneği - Beceriklilik - Elastizite - Kombinasyon - Zamanlama - Yaratıcılık - Oryantasyon - Ayrıştırma - Ritm - Denge - Reaksiyon yetileri E S N E K L İ K - Komplex Özellikler M O T O R S A L Ö Z E L L İ K L E R TEMEL MOTORSAL ÖZELLİKLER Kondisyonel özellikler YARDIMCI MOTORSAL ÖZELLİKLER Koordinatif özellikler Dayanıklılık Genel koord. Ö. Özel koord. Ö. Kuvvette Devamlılık Süratte Devamlılık Çabuk K. Dev. Kuvvet Çabuk Kuv Sürat MEINEL ve SCHNABEL, çeşitli şekillerde tasnifleri yapılan koordinatif yetenekleri iki ana bölümde incelemişlerdir:

19. Genel Koordinatif Yetenekler: • Motor öğrenme yeteneği, • Mot.sevk ve idare yeteneği, • Adaptasyon (uyum ve durum değiştirme) yetenekleri, • ilişki içinde olup, motor öğrenme yeteneği tüm koordinatif yeteneklerin en üst düzeyini oluşturur.

20. Motor öğrenme yeteneği: • Özellikle bilgilerin elde edilmesi, işlenmesi ve depo edilmesi mekanizmasına dayanır. • Algılama, benimseme ve belleğe bağlı süreçler söz konusu olup, öğrenilenlerin depo edilmeleri ve gerekli durumlarda kullanılmaları bu yeteneğe bağlıdır. • Bu yetenek olmadan, sevk ve idare yeteneği ve adaptasyon yeteneği anlamsız olur. • Becerilerin uygulanması ve biçimlendirilmesi ancak öğrenilerek mümkündür. • Bu yeteneğin ortaya çıkması, öğrenme süresi ya da alıştırmadaki tekrar sayısı ile belirginlik kazanır. • Sporcunun beceri düzeyi, öğrenme süresini doğrudan etkiler. • Fiziksel ve çevresel olarak ayın koşullara sahip sporcuların, becerileri öğrenme süreleri farklı olabilir. • Özellikle bilgilerin elde edilmesi, işlenmesi ve depo edilmesi mekanizmasına dayanır. Algılama, benimseme ve belleğe bağlı süreçler söz konusu olup, öğrenilenlerin depo edilmeleri ve gerekli durumlarda kullanılmaları bu yeteneğe bağlıdır. Bu yetenek olmadan, sevk ve idare yeteneği ve adaptasyon yeteneği anlamsız olur. Becerilerin uygulanması ve biçimlendirilmesi ancak öğrenilerek mümkündür. • Bu yeteneğin ortaya çıkması, öğrenme süresi ya da alıştırmadaki tekrar sayısı ile belirginlik kazanır. Sporcunun beceri düzeyi, öğrenme süresini doğrudan etkiler. Fiziksel ve çevresel olarak ayın koşullara sahip sporcuların, becerileri öğrenme süreleri farklı olabilir.

21. Sevk ve idare yeteneği • Hareketlerin kapsamı zorlaştıkça daha karmaşık hal alırlar. • Sportif etkinliklerin çoğunda ortaya çıkan değişikliklerin sevk ve idaresi söz konusudur. • Bu yeteneğin temelini, alansal oryantasyon ve denge oluşturur. • Bir cimnastikçinin basit bir tekniğe göre daha karmaşık bir tekniği uygulaması, bu yeteneğe bağlıdır. • Bir hentbolcünün şut atması ile düşerek şut atması arasında karmaşıklık açısından fark vardır.

22. Adaptasyon yeteneği (Uyum ve durum değiştirme) • Bu yetenek, hem öğrenme hem de sevk ve idare yeteneklerine bağlı olarak incelenmelidir. • Değişen durumlara optimal düzeyde uyum sağlayabilme bir çok spor disiplininde, performans belirleyen önemli bir faktördür. • Bu, ancak yeterli hareket deneyimi ile söz konusudur. • Sportif etkinliklerde karşılaşılan ve ani değişiklikler gösteren durumlara çabuk ve amaçlı davranışın gösterilebilmesi koordinatif bir özelliktir.

23. Spor disiplinlerinde beklenmeyen durumlara çabuk ve uygun tepkinin gösterilmesi önemlidir. • Bir cimnastikçinin barfiks veya paralelden düşme olasılığı beklenmeyen bir durum olmasına karşın olasıdır. • Böyle bir durumda çabuk ve kararlı bir uyumun gösterilmesi bu yeteneği gerektirir. • Bir takım oyununda, rakip ya da kendi takım oyuncusunun ani geliştirdiği davranışlara uygun tepkinin gösterilmesi, adaptasyon yeteneğidir. • Değişik savunma ya da hücum varyasyonlarının uygulanması, kontratakların veya hücumdan savunmaya dönüşün geliştirilmesi takınılması, ikili mücadele sporlarında rakibin davranışlarının algılanması ve buna göre davranış, adaptasyon yeteneğinin gelişmiş olmasını gerektirir.

24. Genel koordinatif yetenekler, hareket deneyimine bağlı olup, sporcunun yeni programları çabuk ve amaçlı olarak işleyebilmesi motor belleği de gerektirir. • Sportif etkinliklerin tümünde pratik zeka düzeyine bağlı olarak zihinsel yetenekler önemli yer tutarlar. • Koordinatif yetenekler, bu özelliklerin yanı sıra uygun düzeyde kondisyon özelliğine sahip olmayı gerektirirler.

25. Özel Koordinatif Yetenekler 1. Hareketlerin bağlanması (iletimi) yeteneği • Hareketi oluşturan evrelerin ya da hareketlerin uyumlu şekilde birbirlerine bağlanmalarını içerir. • Hareket deneyimine, bilgilerin alınıp işlenmesine, iyi bir antizipasyonu ve pratik zekaya bağlıdır.

26. Hareket aktarımı olarak, yüksek atlamayı oluşturan evreler, çekiç atma, cimnastikteki bitiriş elemanları, tenis raketinin kullanılması, kuvvet ve salınım bölümlerindeki aktarmalar gerilmeler, toplanışlar, vücudun çeşitli eksenlerdeki dönüşleri, bacak savuruşu, atma, atlama, (uzun ve yüksek) cimnastik serilerinin oluşturulmalarına hareket aktarımları ön plana çıkar. • Bu yeteneğin arttırılması için değişik oyun formalarının birleştirilmesinde yarar vardır. (Tenis futbolu veya voleybol gibi..) • Ayrıca trampolin çalışmaları hareket aktarımına olumlu yönde tekili olabilir. • Hareketlerin bağlanmasının yanı sıra, denge ve kuvvet kullanımındaki dinamiklik ve frenler, hareketlerin iletiminde önemli rol oynarlar.

27. 2. Hareketlerin ayrıştırılması • Özellikle kinestetik analizatörlerin kullanımı şeklinde, hareket bölümlerindeki hareket hissini içerir. • Hareket bölümlerindeki zamansal koordinasyonun hissedilmesi, kuvvet kullanımının hissedilmesi, amaçlanan hareketlerin dış ve iç analizatörler sayesinde algılanmaları, ayrıştırma yeteneğini içerirler. • Topun, zeminin temponun hissedilmesi, hareketi oluşturan evrelerin farkında olmayı sağlar.

28. 3. Denge Dış kuvvetler karşısında dar bir alanda, çabuk ve amaçlı hareket edebilme yeteneği gerektirir. Sportif becerilerin çoğunda dengenin bozulmasına kaşın, amaçlanan hareketin uygulanması söz konusudur. Takım oyunlarındaki ani duruş, yer ve yön değiştirişler, hızlanmalar, çeşitli disiplinlerde rahatsız edici etkilere karşın hareketlerin sürdürülmesi denge gerektirir. Bir çok dalındaki eller, ayaklar veya ayak üzerinde , üzerindeki kısa ya da uzun süreli duruşlar veya hareketler, değişik yönlere ve eksenler etrafındaki dönüşler bu yeteneği gerektirir. • statik denge, • Dinamik denge şeklinde ele alınabilirler. • Bu yeteneğin geliştirilmesi, zorlaştırılmış koşullardaki çalışmalara,resesif yöne hareket edebilmeye bağlıdır.

29. 4. Oryantasyon: • Oyunda, top, takım arkadaşları, rakip sürekli bir değişim içindedir. • Değişen durumlara karşı optimal düzeydeki uyum sağlama, bu yeteneği gerektirir. • Ayrıca sportif etkinliğin yapıldığı alanın algılanması, alansal ve zamansal değişikliklere uygun şekildeki uyumu da içerir. • Voleybolda, raket oyunlarında, cimnastik aletlerinde, yüzme havuzunda, kule ve tramplen atlamalarından, hareket içinde bulunulan alanın hissedilmesi ve bu alan içinde zamansal olarak uygun davranışın yapılması oryantasyon yeteneğidir. 1- Alansal oryantasyon, 2- zamansal oryantasyon olarak incelenebilir.

30. 5. Ritm • Hareketlerdeki dinamiklik ve mükemmellik için gerekli bir özellik, ritimdir. • İnsanın içindeki ritim duygusu, dışardan, tempo veya müzikle desteklenebilir. • Sportif etkinliklerin çoğunda farkında olmadan bir ritim uygulanır. • Potaya gidiş top sürme, koşma, turnike, dribling, engel koşusu...gibi. hareketler belirli bir dinamizm içerirler. • Müzik, el çırpma, tempo gibi dışardan yapılan eşlik, hareketlerdeki ritim özelliğini geliştirir

31. 6. Reaksiyon • Sinyal, sonuç, kişi veya duruma göre bir aksiyona karşılık tepki gösterme yeteneğini içerir. • Uyarılar, optik ya da akustik olabilirler. • Voleybol, eskrim, start, futbol gibi çeşitli etkinlikler içinde ortaya çıkan ani durumlara tepki göstermek reaksiyon yeteneğine bağlıdır. • 7-10 yaşlarından itibaren geliştirilmelidir. 16-18 yaşlarında en üst düzeye ulaşılır. • Zorlaştırılmış koşullardaki kaleci çalışmaları, aldatma çalışmaları, spor disiplinine özgü reaksiyon çalışmaları ile bu özellik geliştirilebilir.

32. 7. Zamanlama (timing) • Özellikle üst düzeydeki performans sporcuları için zamanlama çok önemlidir. • Doğru zamanda doğru hareketin uygulanması, sportif performans açısından çok önemlidir. • Zamansal olarak, kuvvetin, savuruşun, salınımın yerinde kullanımı, topun alınması veya verilmesi, ribaund hareketi , zamanında etkili bir vuruşun yapılması, (teniste veya toplu oyunlarda) • Teknik dallardaki dönüş veya frenlemeler, stafet değiştirme, voleybolda blok, smaç timing yeteneği gerektirir. • Algı ve kinestetkik analizatörlerin düzeyi bu yeteneği etkiler.

33. 8. Beceriklilik • İnce motorsal etkinliklerdeki çabuk ve amaçlı davranışlar bu özelliği gerektirir.İnce el, parmak, ayak becerileri, daktilo ile yazma, yün örme, elektronik sanayiindeki işçiler bu işleri beceri ile yaparlar. Topun elle ve ayakla olan ilişkilerinde de beceriklilik ön plana çıkar. Ritmikçilerin kullandıkları aletlerle yaptıkları seriler, el veya ayakla hedefe topun iletilmesi, sirk cambazlarının yaptıkları ince beceri isteyen atıp tutmalar, üst düzeyde hareket deneyimini, bilgilerin etkili şekilde alınıp işlenmelerini kinestetik analizatörlerin üst düzeyde işlerliğini gerektirir.

34. 9. Elastizite • Hareketlerdeki amaca uygun kassal gerilme ve frenlemedik dengeleme, hareketin başlangıç ve bitişindeki elastikiyet özelliğini içerir. • Hareket yönündeki akıcılık ve pozisyonlara uygun ve çabuk ulaşabilme elastizite özelliğine bağlıdır. • Koşu adımları, elastiki olmayan sıçramalarda frenleme, kısa bir zaman aralığında gerçekleşir. • Elastiki bir sıçrama veya frenlemede geniş bir dağılım söz konusudur. Mekanik olarak bu bir avantajdır. • Kasların, tendonların ve bağların korunması elastikiyet özelliğine bağlıdır. (Akıcılık-estetik, yumuşaklık)

35. 10. Yaratıcılık • Uzun süreçlerle hareket teknikleri gelişir. • Atma, atlamalar, cimnastikteki geliştirilen yeni hareketler. • Sportif oyunlarda da özellikle oyun kurma açısından yaratıcılık önemli yer tutar. • Yaratıcılığa bağlı olarak araç-gereçlerde de gelişme söz konusudur. • Ayrıca bazı kurallar zamanla değiştirilmektedir.