Verem ya da Tüberküloz (TB)

1. Bu slaytları kaynak göstererek sunumlarınızda kullanabilirsiniz. Verem ya da Tüberküloz (TB) Doç. Dr. Şeref Özkara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve GCEA Hastanesi ANKARA ozkaraseref@yahoo.com www.verem.org.tr

2. Verem mikrobu Mikrobun bulaşması Enfeksiyon Hastalık Tanı Tedavi Verem savaşı Koruyucu tedavi BCG Kurumlarda bulaşmanın kontrolü Dünya ve Türkiye’de TB SLAYT KONULARI

3. VEREM HASTALIĞININ DOĞAL SEYRİ New Engl J Med dergisinden alınmıştır.

4. Verem mikrobu (Tüberküloz basili): Mycobacterium tuberculosis • Bu mikrop, doğada bol bulunan mikobakterilerden birisidir. Mikobakterilerin büyük çoğunluğu hastalık yapmaz. • Mycobacterium tuberculosis, hareketsiz çubuk şeklinde bir bakteridir. Uzunluğu 2-4 mikron ve genişliği 0,2-0,5 mikrondur. (Mikroskopta 1000 kez büyütülünce 2-4 mm görülür, bkz. Resim.) • Bu mikropoksijeni sever. Hücre içinde çoğalır (genellikle makrofaj içinde). Yavaş çoğalır, 15-20 saatte bir bölünür. • Mikrop hücresinin duvarında bol yağ (lipit) bulunur. Bu nedenle ısıtılınca boyayı alır.

5. Mikrobu besiyerinde (kültürde) üretmek tanıda altın standarttır. • Verem mikrobunu laboratuvarda çoğaltmak için besiyeri kullanılır. • Lowenstein-Jensenbesiyeri yumurta ile yapılır. Katı besiyeridir. TB basil kolonileri küçük, soluk sarı renklidir. 4-6 haftada çoğalır. • Middlebrook besiyeri jöle şeklinde ya da sıvı şeklinde olabilir. • BACTECsıvı besiyeri kullanır ve üreme 2-3 haftada olur.

6. Verem mikrobu hava yolu ile bulaşır? • Mikrobun kaynağı, akciğer veremi olan kişidir. • Mikrobu hava yolu ile ortama saçar. • Sağlam kişi de bu mikrobu nefesi ile alır.

7. Verem mikrobunun bulaşmasını etkileyen unsurlar? • Mikrobun miktarı ve canlılığı önemlidir. Tedavi ile ve güneşle mikrop ölür. • Ortam geniş ise bulaşma azalır. • Mikropla karşılaşmanın süresi

8. TB Enfeksiyonu nedir?TB Hastalığı nedir? • TB enfeksiyonu: • Belirgin hastalık bulgusu olmaksızın, canlı TB basilini bir kişinin vücudunda taşımasıdır. Tüberkülin cilt testi pozitifleşmiştir. • TB hastalığı: • TB basilinin organ ya da organlarda aktif ilerleyici yayılmasını anlatır. Bu durumda hem sistemik hem de o organ ya da organlara ait semptom ve bulgular ortaya çıkar. Michael D. Iseman. Klinisyenler için Tüberküloz Kılavuzu, Nobel Tıp Kitabevi, 2002

9. TÜBERKÜLOZ ENFEKSİYONU • Verem mikrobunun vücuda girmesinden sonra bazı kişilerde enfeksiyon olur. • Bağışıklık yanıtın ortaya çıkışı 2-10 haftada olur. • Sonuçta tüberkülin cilt testi pozitifleşir. Bu test için verem mikrobunun proteinlerinden yapılan PPD kullanılır.

10. Tüberkülin Cilt Testi (TCT) Uygulanması Önkolda deri içine PPD verilir. Deride bir kabarcık oluşur.

11. Tüberkülin Cilt Testi (TCT) OkunmasıYapıldıktan 72 saat sonra ciltte oluşan kabarıklığın çapı milimetre olarak kaydedilir.

12. BCG aşısı yapılmamışlarda TCT: 10 mm ve üstü BCG aşısı olanlarda TCT: 15 mm ve üstü Türkiye’de Tüberküloz Enfeksiyonu Nasıl Anlaşılır? Bağışıklığı baskılanmışlarda TCT: 5 mm ve üstü Enfeksiyon tanısında kullanılan yeni testlerle (interferon gama testleri ile) saptananlar TCT: tüberkülin cilt testi

13. Enfeksiyon olmaz Mikropla karşılaşma Enfeksiyon olur. Mikropla karşılaşanların bir kısmında enfeksiyon olur (Tüberkülin cilt testi pozitifleşir)

14. Enfeksiyon olmaz Hastalık olmaz Mikropla karşılaşma Enfeksiyon olur. Hastalık gelişir (%10) Enfeksiyon Olanların %10’u yaşamlarının bir döneminde hastalanırlar (verem olurlar)

15. Tüberküloz Hastalığı

16. Çocuklarda görülen ve genellikle kendiliğinden düzelen verem Akciğerde yara ve damar yakınında lenf düğümünde hastalık, sarı renkli görülüyor. (Ghon Kompleksi) http://medlib.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/MTB/MTB.html

17. pathhsw5m54.ucsf.edu/overview/tb.html Bilgisayarlı tomografi ve Akciğer dokusunda verem Erişkin yaşta görülen verem: Akciğerin zirve bölümünde kavite (oyuk) ve çevresinde iltihap

18. Lenf bezleri Akciğerler Omurgalar Böbrekler Tüberkülozun en sık tuttuğu organlar

19. Omurgayı tutan tüberküloz

20. http://medlib.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/MTB/MTB.html Verem hastalığına bazen biyopsinin (alınan parçanın) incelemesi ile tanı konulur.

21. Milyer tüberküloz(kanla yayılan verem, ince tanecikli görünümü kuş yemine benzer) pathhsw5m54.ucsf.edu/overview/tb.html

22. Tüberküloz enfeksiyonu olanlarda hastalanmayı artıran durumlar • Yeni enfeksiyon almış olmak • Diyabet • Madenci hastalığı (silikoz) • Bağışıklığı baskılayan tedaviler • HIV enfeksiyonu, AİDS • Kronik böbrek hastalığı • Beslenme bozukluğu (%10 kilo kaybı) • Mide, barsak ameliyatı

23. Türkiye’de verem savaşı dispanserine kayıtlı verem hastaları, toplam 20.535 hasta, 2005 yılı

24. Türkiye’de verem savaşı dispanserine kayıtlı akciğer dışı verem hastaları, 2005

25. Verem Hastalığı Tanısı • Yakınmalar • Öksürük, balgam, kan tükürme, göğüs ağrısı • İştahsızlık, zayıflama, terleme, halsizlik • Film bulguları • Üst akciğer alanlarında infiltrasyon, kavite • Basilin gösterilmesi • Balgam incelemesi      Kesin tanı konulur • Diğer testler • Patolojik inceleme • ADA, moleküler testler Hastalıktan şüphelenilir Akciğer dışı verem tanısında

26. Veremin Tanısı Konulunca • Hastalık bildirimi yapılır. • Sağlık Müdürlüğüne • Bir hafta içinde bildirilir. • Hasta mahremiyetine özen gösterilir. • Verem Savaşı Dispanseri (bildirim ulaşınca) • Aile ve diğer temaslıların muayenesini yapar. • Gerekenlere koruyucu tedavi verir • Hastanın tedavisinin takibi ve gözetimini ayarlar.

27. TB Tedavisine Başlama • Doğru (STANDART) tedavi rejimi başlanır. • Bu tedavi rejimi, hastayı mutlaka iyileştirecek ilaçlardan oluşur. • Tedavinin sürdürülmesi planlanır. • İlaçların gözetimli içirtilmesi için yer ve görevli belirlenir. • Tedavi süresince hastanın yaşamına ilişkin planlamayapılır. • Hasta ve yakınlarının eğitimi, bilgilendirilmesi • TB hastalığı, bulaşması, tedavisi • Tedavinin sürdürülmesi • Tedavi ilaçları ve yan etkileri • Temaslılarda koruyucu tedavi konularında bilgi verilir.

28. Yeni olgu tedavisinde Önceden tedavi görüp yeniden hastalanmış (Nüks, terkten dönen olgu) tedavisinde 6 aylık bir tedavi uygulanır. 4 değişik ilaç kullanılır. 8 ay süren tedavide 5 ilaç kullanılır. Tedavi başarısız olursa, Kronik hasta ise, Çok-ilaca direnç* varsa, Dirençli hasta tedavisi yapan merkez tarafından 24 ay süreyle 4-7 ilaçla tedavi edilir. *Çok ilaca direnç (ÇİD-TB): en güçlü iki ilaç olan izoniyazid ve rifampisine dirençli.

29. Dirençli hasta 20.000 YTL 24 ay Tedavi: İlaç maliyeti Yeni hasta 250 YTL 6 ay

30. Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT) • Bir görevlinin ilaçları görerek içirtmesine Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT) denilir. • Yapılan çalışmalarda, • Hasta ilaçlarını kendisi içerse 100 hastadan 40’ı tedaviyi terk etmektedir. • Hastaya ilaçlarını bir görevli hergün görerek içirtirse tedaviyi terk oranı %20’den azdır. • Hastalara hem ilaçlarını bir görevli görerek içirtir hem de hastanın ekonomik ve sosyal sorunlarına destek olunursa tedavi başarısı %90’ın üzerinde olur. Chaulk CP, Kazandjian VA. JAMA 1998; 279:943-948

31. DGT’nin Yürütülmesinde 1. Her hastaya en uygun yer,en uygun zaman ve en uygun yaklaşım hasta ile birlikte belirlenir. 2. Kolaylıklar 3. Destek ve yardımlar:  Yol, bilet parası  Yiyecek paketi  Nakit para  Ailesine destek 4. Gözetim uygulayacak kişinin eğitimi ve kontrol edilmesi gerekir.

32. *Bu bilgi, Nazilli Verem Savaşı Dispanseri’nden alınmıştır.

33. Tüberküloz Kontrolü / Verem Savaşı

34. Verem Savaşı • Her ülke için ulusal bir program olmalıdır. Bu programda şu unsurlar olmalıdır: • Merkezi bir verem savaşı birimi; • Bu programın uygulama kılavuzu; • Altyapı (Sağlık sistemi içinde yapılacakların belirlenmesi); • İnsan kaynakları (yeterli ve eğitimli personel, görev tanımları); • Bütçe (faaliyetlerin yürütülmesi, ilaç alımı için); • Kayıt ve raporlama sistemi ile verilerin analiz edilmesi.

35. DGT Doğrudan gözetimli tedavi - Hastanın ilaçlarını denetlenen bir görevlinin gözetiminde içmesidir DGTS Doğrudan gözetimli tedavi stratejisi • Tüberküloz kontrolü için Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği bütünlüklü bir stratejidir.

36. Dünya Sağlık Örgütü’nünTB Kontrol Stratejisi: DGTS 1 - Hükümetin TB kontrolünde kararlı olması 2 – Semptomları ile gelen hastada tanının mikroskopi ile (bakteriyolojik olarak) konulması 3 - Kısa süreli standart tedavi rejimi ve gözetimli tedavi 4 - TB ilaçlarının ücretsiz sürekli sağlanması 5 - Kayıt ve değerlendirme sistemi (verilerin analiz edilmesi)

37. Stop TB Stratejisi • Doğrudan gözetimli tedavi stratejisi (DGTS)’nin kaliteli şekilde uygulanması • TB/HIV ve ÇİD-TB*’yi kapsaması • Sağlık sistemini güçlendirme • Sorumluluk taşıyan bütün tarafların katılımı • Hastaları ve toplulukları güçlendirmek • Araştırmayı kolaylaştırmak ve desteklemek *ÇİD-TB: çok-ilaca dirençli verem, en güçlü iki ilaç izoniyazid ve rifampisin direncinin olmasıdır.

38. Verem Savaşının ihmal edilmesi: Rusya’da 100.000 nüfusta TB insidansı ve mortalitesi. 1990 sonrası belirgin artış oldu MARGARITA V. SHILOVA Annals NY Acad Sci 2001; 953:124-132 YILLAR İNSİDANS MORTALİTE

39. Verem Savaşının ihmal edilmesi: New York Kentinde 1979-1992 arasında ciddi hasta artışı 100.000 nüfusta hasta kaydı (logaritmik) Kayıt yılı New York Kenti Sağlık Departmanı, New York, 2000:25

40. Koruyucu Tedavi

41. Enfeksiyon havuzu ve hastalanma Toplum Enfekte nüfus Hastalar • Verem hastaları, toplumdaki tüberküloz enfeksiyonu olan insanlardan (enfeksiyon havuzundan) ortaya çıkar. • Enfeksiyon havuzunun en büyük kısmı önceden enfekte olmuşlardan, küçük bir kısmı da yeni enfekte olanlardan oluşur.

42. Koruyucu Tedavi • Koruyucu ilaç tedavisi, • Enfeksiyon havuzundan en çok hastalanma ihtimali olanlara verilir. • Bulaştırıcı hasta ile teması olan kişilere verilir.

43. Türkiye’de Koruyucu Tedavi Verilmesi Gerekenler • 35 yaş altı tüberküloz hastası temaslıları • 15 yaşından küçük TCT pozitif çocuklar • TCT konversiyonu olanlar • Akciğer filminde TB sekel lezyonu olanlar • TB riskini artıran bağışıklığı baskılanmış TCT pozitif kişiler TCT: Tüberkülin cilt testi

44. Koruyucu ilaç tedavisi • Koruyucu ilaç tedavisine başlamadan, TB hastalığı olmadığı gösterilmelidir: 1. Akciğer filmi, tıbbi öykü, fizik muayene ile değerlendirilir. 2. TB hastalığı düşündüren bulgu saptanırsa, 3 balgam tetkiki yapılır. • İlaçları düzenli kullanması ve süreyi tamamlaması için: 1. Hastayı eğitmek ve desteklemek gerekir. 2. Mümkünse tedavi doğrudan gözetimli verilir.

45. KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİ DOZU VE SÜRESİ • İzoniyazid • erişkinlerde günde 5 mg/kg (maksimum 300 mg), • çocuklarda 10 mg/kg/gün hesabıyla en fazla 300 mg • 6 ay süreyle verilir • HIV pozitif, silikozisli, bağışıklığı baskılayıcı tedavide, eski TB sekeli var: 9 ay Kaynak olgu İzoniyazide dirençli ise • Rifampisin • 10 mg/kg/gün, maksimum 600 mg/gün • en az 4 ay verilir.

46. BCG Bacille- Calmette-Guerin • BCG, Mycobacterium bovis’in 230 kez besiyerinde kültürden kültüre aktarılarak üretilmesi ile oluşur. • Isı’ya, ışığa dayanıksızdır. • Sol omuz, deltoid kasına, deri içi 0,1 ml uygulanır. 0-12 aylık bebeklere 0,05 ml verilir. • 3-4 haftada nodül oluşur, 8 haftada kabuk bağlar ve yerinde skar kalır.

47. BCG’nin koruyuculuğu • Menenjit ve milier TB’a karşı %86’ya kadar ulaşan bir koruma sağlar. Rodrigues LC, et al. Int J Epidemiol 1993; 22:1154-8 • Klinik çalışmalar ve vaka-kontrol çalışmaları; • BCG’nin toplam olarak %51 koruyucu etki yaptığı ve • akciğer tüberkülozuna karşı %50 koruyucu olduğu Colditz GA, et al. JAMA 1994; 271:698-702 • Tek doz BCG aşısının koruyucu etkisi 50-60 yıl sürmektedir. Aronson NE, Santosham M, Comstock GW, et al. JAMA. 2004; 291:2086-91.

48. BCG’nin Türkiye’de etkinliği • 1980-1982 arasında yapılan ve 80 ili kapsayan tarama sonuçları • Tüm yaşlarda %72 • Çocuklarda %85 koruyucudur. F. Koçoğlu, 1990

49. Türkiye’de BCG uygulaması • Doğumdan sonra 2. ayda 1 kez uygulanır. • Tekrarı gerekli değildir. • 3 aylıktan büyük bebeklere, önce tüberkülin cilt testi yapılır, negatif bulunursa BCG uygulanır. • Skarı olan ya da BCG yapılmış olduğu bilinen çocuklara, skar görülmese bile tekrar BCG yapılmaz.

50. KURUMLARDA TB BULAŞMASININ ÖNLENMESİ