POPÜLER TV DİZİLERİNİN GENÇLİĞE ETKİSİ: “ KURTLAR VADİSİ ”

1. POPÜLER TV DİZİLERİNİN GENÇLİĞE ETKİSİ:“KURTLAR VADİSİ” MANAS Üniversitesi İLETİŞİM Fakültesi Bişkek - Kırgızistan 16 Mayıs 2007

2. PROJE YÖNETMENİ: PROF. DR. AYSEL AZİZ ARAŞTIRMACI GRUBU DUYGU TÜRKSEVENNURAY BEDÜKMELİKE YAVUZ ZEYNEPYURDAGÜL İLKNUR AKSOY BEGÜM GÜLEÇ YUNUS EMRE GÜLER Yeditepe Üniversitesi İletişim Fakültesi İstanbul KKTC’de YRD. DOÇ. DR. BAHİRE ÖZAD Doğu Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma tarihi:Mart-Haziran 2006

3. Kurtlar Vadisi Hakkında: • Yapımcı firma: PANA Film • Yapım yılı: 2003 yılı • Senaryo yazarları: Ahmet Yurdakul, Bahadır Özdener ve Raci Şaşmaz • Yönetmenler: Osman Sınav -Mustafa Şevki - Doğan Serdar Akar • Dizinin danışmanı: Soner Yalçın • Dizi sayısı: 97 bölüm • Yayınlandığı TV kanalı: Show TV (1-67 bölüm), D TV (68-97 bölüm) • Yayın tarihi: Eylül 2004 – Mart 2006 • Dizinin parasal desteklenmesi: Dizi yayımı boyunca 2 ana sponsor ve 80’den fazla yan sponsor ile desteklenmiştir.

4. Dizinin önemi: • Konusu: Türkiye’nin önceki yıllarda karşılaştığı çeşitli toplumsal ve siyasal olayların, zaman zaman uluslararası boyutları ile kurgusal bir yapı içerisinde içinde verilmesi; • Yapım özellikleri: Çekim özellikleri, oyuncuların başarısı, dekor ve kostüm; • Kullanılan dil: Kolay anlaşılan bir dil, ata sözleri, deyimler, özdeyişlere, benzetmelere başvurulması; • Yayınlanması: 2 ayrı kanalda yayınlanması; • Reyting durumu:Yayını sırasında reyting rekorları kırdı (%20’lere varan izlenme oranı) • Toplumda yankı bulması:Yayın sırasında hakkında çeşitli yönleri ile konuşulması, eleştiri alması, gençlik üzerinde şiddet içerikli etkisinin olduğu savları;

5. Medyada yankı bulması: Televizyonun magazin programlarında dizi ile ilgili çarpıcı görüntüler sık sık yayınlanmış; yazılı basında da geniş yer verilmiştir. • Dizinin İnternette yer alması: • Dizi İnternet’tenden de yayınlanarak tüm dünyada izlenme olanağı yaratılmıştır. • İnternette dizi ile ilgili çok sayıda haber yer almıştır (Google tarama motorunda 1.600.000 haber). • Dizi ile ilgili İnternette Fan Kulübün kurulmuştur. • Dizinin VCD ve DVD’sinin çıkarılması: Dizinin yayını sırasında önce VCD’si , daha sonra ise DVD’si yayınlanmış; daha önce izleyemeyenlere izleme olanağı yaratılmıştır. • Dizi ile ilgili kitap çıkarılması, araştırmaları yapılması: Dizinin yayın sırasında, dizide yer alan özlü sözleri ve diyalogları kapsayan bir kitap çıkarıldı ve Dizi ile ilgili olarak üniversitelerde çeşitli araştırmalar yapıldı.

6. Dizinin yayını sırasında yayından kaldırılması: Dizinin Show TV’de tekrar yayını sırasında, 53. bölümü yayımlanırken, bir gencin intiharına neden olduğu gerekçesi ile TV yönetimi tarafından aniden yayından kaldırıldı. • RTÜK’ün karışması: Şubat 2007’de Dizinin “Kurtlar Vadisi Terör” adıyla devamı niteliğindeki yayını RTÜK’ün etkisi ile durduruldu. • Dizinin etkisi ile sinema filminin çekilmesi: Dizinin devamı niteliğinde, aynı ekip tarafından “Kurtlar Vadisi Irak” adlı film çekildi ve gişe rekoru kırdı. • Dizi devam ettirildi: Dizi, “Kurtlar Vadisi Pusu” adı altında yeni çekimleri ile 19 Nisan 2007’ de yeniden başlatıldı.

7. Dizinin konusu • Dizide, Türkiye'nin sokaklarından başlayıp, belli bir hiyerarşik bütünlük içinde kademe kademe yükselen ve en tepede son derece güçlü ve tehlikeli bir mafya baronları "konseyine" dönüşen ve dış ülkelerce (A.B.D. ve İsrail) güdümlü bir örgüt ve bu örgütle mücadeleye soyunanların maceraları anlatılmaktadır. • Bu toplumsal ve de bireysel yansımaları olan serüvenin kahramanı, Ali Candan olarak büyüyen, derin devlet bünyesinde özel olarak yetiştirilen daha sonra estetik bir ameliyatla yüzünü ve tüm hayatını değiştiren Can Polat Alemdar‘ dır. Hedefi, yeni kimliğiyle, mafyanın alt basamaklarından zirveye kadar tırmanıp Türkiye'de mafyayı çökertmektir.

8. Dizide işlenen konular: • Milliyetçilik, vatanseverlik • Türk kimliği • Türk – İslam sentezi • Her türlü mafya ilişkileri • Derin devlet • Uluslar arası ilişkiler • Suç ve ceza • Erkeklik, kabadayılık • İslamiyet’e ve diğer dinlere bakış • Aile düzeni • Namus ve töre cinayetleri • Sevgi ve aşk • Geleneklere bağlılık • Kadının konumu

9. Dizi ile ilgili Sayıltı ve Varsayımlar • Kurtlar Vadisi Dizisi daha çok gençler tarafından izlenmektedir. • Dizi, gençlerin tutum ve davranışlarını, izleme sıklığına göre, etkilemektedir. Bu etkilemede izleme sıklığı, cinsiyet ve eğitim önemli diğer bağımsız değişkenlerdir. • Dizide yer alan şiddet içerikli mesajlar, gençleri etkilemekte; onlarda öykünme (taklit etme) duygusu yaratmaktadır. • Dizide yer alan namus içerikli mesajlar gençler tarafından benimsenmekte ve namus için yapılan şiddet hoşgörü ile karşılanmaktadır. • Kadının sunumu geleneksel kalıplar içerisindedir, haklılığı erkeklerin desteği ile olmaktadır. .

10. Dizi, milliyetçilik ve vatanseverlik duygularını körüklemektedir. • Dizi, derin devlet konusunda gençleri bilgilendirmekte ve bu tür bir olgunun varlığı konusunda gençleri inandırmaktadır. • Dizi, mafya-devlet ve derin devlet ilişkilerinin doğru olduğu konusunda bilgilendirmekte, hatta inandırmaktadır. • Dizide yer alan namus içerikli mesajlar, gençler tarafından benimsenmekte ve namus için yapılan şiddet hoşgörü ile karşılanmaktadır. • Dizide din (Müslümanlık) olgusu, aile, sevgi, geleneklere bağlılık olguları kimi zaman doğrudan, kimi zaman dolaylı olarak verilmektedir.

11. Araştırmanın yöntem ve tekniği • Kurtlar vadisi dizisi ilgili alan araştırması, Dizinin gençliğe etkisi ile ilgili olarak gençler üzerinde, onların tutum ve davranışlarının etkilenip etkilenmediğini saptamayı amaçlayan 55 soruluk bir anketin anketörler tarafında uygulanması ile gerçekleştirildi. • Alan araştırması 15–26 yaş aralığındaki “uygunluk yöntemi” ile alınan izleyicilere uygulandı. • Alan araştırması, iki ülkede Türkiye’de (688) ve KKTC’de (480) lise ve üniversite öğrencilerinden oluşan 1168 kişi üzerinde yapıldı. • Dizi ile ilgili alan araştırması, İstanbul başta olmak üzere Ankara, İzmir, Antalya gibi illerde yapıldı. • Varsayımların sınanmasında bağımsız değişkenler olarak başta cinsiyet olmak üzere, yaş, eğitim, izleme sıklığı ile ilgili değişkenler alındı.

12. Alan araştırması bulguları Anket uygulanan deneklerin (Türkiye) • Cinsiyet durumu: kadın % 41,1 erkek (% 58,9) • Yaş durumu: 15–18 yaş % 33 19–21 yaş % 27,8 22 + yaş % 45,1 • Eğitim durumu: • lise öğrencisi % 30 • Lise mezunu % 5,2 • Üniversite öğrencisi % 56,5 • Üniversite mezunu % 8,1

13. Dizinin İzlenme durumu izleme sıklığı Türkiye’de KKTC Sürekli % 20,5 % 34,0 Sık sık 25,0 27,6 Bazen 37,3 25,3 Hiç izlemeyen 16,4 11,7 • İzleyenler: % 83,6 (Türkiye’de) % 88,3 (KKTC’de) İzlemeyenler: % 16.4 % 11.7 • Cinsiyet açısından erkeklerde sürekli ve sık sık izleme (% 57,2), kadınlara göre (% 27) daha fazla.

14. İzlememe nedenleri Türkiye’de kadınerkekgenel ilginç değil % 57,5 % 49.2 % 53,8 şiddet içerikli %15 % 9.5 % 12,6 dizi izlemiyor % 11,3 % 24,5 % 17,5 KKTC Zamanı yok % 21,7 ilginç değil % 66,7 Şiddet içerikli % 14,5

15. Dizinin En Beğenilen Karakterleri: Türkiye% Polat Alemdar 50,7 Çakır 18,3 Memati 9,8 Elif 4,2 Aslan Amca 2,5 Birden fazla tercihte ÇAKIR’ın beğenilme oranı % 50’yi geçmektedir. .

16. Cinsiyete göre en beğenilen karakter (devam) Kadın (%) Erkek (%) Polat Alemdar 13,9 26.1 Çakır 16,1 28,2 Memati 8,4 16,8 Elif 14,2 7,7 Aslan amca 3,9 13,5 Ömer Candan 4,9 8.6 Diğer 2,0 (Karahanlı, Laz Ziya, Abdüley, Halo) Polat Alemdar, Çakır ve Memati karakterleri erkekler tarafından daha çok beğenilirken, Elif karakterini kadınlar daha fazla beğenmektedir.

17. Karakterlerden etkilenme % evet% biraz% hayır • Giyim tarzından 15,7 14,5 69,8 • Fiziksel görünüşten 15,0 9,4 65,6 • Konuşmalardan 30,9 17,8 51,3 • Karşı cinsiyete bakış 12,1 12,8 75,1 • Çete ilişkilerinden 12,8 9,6 77,5 • Acımasızlıklarından 14,4 13,7 71,9 • Soğuk kanlılıklarından24,8 20,0 55,2 • Sigara içmelerinden 6,1 7,5 86,3

18. En çok etkilenen sözler • “Sonunu düşünen kahraman olamaz!” • “Sırlar insanı aldatır, iki kişinin bildiği sır değildir! • “kurtlarla yaşayan ulumayı öğrenir!” • “İntikam soğuk yenildiğinde lezzetli aştır!” • “Rüzgar ne kadar sert eserse essin kayadan alıp götüreceği tozdur!” • “Düşmanımı ben tayin ederim!”

19. Etkili sözler (devam) • “Dostunu da düşmanını da seçtiğin sürece güçlüsün!” • “Tecrübeli adamın gözü korkmaz, morarır!” • “Kocan da olsa kaybedenini yanında yer alma!” • “Devlet cinayet işlemez, idam eder!” • “Kaldığın yerden devam edemiyorsan, en baştan başlarsın!”

20. Dizinin Etkileri: Kurtlar Vadisi dizisinin lise ve üniversite gençliği üzerindeki etkisini ölçmek amacı ile • “milliyetçilik”, • “şiddet”, • “derin devlet”, • “mafya”, “mafya-derin devlet ilişkisi”, • “çeteleşme”, • “namus-töre cinayetleri”, • “uluslararası ilişkiler”, • “uyuşturucu”, • “sigara içme” gibi konularda varsayımlar sınanmıştır.

21. ŞİDDETLE İLGİLİ BULGULAR • Bu bölümde dizide yer alan şiddet içerikli mesajlarla ile ilgili 7 soru soruldu. • Bir kısım sorular, deneğin doğrudan bu tür mesajlara bakışı, diğeri ise mesajların deneğin kendisine etkisi ile ilgilidir.

22. Şiddet mesajlarını doğru bulup bulmadığı • Doğru % 15,5 • Gerçeği yansıtıyor % 56,3 • Doğru değil % 26,8 Erkeklerde doğru bulma oranı (% 19,3), kadınlara (% 9,0) göre daha fazla.

23. Diziyi izledikten sonra şiddet olaylarına bakışında değişiklik • Evet, oldu % 9,2 • Biraz % 15,6 • Hayır, olmadı % 74,5 • Cinsiyete göre, değişiklik oldu diyen erkeklerin oranı (% 27,0), kadınlara (% 24) göre biraz daha fazladır.

24. Psikolojik destek alıp almadığı Evet, aldım % 3,9 Hayır % 88,2 CVİ % 6,1 • Kadınlarda “yok” diyenlerin oranı (%90,7) gibi erkeklere göre (% 88,9) biraz daha düşük. • Oran az olmakla birlikte, tedaviye varan bir etkinin varlığı önemlidir. • CVİ şıkkının da analizi gerekir.

25. Şiddet içerikli mesajların gençlere etkisinin olup olmadığı Kesinlikle etkisi var % 41,1 Olabilir % 36,7 Biraz olabilir % 16,9 Etkisi olmaz % 4,6 • Etkisi var diyenlerde kadınların oranı daha fazla. • Genel olarak değerlendirildiğinde, büyük çoğunluk bu tür sahnelerin etkisinin olduğunu söylemektedir.

26. Okullardaki şiddet olaylarının artmasına etkisi olup olmadığı • Evet, kesinlikle var % 54,7 • Biraz etkisi var % 35,9 • Hayır, olmadı % 9,3 • Deneklerin yüzde 90’ı etkisi olduğu görüşünde. • Özellikle üst yaş grubu ve üniversite öğrencisi ya da mezunları kesinlikle etkisi var görüşünde

27. Derin devlet ve mafya ilişkileri

28. Diziden önce “derin devlet” hakkında bilgisi olup olmadığı • Evet, biliyorum % 63,0 • Biraz duydum % 22,5 • Duymadım % 13,5 Denekler genelde bilgi sahibi, eğitim ve yaş açılarından lisede ve yaşları küçük olanlar bilgi sahibi değil; kadınlar daha az bilgi sahibi (%56,7)

29. Derin devletin / gizli örgütlerin varlığına ve devleti yönettiğine inanma • Evet, kesinlikle % 52,9 • Olabilir % 42,2 • Hayır, yok % 4,9 Büyük çoğunluk bu tür bir yönetimin varlığına inanıyor.

30. Dizideki derin devlet ve mafya ilişkisinin gerçekleri yansıtıp yansıtmadığı • Kurgu % 11,8 • Gerçek % 32,5 • Gerçek ve kurgu % 54,4 Erkekler, gençler (15-19) ve lise öğrencileri gerçek olduğuna daha fazla inanıyorlar.

31. Siyasetçi-polis ve mafya ilişkisine çağrışım • Evet, kesinlikle % 61 • Biraz % 32,5 • Hayır % 5,3 • Kadınlarda “evet, kesinlikle” diyenlerin oranı (% 65,2), erkeklere göre (% 58,5) daha fazla.

32. Dizideki mafyanın gerçeği yansıtıp yansıtmadığı • Yansıtıyor % 67 • Hem yansıtıyor/ hem yansıtmıyor %18,1 • Az yansıtıyor % 8,4 • Yansıtmıyor % 2,6 • Fikri yok % 3,9

33. Çete kelimesinin anlamını bilme • Üstünlük sağlama % 35,9 • Zorla para toplama % 11,4 • Toplumun huzurunu bozma % 28,7 • Toplumun yararına % 2,5 • Hepsi % 18,7

34. Dizinin gençleri çete kurmaya özendirmesi: • Kesinlikle evet % 50,1 • Biraz % 36,6 • Hayır , etkisi yok % 12,8 • Genel olarak alındığında % 86,7 gibi oldukça büyük oranda çeteleşmeyi etkilediği kanısı var. • Dizinin 2. yayımı sırasında (Nisan 2006), İzmir’de bıçaklanarak öldürülen lise öğrencisi İbrahim POLAT’ın, dizinin ana karakterlerinden Polat Alemdar ile özdeşleşerek, çete kurmuş olduğunu da anımsatalım.

35. Dizide milliyetçiliğin ne ölçüde ele alındığı • Aşırı milliyetçilik % 31,3 • Olması gerektiği kadar % 43,6 • Biraz % 16,5 • Yoktu % 4,0 • CVİ % 4,6

36. Bu tür mesajların milliyetçiliği körükleyip körüklemediği • Körüklüyor % 50.6 • Biraz % 41,0 • Hayır % 4,8 • Cinsiyet açısından önemli fark, kesinlikle körüklüyor diyen kadın oranının (% 53,4) erkeğe göre (% 49,1) daha yüksek oluşudur.

37. Ana sponsor reklamlarının etkisi ürün satın alma: • Ürünü almadı % 91,2 • Aldı ya da düşünüyor % 6,3 • Ana sponsorlar, önce “Romanson” saatleri idi, kanal değişikliği ile birlikte “Next Next Star” marka uydu anteni sponsor oldu ve sanal reklam olarak da dizilerde yer aldı.

38. Töre ve namus olaylarına bakış: Töre ve namus cinayetlerinin nasıl karşılandığı • Onaylıyor % 6,0 • Olabilir % 9,5 • Onaylamıyor % 82,5 Cinsiyet açısından önemli husus, konuya olumlu bakanlarda erkek oranının % 20,7 gibi, kadınlara (% 6,7) göre 3 misli olması. Ancak, yine de bu düşüncede olan gençlerin bulunmasının üzerinde düşünmek gerekir.

39. Bu tür olayların verilmesinin gerçek yaşamdaki olaylara bakışı normalleştirmeye etkisi: • Evet, normalleştiriyor % 16,8 • Olabilir % 45,9 • Hayır etkisi yok % 34,0 • Toplam “normalleştirme” % 62,7 gibi oldukça yüksek bir orandır. • Kadınlarda bu düşüncede olanların oranı daha yüksektir.

40. Dizinin kadına bakış açısı: • Yüceltiyor % 9,3 • Gerçekçi yansıtıyor % 30,5 • Yeterince yansıtmıyor % 28,2 • Küçük düşürüyor % 19,2 • Fikri yok/CVİ % 12,7 • Bu tabloda kadın - erkek arasında önemli görüş farkı vardır. Önemli fark, “kadınları küçük düşürüyor” şıkkında ortaya çıkıyor: kadın % 23,8, erkek % 16,5. Diğer şıklarda da vardır. Fikri yok diyen önemli bir orandaki deneğin yaş grubu 15-17…

41. Dini inançları kullanma Evet kullandı % 24,6 Biraz kullandı % 35,4 Hayır kullanmadı % 35,6 • Deneklerin yarıdan fazlası, belirgin şekilde dini inançların dizide kullanıldığı görüşünde. • Burada kadın – erkek açısından, kadınların az da olsa, bu konuda daha duyarlı olduğu görülmektedir.

42. Uluslararası olayları ele alış • Evet, çok % 27,1 • Biraz % 48,5 • Hayır, yok % 16,0 • Cevap yok % 8,4 • Burada önemli özellik, yaş ve eğitim ve izleme sıklığı ile “hayır, yok” diyenlerin ilişkisidir. Lise öğrencilerinde bu tür düşünce yaygın.

43. Rauf Denktaş’ın dizide yer almasının inandırıcılığa etkisi: • Çok etkiledi % 22,9 • Oldukça etkiledi % 33,1 • Biraz etkiledi % 18,0 • Az etkiledi % 6,0 • Hiç etkilemedi % 7,9 • Cevap yok % 12,1 % 80 dolayında bir oran, Rauf Denktaş’ın dizinin inandırıcılığına katkıda bulunduğunu belirtmiştir. Ayrıca, bu durum konunun uluslararası boyutunu da vurgulamaktadır.

44. sonuç • Varsayımlar büyük ölçüde doğrulanmıştır. • Dizi gençler tarafından yoğun olarak izlenmektedir. Erkek oranı daha fazladır • Dizide yer alan kısa ve özlü sözler, etkili sözler olarak akılda kalmıştır • Fiziksel görüntüler: Beğenilen karakterlerin giyimleri, özellikle lise öğrencisi ve yaş grubunda bulunan erkekleri etkilemiştir. • Dizinin tutum ve davranışla ilgili mesajlar, çoğunlukla erkek ve lise öğrencisi ya da 15-17 yaş grubunu etkilemiştir. • Bu bağlamda dizide yer alan mafya, çete olguları 15 -19 yaş grubu lise erkek öğrenciyi ya da mezun gençleri olumsuz olarak etkilemiştir.

45. Dizide şiddetin yoğun olarak kullanıldığı görüşü egemendir. Derin devlet-devlet- siyasal güç ilişkileri gerçekçi olarak algılanmış; KKTC”nin o günkü Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’ın dizide yer alarak, Kıbrıs sorununu dile getirmesi, bu algılamayı daha da güçlendirmiştir. Dizinin milliyetçi boyutunun fazla işlendiği ve bundan gençlerin etkilendiği söylenebilir. Namus ve töre cinayetleri, çok yüksek oranda olmamakla birlikte, gençleri duyumsamazlığa, hatta hoş görüye itmektedir. Dizide kadınların konumu, eşitlikçi bir anlayışla verilmemektedir. Deneklerin önemli bir kısmı, kadınların konumlarını aşağılayıcı bir durumda verildiği görüşündedir. Dizide çok açık olmamakla birlikte dini duyguların kullanıldığı belirtilmiştir. (sonuç /devam)