Simon Vinkenoog

1. Simon Vinkenoog Nick van den Berg, Fleur Brouwer, Sander Meijer en Jesse van Soest

2. Inhoud • Oeuvre • Habitus • Poëtica • Receptie • Positie in het Vertaalveld

3. Oeuvre Waaruit bestaat het oeuvre van Simon Vinkenoog? Welke conclusies kunnen we trekken aan de hand van zijn oeuvre?

4. Dennis the Menace • Interview Vinkenoog door Derrick Bergman, 30-9-2006: "Dennis de Bengel, die vertaalde ik voor de Haagse Post. Een van de dingen die ik daar als eh... Dennis the Menace, dat was een plaatje met een onderschrift. Ik heb ook Brown, Charlie Brown heb ik eh... die kwamen binnen dus van die agencies en dan kon je uitkiezen en dan uitknippen en die vertalingen erover heen. Dat deed ik met transparantjes, heel eenvoudig. Vijf gulden per pagina. Je ging even door twintig pagina's heen enje had honderd gulden!”

5. Allen Ginsberg Ontmoet in Jazzclub in A’dam, 1957 Proef m’n tong in je oor (1966)Plutonian Ode, Plutonische ode (1980) Howl – Auw (1992)*Herdicht naar de Nederlandse vertaling van Howl door Ko Dieleman en Ed' Korlaar Me and my peepee (2003) Sinds ‘61 veel vertalingen in tijdschriften (voornamelijk in Randstad)

6. Aldous Huxley Brave New World (1932)Niet vertaald door Vinkenoog De Deuren der Waarneming (1971)The Doors of Perception (1954) Hemel en Hel (1973)Heaven and Hell (1956)

7. Timothy Leary Psycholoog, schrijver. Drugs als geneesmiddel. De psychedelische ervaring. (1969) Aan hoop verslaafd (1974) Magier: Het ABZ der psychedelische avantgarde (1972)

8. “Overig” • Veel verschillende, minder bekende auteurs. • Wel voor het overgrote deel werken die in zijn interessegebied vallen. • Meestal mystiek, geestverruiming • Aantal werken met betrekking tot beeldende kunst • Vb. J.H. BrennanToegang tot het Astrale (1975) en Experimenten met Magie (1976)Ken Keyes jr. Handboek voor hoger bewustzijn (1976)

9. Wat valt op? • Tijdsspanne • 1961 tot 2003 • Zwaartepunt ligt vanaf eind jaren ‘60 tot begin jaren ‘80. • Na 1990 bijna niets meer. • Brontalen • Overgrote deel uit het Engels/Amerikaans • Hier en daar wat Duits en Frans

10. Wat valt op? • Uitgeverijen • Eigenlijk geen patroon in te ontdekken. • Het lijkt erop alsof hij zijn projecten koos en daarna pas keek wie dat zou willen uitgeven. • “En het lijkt wel vanaf dat moment, vanaf 1973 ze ook niets meer met hem wilde beginnen. Toen begon hij ook aan een tocht langs alle uitgeverijen, want voor die tijd gaf hij ook al boeken uit bij andere uitgeverijen. Het was ook niet zo alsof hij allemaal daar zat. En toen is zijn werk ook heel verspreid geraakt, steeds kleinere en kleinere uitgeverijen.” (Derrick Bergman, biograaf van S. Vinkenoog in interview op 22-01-2011)

11. Wat valt op? • Onderwerpen • Mystiek • Geestverruiming • Kunst • Aantal vreemde eenden in de bijt, maar het overgrote deel blijft binnen deze interesses.

12. Vinkenoog de vertaler? “En toen in het midden van de jaren zestig heeft hij toen een lijstje daarin gemaakt van ‘wat ik ben en wie ik ben’. Daarop stond een hele lijst van dingen. Iets van achttien verschillende dingen. En er staat ook iets bij van ‘openbaar badhuis’, omdat iedereen bij hem kon crashen of wat dan ook. En echt het voorlaatste, het laatste of het voorlaatste, dat is vertaler. Dus hij zag zichzelf wel zo, maar het stond niet in de top tien. Hij was eerder een openbaar badhuis, dan vertaler, haha… maar dichter stond natuurlijk bovenaan.”(Derrick Bergman in interview op 22-1-2011) Geld zal toch een drijfveer geweest zijn, hoewel met name later in zijn carriere.

13. Vinkenoog de vertaler? • Het overbrengen van bepaalde ideeën de hoofdmotivatie • “En terugkomend op wat hij wilde bereiken met die vertalingen… wat heel opmerkelijk is, is dat Vinkenoog enorm veel optredens had. En niet alleen zijn eigen werk, maar ook van anderen. Dat heeft hij vanaf het begin heel consistent gedaan. Ook vanuit die gedachte dat hij zijn publiek voornamelijk wilde laten kennismaken met interessante en goede dichters, die ze nog niet kennen. En dat is hij ook altijd blijven doen. Hij ziet, of hij zag zich zelf ook als een ketentje in die schakel. Alles moest worden doorgegeven. Sprak over het vuur, dat wordt doorgegeven van generatie op generatie, een soort geschiedenis zou je kunnen zeggen, van buitenstaanders, outsiders. Daar bestaat zijn oeuvre uit zegmaar.”(Derrick Bergman in interview op 22-1-2011)

14. Habitus en Loopbaan • Welke motieven zou Vinkenoog kunnen hebben gehad als gerenommeerd schrijver om te gaan vertalen? Wat wou hij bereiken? • Hoe heeft hij toegang gevonden tot het vertaalveld? Hoe blijkt dat uit zijn eerste vertalingen?

15. Parameters • Socialisatie en Opleiding • Netwerk waarin Vinkenoog opereerde • Toegang tot het vertaalveld • Subsidies • Prijzen

16. Opleiding • Mulo • Geen vertaalopleiding • Uitgeverij Querido • Parijs: Unesco • Autodidact: heel veel boeken gelezen

17. Het netwerk van Vinkenoog • Redacteur (Blurb!, Randstad) • Columnist (Bres, Maatstaf etc.) • Correspondent • Lid van de ‘Vijftigers’ • Organisator/Performer/Cultuurfenomeen • Televisie- Radioprogrammamaker • Lezingen • Jury’s

18. Jan Cremer: • “De Ongebakken Deegsliert werd eens voor een paar maanden geroyeerd omdat ie een Verboden sigaretje opgerookt had. Het zou niemand opgevallen zijn als hij er niet zo'n interessant toneelstukje bij opvoerde, Hoe Doe Ik Opvallend Onopvallend, want daar gaat het onze goeie Simon uiteindelijk om”. (Uit: Ik Jan Cremer)

19. Gerard Reve: • “Ik haat Vinkenoog niet, maar ik word er telkens dodelijk beroerd van als ik die piepende aalscholver weer een hele dag moet aanhoren over zijn evangelie, dat niets is dan lucht en leugen”. (Gerard Reve, NRC, 14-10-1967)

20. Karel Soudijn: • “Simon Vinkenoog blijft een ontwapenende en irritante evangelist die ons oproept om te leven. Zijn evangelie is een hutspot van christendom, boeddhisme en bebop, al dan niet overgoten met een sausje psychedelica.” (Karel Soudijn, NRC, 07-06-1978)

21. Toegang tot het vertaalveld • Dennis de Bengel • Randstad • Allen Ginsberg (Alan Ginzburg) • Timothy Leary • Aldous Huxley

22. Subsidies • Veel werkbeurzen (tussen ’69 en ’91) • 3 aparte vertaalrelevante beurzen: • Essay van Timothy Leary • Vertaling: “Aan hoop verslaafd” van Leary • Verzameling en vertaling van citaten in “Niet Niets, de kunst van het sterven”, 66 auteurs, waaronder Ginsberg en Huxley.

23. Prijzen • Gravesande prijs in ’86 • Johhny van Doornprijs in ’93 • Gouden Speld voor de stad Amsterdam in 2008 • Naar Vinkenoog zal een prijs worden vernoemd voor het beste poëzie optreden

24. Vertaalpoëtica

25. 1956 I saw the best minds of my generation destroyed by madness, starving hysterical naked dragging themselves through the negro streets at dawn looking for an angry fix, angelheaded hipsters burning for the ancient heavenly connection to the starry dynamo in the machin- ery of night, who poverty and tatters and hollow-eyed and high sat up smoking in the supernatural darkness of cold-water flats floating across the tops of cities contemplating jazz, (9) Proef m’n tong in je oor - 1966 Ik zag de besten van mijn generatie verwoest door waanzin, hongerend hysterisch en naakt, die zich sleepten door vroege negerstraten op zoek naar verlossing van hun kwaad, hipsters als engelen brandend naar de oude hemelse verbinding met de sterre-dynamo in de machinerie van de nacht, die armoedig in lompen en hologig en high roken bijeen zaten in het bovennatuurlijke duister van onverwarmde kamers zwevend over de toppen van steden opgaand in jazz, (9) Interne vertaalpoëticaGinsberg - Howl

26. 1964 Instructions for judgment visions O (name), if you are experiencing a vision of judgment and guilt,Listen carefully:That you are suffering like thisIs the result of your own mental set.Your karma.No one is doing anything to you.There is nothing to do.Your own mind is creating the problem.Accordingly float into meditation.Remember your former beliefs.Remember the teachings of this manual.Remember the friendly presence of your companions. (149) De psychedelische ervaring -1969 Aanwijzingen voor Oordeelsvisioenen O …(naam), als je een visioen hebt van veroordeling en schuld, Luister dan goed: Dat je zo’n leed te verduren hebt Is het resultaat van je eigen geestelijke achtergrond. Je karma. Niemand doet je iets. Er is niets te doen. Je eigen geest schept het probleem. Ga dus over tot meditatie. Denk aan je vroegere overtuigingen. Denk aan de leer van dit handboek. Denk aan de vriendelijke nabijheid van je metgezellen. (210) Interne vertaalpoëticaLeary – The psychedelic experience

27. 1954 Near the end of his life Aquinas experienced Infused Contemplation. Thereafter he refused to go back to work on his unfinished book. Compared with this, everything he had read and argued about and written – Aristotle and the Sentences, the Questions, the Propositions, the majestic Summas – was no better than chaff or straw. For most intellectuals such a sit-down strike would be inadvisable, even morally wrong. But the Angelic Doctor had done more systematic reasoning that any twelve ordinary Angels, and was already ripe for death. (63) De deuren der waarneming – 1971 Tegen het einde van zijn leven doorleefde Thomas van Aquino Bezielde Contemplatie. Daarna weigerde hij terug te keren tot het werk aan zijn onafgemaakte boek. Hiermee vergeleken, was alles wat hij gelezen had en geargumenteerd en geschreven – Aristoteles en de Spreuken, de Vragen, de Stellingen, de majestueuze Summa’s – niet beter dan kaf of stro. Voor de meeste intellectuelen zou zo’n sit-down staking niet raadzaam zijn, zelfs zedelijk verkeerd. Maar de Angelieke Doctor had meer systematisch redeneren achter de rug dan elke twaalf gewone Engelen, en hij was al rijp voor de dood. (83) Interne vertaalpoëticaHuxley – The doors of perception

28. Interne vertaalpoëtica • Vinkenoog blijft dicht bij origineel • Alleen aanpassingen voor het verbeteren van vloeiendheid • Soms zelfs te letterlijk vertaald, waardoor onbegrijpelijk of lastig te begrijpen voor Nederlandse lezer.

29. Externe vertaalpoëtica • Niet meegedaan aan vertaaldebatten • Geen artikelen geschreven • Autodidact • Toevallig begonnen met vertalen • Geen opleiding

30. Externe vertaalpoëtica • Liefde, pagina 13710 maart 1964“Ik probeer Ralph & Phil de vertaalproblemen uiteen te zetten, Nederlandse ekwivalenten voor bepaalde termen zijn zo geladen met betekenissen, die zich ophoopte door de eeuwen van calvinisme, dat ze niet meer ‘on speaking terms’ zijn met de objektieve waardering van het woord zelf, de semantiek.” • Toevoeging Bergman in interview 22 januari ’11“Dus dat geeft wel aan dat hij, hoe zal ik het zeggen, dat hij wel heel erg bezig was met de problemen die je als vertaler tegenkomt.”

31. Externe vertaalpoëtica • Interview Bergman, 22 januari 2011: “(…)hij correspondeerde met bijvoorbeeld Ginsberg, waarin hij heel specifiek naar dingen vraagt. Bijvoorbeeld een term, een restaurant of wat dan ook, en heeft dat dan nog meer betekenis. En dan schreef Ginsberg terug van: ja, dat is belangrijk vanwege dit of dit. Hij ging wel in op de, hou zal ik het zeggen, finer details. Dat deed hij dus wel. Met name in de Randstad tijd. Zo van, nou ik ben nu bezig met vertalen, wat bedoel je hier of hier mee.”

32. Externe vertaalpoëtica • Bergman over Vinkenoog in interview 22 januari 2011:“…en soms zij hij wel van sommige boeken. Ja, die heb ik helemaal niet uit. Je leest gewoon de eerste twintig pagina’s en dan weet je wel waar het heengaat.” • “Ook vanuit die gedachte dat hij zijn publiek voornamelijk wilde laten kennismaken met interessante en goede dichters, die ze nog niet kennen.”

33. Vertaalpoëtica • Één op één vertalen • Ingreep alleen om het soms vloeiend te maken • Respect voor de auteurs die hij vertaalde • Belangrijk voor het Nederlandse publiek

34. Receptie

35. Beeld van Vinkenoog als vertaler (1) • Zijn vertaalwerk werd in recensies besproken in Nederlandse kranten. • Recensies in het algemeen positief over Vinkenoogs vertalingen van Ginsberg. Over andere vertaling nauwelijks iets te vinden. • Beeld van maatschappij in NL over Vinkenoog als vertaler bepaald door Ginsberg-vertalingen. Vinkenoog de “boodschapper” van A.G. in NL. • “(…) Zo gezien ligt het ook voor de hand dat Simon Vinkenoog de vertaling verzorgde. (…) …kenschetst hij de dichter ook als een zielsverwant, …” (De Volkskrant, 19-11-1966) • Vinkenoogs vertalingen van A.G. vaak in herdruk.

36. Recensies (1) • “…en wie in Vinkenoogs over het algemeen zeer goede vertaling Ginsberg leest, …” (De Volkskrant, 19-11-1966) • “Het is een verdienste van Vinkenoog dat hij een selectie van Ginsbergs gedichten in het Nederlands heeft vertaald en verzameld. Een selectie van de bundels…is nu voor een veel groter publiek toegankelijk.” (De Nieuw Linie, 10-12-1966) • “…deze in een geïnspireerdevertaling van Simon Vinkenoog, …” (Haagsche Courant, 15-02-1967) • “Dichter Simon Vinkenoog heeft de lang niet gemakkelijke opgave de moeilijke poëzie van [Ginsberg] te vertalen niet geschuwd en zelfs tot een boeiend geheel weten te maken.” (Arnhemsche Courant, 05-06-1967)

37. Recensies (2) • “…van de door hem prachtigvertaalde Amerikaanse beatnik-dichter Allen Ginsberg…” (Het Vaderland, 25-08-1967) • “…weergaloos knap vertaald door Simon Vinkenoog…” (Brabants Dagblad, 21-07-1973) • “De vertaling van Vinkenoog is uitstekend.” (De Volkskrant, 28-07-1973) • “Een vertaling die door zijn kwaliteit opvalt…Simon Vinkelnoog [sic] zette zich in om diens poëzie goed in modernNederlands over te brengen…” (Bron onbekend, krantenknipsel) • Recensie over Vinkenoogs vertalingen/bewerkingen minder positief: “…gezien de prijs…had de gegeven informatie ook best wat meer mogen zijn.” (Utrechts Nieuwsblad, 27-11-1979)

38. Beeld van Vinkenoog als vertaler (2) • In NL toch minder belangstelling voor het werk van “beatdichters” zoals Ginsberg. Aandacht aan vertalingen dus ook beperkt. • “Het is misschien tekenend voor de geringe aandacht die critici in die tijd hadden voor het werk van de beatschrijvers…” (Bart van den Hoogenhoff, http://www.hoogenhoff.nl/) • In de woorden van Vinkenoog: “Over mijn vertalingen is nauwelijks gerept, de laatste is verramsjt [Me and my Peepee, 2002, BvdH], maar het aantal jonge belangstellenden is groeiende, en..... The beat goes on!” (Bart van den Hoogenhoff, http://www.hoogenhoff.nl/) • “Daar geld ongeveer dezelfde censuur. Kijk, hij is op een gegeven moment er een beetje uitgeflikkerd door de literaire wereld.” (Derrick Bergman)

39. Beeld van Vinkenoog als vertaler (3) • Vrienden van Vinkenoog waren positief. • Marcel Polak: “Je vertaling van Arrabal leest zich zeer goed…” (Randstad Nr. 5, p. 75 1963) • Ginsberg beschouwde Vinkenoog als zijn “lijfvertaler”. (Brabants Dagblad, 14-01-1992) • Vinkenoog vaak aanwezig bij poëzievoorstellingen van A.G. in NL als tolk. Vaak duizenden toeschouwers.

40. Beeld van Vinkenoog als vertaler (4) • Afgezien van losse citaten, vooral in brieven, is er weinig geschreven door Vinkenoog zelf over zijn vertalingen. Hij was ook niet actief bij vertaaldebatten. • Conclusie: hij zag zich hoofdzakelijk niet als een (professioneel) vertaler. • Positie van vertalen in zijn leven: vertalen als “missie” (vooral vrienden als Ginsberg), geld (meeste vertalingen), bezigheid (in de gevangenis), hobby (uit brieven blijkt dat hij het een leuke uitdaging vond).

41. Vinkenoog: Onafhankelijk • Grote keuzevrijheid in de selectie van teksten • Gepubliceerd bij veel verschillende uitgeverijen • Poëtica: afwijkend • Zichtbaarheid: hoog, maar niet zo zeer in het vertaalveld • Vertalen was een bijkomstigheid, maar wel deels vanuit enige financiële motieven • Zo goed als geen subsidies ontvangen voor vertalingen

42. Bronvermelding • Interview met Derrick Bergman door Fleur Brouwer op 22 januari 2011 • Cremer, Jan. Ik, Jan Cremer. Amsterdam, De Bezige Bij. 1964 • Reve, Gerard. NRC Handelsblad. 14 oktober 1967 • Soudijn, Karel. NRC Handelsblad.7 juni 1978 • Bent, Jaap van der. O, Fellow Travellers. College Literature. Winter 2000. • Ginsberg, Allen. Howl. San Francisco, City Lights Books. 1956 • Ginsberg, Allen. Proef m’n tong in je oor. Vert. Simon Vinkenoog. Amsterdam, De Bezige Bij. 1966 • Leary, Timothy et al. The Psychedelic Experience. New York, University Books. 1964 • Leary, Timothy et al. De psychedelische ervaring. Vert. Simon Vinkenoog en Richard Hübner. Amsterdam, De Bezige Bij. 1969 • Huxley, Aldous. The Doors of Perception. Londen, Chatto & Windus. 1954 • Huxley, Aldous. De deuren der waarneming. Vert. Simon Vinkenoog. Amsterdam, Contact. 1971 • Vinkenoog, Simon. Liefde. Amsterdam, De Bezige Bij. 1965. • De Volkskrant. 19 november 1966 • De Nieuwe Linie. 10 december 1966 • Haagse Courant. 15 februari 1967 • Arnhemse Courant. 5 juni 1967 • Wispelaere, Paul de. Utopia.Het Vaderland. 25 augustus 1967 • Bakker, Wim Henk. Boek over mystiek biedt iets te weinig. Utrechts Nieuwsblad. 27 november 1979 • Brabants Dagblad. 21 juli 1973 • De Volkskrant. 28 juli 1973 • Hoogenhoff, Bart van. Een generatie verwoest door waanzin. Hoogenhoff.nl. 23 januari 2011. www.hoogenhoff.nl • Polak, Marcel. Vinkenoog, Simon et al. Randstad. 5. p. 75. Amsterdam, De Bezige Bij. 1963 • Brabants Dagblad. 14 januari 1992