Najczęstszą przyczyną uwolnień niebezpiecznych środków chemicznych są: awarie i katastrofy w obiektach przemysłowych,

1. S K A Ż E N I A

2. NIEBEZPIECZNE ŚRODKI CHEMICZNE Najczęstszą przyczyną uwolnień niebezpiecznych środków chemicznych są: • awarie i katastrofy w obiektach przemysłowych, • wypadki cystern kolejowych oraz autocystern, • rozszczelnienia rurociągów przemysłowych, • katastrofy morskich tankowców i chemikaliowców.

3. PAMIĘTAJ!!! • Pojazdy samochodowe przewożące substancje niebezpieczne są oznakowane pomarańczowymi prostokątnymi tablicami z czarnymi napisami cyfrowymi, oznaczającymi rodzaj niebezpiecznej substancji według międzynarodowych oznaczeń, umieszczonymi z tyłu i przodu pojazdu. • Jeżeli jesteś świadkiem wypadku z udziałem NŚCh - powiadom natychmiast w jakikolwiek sposób straż pożarną i policję. Podaj istotne dane: • miejsce zdarzenia, • charakter zdarzenia, • swoje dane. • Nie bądź kibicem zdarzenia, ale oddal się z miejsca wypadku, aby zminimalizować ryzyko zatrucia. '

4. Opuść rejon zagrożony, kierując się prostopadle do kierunku wiatru. • Chroń swoje drogi oddechowe. W tym celu wykonaj filtr ochronny z dostępnych Ci materiałów (zwilżona w wodzie lub wodnym roztworze sody oczyszczonej chusteczka, szalik, ręcznik, itp.) i osłoń nim drogi oddechowe. • Jeśli jesteś w samochodzie - zamknij okna, włącz wentylację wewnętrzną - staraj się jak najszybciej opuścić strefę skażenia. • Stosuj się ściśle do poleceń służb ratowniczych lub komunikatów, przekazywanych przez lokalne środki przekazu - radio, TV, megafony. • Jeśli przebywałeś w strefie skażonej, zdejmij ubranie, które uległo zanieczyszczeniu i zamień je na czyste oraz dużą ilością bieżącej wody przemyj oczy, usta, nos i weź prysznic. PAMIĘTAJ!!!

5. CO ROBIC W RAZIE ZAGROŻENIA • Włącz radio lub telewizor na program lokalny i stosuj się ściśle do poleceń, wydanych przez lokalne władze (służby ratownicze). • Uszczelnij wszystkie otwory okienne, wentylacyjne, drzwi - oklejając je taśmą klejącą, obkładając rulonami z mokrych ręczników czy prześcieradeł. • Oddychaj przez maseczkę wykonaną z gazy, waty, ręcznika itp. • Zadbaj o bezpieczeństwo swoich podopiecznych, dzieci, osób niepełnosprawnych, zwierząt domowych. • Pozostań w wewnętrznej części budynku przy zamkniętych drzwiach - w przypadku, gdy istnieje niebezpieczeństwo skażenia chlorem, udaj się na wyższe kondygnacje np. do sąsiadów. W przypadku amoniaku - kieruj się do pomieszczeń, położonych na niskich kondygnacjach. • Powiadom o zagrożeniu najbliższe otoczenie. • Wyłącz urządzenia elektryczne i gazowe z otwartym ogniem. • Nie jedz żywności i nie pij płynów, które mogły ulec skażeniu.

6. Na wypadek katastrofy miej przygotowane następujące rzeczy: • latarkę z zapasowymi bateriami, • przenośne radio na baterie z zapasowymi bateriami, • apteczkę i podręcznik pierwszej pomocy, • alarmowy zapas żywności i wody, • zapas worków do przechowywania żywności, • otwieracz do konserw, • solidne obuwie.

7. WAŻNE WSKAZÓWKI W RAZIE ZAGROŻENIA • Bądź przygotowany do ewakuacji lub schronienia się w swoim domu. • Opracuj plan komunikowania się na wypadek zagrożenia. • Przygotuj plan oraz sposoby powrotu do domu członków rodziny, jeżeli w czasie wystąpienia zagrożenia są rozdzieleni (realna możliwość w ciągu dnia, gdy dorośli są w pracy, a dzieci w szkole). • Poproś krewnych lub znajomych, zamieszkałych w innych miejscowościach, aby służyli jako miejsce kontaktu dla twojej rodz. • Upewnij się czy wszyscy członkowie twojej rodziny znają nazwisko, adres i nr telefonu osoby kontaktowej. • Jeśli prowadzisz samodzielne gospodarstwo rolne, zastanów się nad zabezpieczeniem paszy dla zwierząt hodowlanych, ujęć wody pitnej oraz pomieszczeń dla nich.

8. Wykrywanie skażeń promieniotwórczych. Sygnalizator promieniowania RS 70- wykrywanie skażenia promieniotw. terenu, sprzętu i pomieszczeń; sygnał dźwiękowy lub świetlny (0,4 s. przerwa 1s.); częstotliwość sygnałów zależy od mocy dawki przekraczającej określony próg (0,5 R/h 5 R/h i 30 R/h); zasilanie: 4 ogniwa R-20. Dawkomierz chemicznyDP-70-M- kontrolowanie indywidualnego napromieniowania ludzi; mierzy dawki promieni gamma (50, 75, 100, 150, 200, 250, 300, 450, 600 i 800 rent. przy mocy dawki w terenie od 1 do 25000 R/h); pomiar jest oparty na zjawisku zabarwiania się roztworu w ampułce dozymetru.

9. OKREŚLANIE RODZAJU PROMIENIOWANIA I STĘZENIA Kolorymetr PK-56- kolorowe wzorce w dysku kolorymetru porównuje się z barwą roztworu w dozymetrze, określa się wartość liczbową dawki naprom. Rentgenoradiometr DP-66- wykrywanie i określanie stopnia skażenia różnych powierzchni substancjami beta- promieniotwórczymi, wykrywanie i pomiaru dawki prom. gamma i ładowanie dawkomierzy DKP-50. PChR-54M- wykrywanie środków trujących w powietrzu, w terenie na sprzęcie, itd.

10. OKREŚLANIE RODZAJU PROMIENIOWANIA I STĘZENIA Określanie rodzaju i stężenia- łopatka, pompka, przystawka łączona z pompką, słoik do próbek, wkładki, filtry przeciwdymne, kapturki, odczynnik do ocieplania rurek wskaźnikowych, przebijak dla rurek czerwonych, latarka, zestaw rurek wskaźnikowych (czerwony - sarin; żółty - iperyt (parzące) nie trzeba przebijać;czerwony pierścień z kropką – b. małe skażenia: soman i V-gazy; 3 zielone- fosgen, dwufosgen, kw. pruski, chlorocyjan, cyjan, cyjanowodów (paralityczno-drgawkowe).

11. ŚRODKI OCHRONY Maska przeciwgazowa filtracyjna typu ogólno wojskowego • Budowa:cz. twarzowa, komora zaworów, rura łącząca,wkładki niepotniejące, pochłaniacz (filtr przeciwdymny, siatka, podkładka, węgiel aktywowany, kołnierz gwintowany, korpus), torba; • 2. Posługiwanie się: • dopasowanie (5 rozmiarów), kompletowanie, zakładanie • Marszowe: • torba na przód, zakrętka do przegrody, łączenie części, profilowanie, chowanie pochłaniacza, zabezpieczenie części twarzowej, chowanie rury, chowanie części twarzowej, zapięcie torby, torba do tyłu; • Maski w pogotowiu: • torba na przód, przypięcie do pasa, otwarcie korka; • Maski włóż: • lewą ręką za spód, prawą wyjmujemy, 8 palców do środka ), posługiwanie się maską uszkodzoną (odłączyć rurę, przykręcić pochłaniacz w miejsce rury). ŚRODKI OCHRONY

12. ŚRODKI OCHRONY Indywidualne środki ochrony skóry: odzież etatowa L-1 bluza + spodnie + rękawice trzypalcowe (dla zwiadowców); L-2 kombinezon (O.C., straż pożarna); OP-1 ogólno wojskowy płaszcz + pończochy (peleryna, płaszcz, kombinezon, półzestaw namiotowy). środki zastępcze: Kombinezony, okulary ochronne, nakrycia głowy, buty gumowe, rękawice, peleryny przeciwdeszczowe. ŚRODKI OCHRONY

13. ODKAŻANIE odkażalniki- wchodzą w r. chem. ze środkami trującymi; rozpuszczalniki(woda, alkohol, nafta, benzyna)- odkażalniki w postaci roztworów(szybsze reakcje chem.); odkażanie metalu- do naczynia z roztworem, opłukanie, czyszczenie i konserwacja; drewna- usunięcie kropli środka toks., odkażanie roztworem lub papką odkażającą; szkła- usunięcie kropli środka, wytarcie szmatami z odkażalnikiem lub rozpuszczalnikiem; skóry- usunięcie, zmycie roztworami, wietrzenie, nacieranie wazeliną lub olejem rycynowym; obuwie, odzież- przecieranie, posypywanie proszkiem, gotowanie, odkażanie paro amoniakalne, pranie, pranie ekstrakcyjne z rozpuszczalnikami ograniczonymi, wietrzenie Sposoby dezaktywacji(usunięcie substancji prom. - pyłu z powierzchni) mechaniczna- trzepanie, szczotkowanie, zmiatanie, izolowanie, zmywanie; fizykochemiczna- środki piorące, rozpuszczalniki.

14. NAJBARDZIEJ ZAGROZONE MIEJSCA Wypadki radiologiczne mogą zdarzyć się wszędzie tam, gdzie materiały radioaktywne są używane, składowane lub transportowane. Ponadto mogą one mieć miejsce w elektrowniach jądrowych, szpitalach, uniwersytetach, laboratoriach badawczych, w zakładach przemysłowych, na głównych drogach, liniach kolejowych oraz w stoczniach. Materiały radioaktywne są niebezpieczne z powodu szkodliwego oddziaływania niektórych typów promieniowania na komórki ciała. Im dłużej dana osoba jest narażona na promieniowanie, tym większe jest zagrożenie.

15. CZYNNIKI ZMINIEJSZAJĄCE PROMIENIOWANIE Odległość- im większa jest odległość pomiędzy tobą a źródłem promieniowania - tym mniejszą dawkę promieniowania otrzymasz. W razie poważnych awarii jądrowych, władze prawdopodobnie będą wzywać do ewakuacji, aby oddalić się od źródła promieniowania. Osłona - podobnie jak odległość - im bardziej ciężkie i gęste materiały pomiędzy tobą a źródłem promieniowania - tym lepiej. Właśnie dlatego, w czasie wypadków radiologicznych, władze będą zalecać pozostawanie wewnątrz pomieszczeń. W niektórych przypadkach, ściany twojego domu będą wystarczającym zabezpieczeniem. Czas- w większości przypadków natężenie promieniowania szybko maleje. Ograniczenie czasu przebywania w zasięgu promieniowania, zmniejszy wielkość pochłoniętej dawki promieniowania.

16. AWARIA W CZARNOBYLU Czarnobyl jest często nazywany "największą katastrofą spowodowaną przez człowieka". Określenie to jest słuszne, jeżeli chodzi o powszechny lęk, jakiego w okresie pokoju nigdy jeszcze nie doświadczyliśmy. Jednak pod innymi względami ta katastrofa była daleka od "największej". Na przykład, emisja jodu-131 z czarnobylskiego reaktora była 180 razy mniejsza niż z wybuchów jądrowych przeprowadzonych w rekordowym 1962 roku, a liczba zgonów (41) i ciężkich obrażeń (203) blednie wobec innych katastrof w XX wieku. Warto zwrócić uwagę, że w czterech najsławniejszych katastrofach zapisanych trwale w pamięci społecznej (Windscale, Seveso, Three Mile Island i Czarnobyl) żniwo śmierci było najmniejsze.

17. Budowa sarkofagu zamykającego stopiony reaktor RBMK-1000 w Czarnobylu

18. KATASTROFA- NATCHNIENIEM SŁOWACKIEGO Nadchodził wielki ów Rok Tysiącowy, który narody jak gwiazdy odmienia, lęk czarnobylski nie ograniczył się do krajów chrześcijańskich, lecz rozszedł się po całym świecie i opanował niemal każdego: publiczność, media, polityków, uczonych, a nawet profesjonalistów ochrony radiologicznej.Ten współczesny strach nie był krótki, jak sprzed wieków. Po dziesięciu latach nadal wpływa na emocje, decyzje a nawet zdrowie wielkiej liczby ludzi. Jednym z czynników napędzającym czarnobylskie lęki, a nawet ogólnie radiofobię, jest - paradoksalnie – doskonałość współczesnej ochrony radiologicznej i systemów monitoringupromieniowania.

19. SĄDNY DZIEŃ- 26 KWIETNIA O godzinie 1:23 w nocy, 26 kwietnia 1986 roku, reaktor w Czarnobylu zaczął się topić. Przyczyną był błąd człowieka i wady konstrukcyjne reaktora tego typu. Tamtej fatalnej nocy pracownicy elektrowni przeprowadzali doświadczenie, które miało polegać na stopniowym zmniejszaniu mocy reaktora. Aby się powiodło, wyłączono większość automatycznych systemów zabezpieczeń. Reaktory typu czarnobylskiego RBMK-1000 mają jednak tę wielką wadę, że są niestabilne, gdy pracują z małą mocą. W pewnym momencie reakcja zachodząca w reaktorze wymknęła się spod kontroli, a na włączenie systemów zabezpieczających było już za późno. Ilość wytwarzanej energii była tak duża, że zaczęły się palić pewne elementy konstrukcyjne reaktora. I tutaj dały o sobie znać wady konstrukcyjne. Wewnątrz reaktora znajdowało się 1500 ton łatwo palnego grafitu. I to on wywołał pożar i wybuch chemiczny.

20. JAK RADZILI SOBIE POLACY Wtedy w Polsce nie istniała energetyka jądrowa ani żadne plany na wypadek takiej katastrofy. Nikt nie spodziewał się wówczas, aby awaria w cywilnym zakładzie jądrowym w jakimś kraju europejskim wymagała działań władz polskich dla ochrony ludności. Nawiasem mówiąc, jak się wiele lat później okazało, w żadnym z tych państw nie istniały plany przeciwdziałania skutkom podobnych katastrof. Lokalne plany awaryjne dla reaktorów w Świerku oraz plany obrony cywilnej na wypadek wojny jądrowej okazały się zupełnie nieprzydatne w sytuacji katastrofy czarnobylskiej.

21. WĘDRÓWKA SKAŻONEGO POWIETRZA 27/28 kwietnia Pierwsza fala skażonego powietrza dotarła nad Polskę prawdopodobnie około północy 27/28 kwietnia, a wykryto ją w kilka godzin później. W samym Czarnobylu, emisja z płonącego reaktora uległa już wtedy znacznemu zmniejszeniu. 3 maja Emisja malała dalej aż do 3 maja, kiedy to zaczął się jej ponowny gwałtowny wzrost. Ta druga emisja, większa niż 27 kwietnia, nastąpiła wskutek przebicia się stopionego rdzenia reaktora do znajdujących się poniżej pomieszczeń wypełnionych wodą. Chmura z tej drugiej wielkiej emisji szczęśliwie ominęła Polskę i skierowała się na południe Europy. 1 maja w Polsce zaczął się gwałtowny spadek skażeń powietrza, lecz nie gruntu, paszy, mleka itd.

22. 28 KWIETNIA O godz. 7:00 placówka SPSP w Mikołajkach stwierdziła kilkakrotny wzrost mocy dawki promieniowania gamma i około siedmiuset krotny wzrost ogólnej radioaktywności beta w powietrzu. Wiadomość o tym przekazano telefonicznie do CLOR o godz. 9:00 W tym samym czasie podobny wzrost mocy dawki promieniowania gamma - ponad 20 mR/h (mR/h = mikrorentgeny na godzinę, nieformalna obecnie jednostka mocy dawki promieniowania gamma) i silne skażenie powierzchni gruntu stwierdzono przed budynkiem CLOR. Wkrótce potem zaczęły docierać do CLOR z innych stacji SPSP meldunki o gwałtownym wzroście radioaktywności powietrza. O godz. 10:00 CLOR wprowadził alarmowy system pracy w dwudziestu czterech, a od 29 kwietnia we wszystkich placówkach SPSP.

23. Zmieniający się kierunek wiatru roznosił radioaktywną chmurę w różne strony

24. JOD- BEZCENNE LEKARSTWO Pierwsze posiedzenie Komisji Rządowej rozpoczęło się o godz. 8:00 w Prezydium Rady Ministrów. Około godz. 11:00 Komisja oficjalnie zaleciła podjęcie akcji jodowej. Rozpoczęto ją w godzinach wieczornych i kontynuowano w nocy w jedenastu województwach północno-wschodnich. Akcja przebiegała niezwykle sprawnie. Podawanie płynu Lugola zorganizowano we wszystkich przedszkolach, szkołach, ośrodkach zdrowia i aptekach. Pomocy udzielili ochotnicy, którzy m.in. rozwozili roztwór jodu do małych wiosek. Około 75% populacji dzieci w 11 województwach przyjęło jod stabilny w ciągu pierwszych 24 godzin akcji. (Przed rozpoczęciem akcji, tj. 28 kwietnia wieczorem i 29 kwietnia rano, około 2% rodziców podało dzieciom jod w formie i dawkach nieustalonych).

25. Pionowy rozkład cezu-134 i cezu-137 w atmosferze nad Polską