ANA – BABA EĞİTİMİ

1. ANA – BABA EĞİTİMİ HAZIRLAYAN: ARZU YILDIRIM (Uzm.Psikolog) ACIBADEM İ.Ö.O. İSTANBUL, 2006

2. NEDEN ANA BABA EĞİTİMİ • Her ana baba çocuğunun mutlu, başarılı, sorumluluklarını bilen, vicdan ve ahlak sahibi bir birey olmasını ister. • Bunu nasıl başaracağını bilmez.

3. ANA BABA EĞİTİMİ • 1- Çocuk yetiştirmenin temel ilkeleri • 2-Olumlu iletişim kurmanın temel basamakları • 3-Aşamalı disiplin yaklaşımı

4. I.ÇOCUK YETİŞTİRMENİN TEMEL İLKELERİ EMPATİ: Oyuncak alınmadı diye öfkelenen ve tutturan çocuğa nasıl yaklaşırsınız? “Niye alamayacağımı açıklarım”. “Paramız yetmez derim”. “Duymamazlıktan gelirim.” “İlgisini başka yere çekmeye çalışırım.” “ Rezil olmamak için gidip oyuncağı alırım.” “Oyuncağı almayı çok istiyordun, alamadığımız için öfkelisin” derim. “Oyuncağı almayı çok istiyordun, alamadığımız için öfkelisin”

5. EMPATİK OLMAYAN YANITLAR: • Başarısızlıklar için: “Biraz dikkat etsen başarılı olursun” demek. • Kıpırdanan çocuğa : “5 dk. yerinde duramıyorsun” demek. • “Biraz gayret et” önerisi karşısında ne hissedersiniz?

6. EMPATİ YAPMAYA ENGEL OLAN FAKTÖRLER • Çocuğun durumu • Ana babanın kişilik özellikleri (kaygılı, korumacı, mükemmeliyetçi). • “Arkadaşlarım benimle oynamıyor” diyen çocuğa nasıl cevap verirsiniz? “Oynamadıkları için üzülüyor olmalısın”.

7. SEVGİ GÖSTERMEK • Çocuklar sevildiklerini hissettikleri zaman kendilerini özel ve değerli bulur. • Davranışları nedeniyle sürekli eleştirilen, çevrelerinden uyarı alan çocukların koşulsuz ve kesintisiz sevgiye daha çok gereksinimi vardır. • Aşırı koruyup kollamak sevgi göstermek değildir. • Her hatayı görmek, sürekli eleştirmek, çocuğa sevilmediğini hissettirir.

8. SEVGİ GÖSTERMEK • Sevgi göstermek onun her istediğini yapmak, tüm davranışlarını hoşgörüyle karşılamak, hep mutlu etmeye çalışmak değildir. • Eve her gün eli kolu dolu gelmek de değildir. • Sevgi uygun biçimde gösterildiğinde çocuklar şımarmazlar, tam tersine ana babası tarafından sevildiğini hisseden çocuk daha uyumlu, sorumluluk almaya daha istekli olur ve sınırları daha kolay kabul eder.

9. SEVGİ GÖSTERMENİN YOLLARI: • Onunla özel zaman geçirin. • Özel günlerine önem verin. • Dokunarak, sarılarak, yakın oturarak, öperek sevgi gösterin. • Olumlu mesajlarla sevgi gösterin. • Anne ve baba ayrı ayrı çocuğa günde yarımşar saat zaman ayırmalı. • Onun nesini sevdiğinizi somut olarak dile getirin. “Gülüşünü, esprilerini v.s.”

10. ÇOCUKLARIN İSTENMEYEN DAVRANIŞLARI • Söylediklerimizi yapmıyor ya da defalarca söyledikten, bağırdıktan sonra yapıyor. • Tutturmaları oluyor. • Çok ısrarcı,dediğini yaptırana kadar uğraşıyor. • Yalnız başına oyalanamıyor. • Günlük basit işleri yapmıyor. • Ödevlerini yapmıyor. • Başkalarına,eşyalara zarar verici davranışları oluyor.

11. Sürekli şikayet ediyor,mızmızlanıyor. • Bağırıp çığlıklar atıyor. • Çok sık ağlıyor. • Öfke nöbetleri oluyor. • Başkalarını kızdıracak, rahatsız edecek şeyler yapıyor. • Küfür ediyor • Yalan söylüyor

12. İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR, DAVRANIŞLARIN ALTINDA YATAN NEDENLERE GÖRE DÖRT GRUPTA İNCELENEBİLİR • Dikkat çekmek için yapılan davranışlar • Güç mücadelesi nedeniyle yapılan davranışlar. • Öfke ve öç alma nedeniyle yapılan davranışlar • Yetersizlik nedeniyle yapılan davranışlar

13. DAVRANIŞLARINIZI GÖZDEN GEÇİRİN • Çocuğunuzla iletişiminiz nasıl? • Ondan bir şey yapmasını nasıl istersiniz? • Yapmazsa ne yaparsınız? • Olumlu bir şey yaptığında ne yaparsınız? • Onunla günde kaç dakika başbaşa özel zaman geçiriyorsunuz?

14. ÇOCUKLARDA KURALLARLA İLGİLİ ÖNEMLİ NOKTALAR • Çocukların kuralların tümünü bilmesini ya da hatırlamasını beklememek gerekir. • Kurallar belirli durumlardan önce hatırlatılmalıdır.Kuralı bozduktan sonra değil! • Çocuklar için kuralı bilmek o kurala uymak için yeterli değildir. • AZ SAYIDAamaYETERİNCE AÇIKveKESİN KURALLARgereklidir.

15. KURALLAR Yatma saati 8.30,istisna yok. Saat 7.00’de uyanılacak,7.30’da giyinmiş olunacak. Arabada giderken sessiz olunacak. Saat 6.00’da evde olunacak.

16. II.OLUMLU İLETİŞİM KURMANIN TEMEL BASAMAKLARI • Göz Teması Kurun:Çocuğunuzun yüzüne bakarak ve onun da sizin gözlerinize bakmasını sağlayarak konuşun • Normal Ses Tonu İle Konuşun:Anlaşılır ve ciddi bir ifade kullanın (kızmak, yalvarmak yok). • Basit Cümlelerle Ne Yapması Gerektiğini Belirtin:Gerekirse söylediğinizi tekrarlatarak doğru anlaşıldığınızdan emin olun.

17. SÖZEL MESAJLARIN KALİTESİNİ NASIL ARTTIRABİLİRİZ? • Mesajınızı, davranış ya da düzeltilecek hareket üzerinde yoğunlaştırın “Çok yaramazsın, hiç söz dinlemiyorsun; düşüncesizsin...” “Kardeşini rahatsız etmeyi bırak” • Mesajınızda doğrudan ve belirgin ifadeler kullanın.“Akşam eve geç kalma, zamanında evde olmaya çalış” “Saat 19.00’da yemek için evde olmanı istiyorum.”

18. ÖRNEK: “Öğretmenimi sevmiyorum” Öğretmenini sevmelisin. Emir verme Öğretmenini sevmezsen bir şey öğrenemezsin Öğretme, nutuk çekme. Onunla konuşmamı ister misin? Öneride bulunma Çok ödev verdiği için sevmiyorsun?Yorumlama, analiz etme. O seni seviyor mu? Soru sorma Sevmesen bile ona saygılı davranmalısın Öğüt verme. Saçma sapan konuşma Küçümseme.

19. Kim bilir ne yaptın da ilişkiniz bozuldu? Eleştirme, suçlama. Olabilir, ben de ilkokul öğretmenimi hiç sevmezdim. Önemsememe. ALTI ÇİZİLİ İFADELER İLETİŞİMDE ETKİLİ OLMAYAN İFADELERDİR

20. “Öğretmenini sevmiyorsun?” biçiminde onun sözlerini tekrarlamak empatik iletişim biçimine örnektir.

21. ETKİN DİNLEME • Suçlamadan, kızmadan, “ben söylemiştim” ile başlayan cümleler kurmadan, hemen bir çözüm önermeden, sadece durumu empatik olarak anlamak ve kendi sözlerinizle geri iletmek. Çocuk: “Ödevimi yazdığım kağıdı bulamıyorum”. Anne: “Ödevinin ne olduğunu bilemeyeceksin”.

22. ETKİN DİNLEME • “Kardeşim beni deli ediyor, yine odamı dağıtmış” diyen çocuğa: “ - Odanı kapalı tutsaydın”. “ - O daha küçük, anlamıyor idare edelim”. “ - Ben toplamana yardım ederim”. “ - Sen de toplayıver, ben her gün sizin dağıttığınızı topluyorum”. “Eşyalarını dağıttığı için kardeşine kızgınsın”

23. ETKİN DİNLEMENİN FAYDALARI • Çocuğun mesajının doğru olarak anlaşılıp anlaşılmadığı test edilmiş olur. • Açıkça dile getirilen duyguların yoğunluğu azalır. Çocuk da ana babayı daha iyi dinler. • Çocuğa düşünme fırsatı tanınmış olur. • Ana baba bunalmaz.

24. UYARILAR • Çok gelişigüzel ve sık sık kullanılmamalı. • Çocuğun yoğun duyguları olduğu zaman • işe yarar. • Sorun ana babanın sorunu olduğunda ve çocuğun kabul edilmeyen davranışlarını değiştirme konusunda işe yaramaz. • Çocuğu ana babanın seçimine boyun eğdirmek için değil, onun sorununa çözüm bulmasında yardımcı olmak için kullanılan bir araçtır. • Etkin dinlemeyi, dinlemeye hazır olduğunuz zamanlarda kullanın.

25. SEN DİLİNİ KULLANMAK • “Yaramazsın”, “Dikkatsizsin”,“Beni yoruyorsun”, “Çok üzüyorsun”. “Gürültü yaptığın zaman rahatsız oluyorum.”

26. BEN DİLİNİ KULLANMAK: • Uygun olmayan davranış karşısında ne hissettiğini ifade etmektir. • Ben dilindeüç ana bölümvardır: 1) Kabul edilmeyen davranışın tanımı. 2) Bu davranışın ana babada yarattığı duygu. 3) Bu davranışın ana baba üzerinde somut etkisi. “Ayakkabılarını kapının önünde bırakmandan(1) rahatsız oluyorum;(2) çünkü her seferinde takılıyorum, düşecek gibi oluyorum.(3)”

28. YA BENİM DEDİĞİM OLACAK YA ONUN DEDİĞİ: 1.Yetişkinin Otoritesini Kullanarak Dediğini Yaptırması Kaybeden kişi kızgınlık, kırgınlık, isteksizlik, karşı gelme tepkilerinden birini verir. Çocuğun sorunlara çözüm bulma becerisi gelişmez. İlişki gergin ve uzak olur.

29. YA BENİM DEDİĞİM OLACAK YA ONUN DEDİĞİ: 2. Yetişkin Hoşgörülüdür, Daha Çok Çocuğun Dediği Yapılır. Çocuk isteklerini elde etmek için çeşitli yollar dener (tutturma, öfke nöbeti acındırma). Çocuk kendi isteklerinin hep önemli olduğu duygusu ile büyür, yaşamları hep almak üzerine kuruludur. Yetişkin öfkeli ve tepkiseldir.

30. YA BENİM DEDİĞİM OLACAK YA ONUN DEDİĞİ: 3. KAYBEDEN YOK YÖNTEMİ Çatışma altında çocuğun çözüme katılması istenir. Birlikte daha sonra değerlendirmek üzere bazı çözümler üretilir. En iyi çözüme birlikte karar verilir. Kararın nasıl uygulanacağı birlikte belirlenir.

31. KAYBEDEN YOK YÖNTEMİ • Esnek olun, çocuk esnek olmayı, dediğim dedik olmamayı sizden öğrensin. • Beklentileriniz gerçekçi olsun. • Anlaşma yapmaya istekli olduğunuzu hissettirin.

32. 4. Çocuğu Tüm Özellikleri İle Anlamak ve Kabul Etmek. • Her çocuk kendine • özgüdür. • Beklentileri çocuğa göre belirlemek gerekir. • Çıta çocuğun atlayabileceği bir yüksekliğe konup başardıkça yavaş yavaş yükseltilmelidir.

33. BAŞARI DUYGUSUNU YAŞAMASINA YARDIM ETMEK • “Bir işi başarmak”, kişinin kendi gücünün farkına varmasını sağlayan önemli faktördür.

34. BAŞARI DUYGUSUNU YAŞAMAK • Başarı duygusunu hissedebilmesi için ana babanın bu başarıya önem vermesi ve beğenmesi gerekir.

35. BAŞARI DUYGUSUNU YAŞAMASINA YARDIM ETMEK • Ufak da olsa başarıları görmek ve önem vermek. • Çocuğun iyi olduğu alanları belirlemek ve bunları desteklemek. • Başarılı olduğu alanlara da zaman ayırmasını desteklemek.

36. SORUMLULUK VE YARDIMSEVERLİĞİN GELİŞİMİ • Önce ana baba sorumluluk alma konusunda çocuğa örnek olmalıdır. • Mümkün olan en erken yaşta çocuğun yapısı ve becerilerine uygun işler vermeye başlamak. • Başlangıçta daha fazla zaman ve sabır gereklidir. • Sorumluluk çanta taşımaya benzetilirse; başlangıçta çantayı taşımak, sonra beraber taşımak ve en sonunda da çantayı çocuğa bırakmak gerekir.

37. AŞAMALI DİSİPLİN BASAMAKLARI • Davranış sorunlarını önleme. • Direnmeyi azaltacak davranışlar. • Çocukla birlikte problem çözme tekniği. • Kuralları sonuçlarla desteklemek. • Doğal sonuçlar. • Mantıksal sonuçlar. • Etkili davranışsal mesajlar. • Mola zamanı. • Somut ödüllendirme.

38. 1. DAVRANIŞ SORUNLARINI ÖNLEMEK Aşamalı disiplin yaklaşımının ilk basamağı önlemektir. Önlemek, davranış oluştuktan sonra düzeltmeye çalışmaktan daha kolay ve daha etkilidir. Davranış başladıktan sonra “Yapma dur” mesajları içeren sözlü uyarılarda bulunurlar. Ama bu uyarılar çoğunlukla işe yaramaz. Sonunda ortam gerginleşir. Bunun yerine davranış ortamını değiştirerek çocuğu değişmeye yönlendirmek daha doğru bir tutum olacaktır.

39. ORTAMI DEĞİŞTİRMEK: • Ortamı Zenginleştirmek: • Sıkıntıdan ne yapacağını bilmemekten kaynaklanan bazı davranışlar, ilgilerini çekecek etkinlikler sunularak önlenebilir. • İlgi alanı ve beceri düzeyine göre seçilecek olan etkinlikler önlemede etkilidir. • Misafirliğe giderken orada çocuğun oynamasını sağlayacak bir şeyler almak

40. Ortamı Sadeleştirmek: • Ortam çok kalabalık ve karmaşık olduğunda istenmeyen davranışlar oluşabilir. • Ev ortamı, özellikle de çocuğun odası, dolapları olabildiğince sade ve boş olmalıdır. Çocuğun dolapları, eşyalarını kolayca alıp tekrar yerleştirebileceği yükseklikte ve kolay yerleştirilebilecek düzeyde olmalıdır. • Uyku saatine yakın zamanlarda ortamı sadeleştirmek ve fazla uyarıcı etkinlikleri azaltmak uykuya geçişi kolaylaştırır.

41. Ortamı Çocuğa Uydurmak: • Çocuğun yaşına ve yapısına uygun olacak şekilde evde bazı düzenlemeler yapmakla istenmeyen davranışlar daha kolay önlenebilir. • Elektrik prizlerine kapak taktırmak, tehlikeli araçları, kırılabilecek hassas eşyaları ortadan kaldırmak, kolay kayan kilim ve paspasları kaldırmak gibi önlemler, hem ana babanın, hem de çocuğun rahat hareket etmesini sağlar. Ana baba çocuğu sürekli uyarmak ve denetlemek zorunda kalmaz.

42. BİR UĞRAŞ YERİNE BAŞKASINI KOYMAK: • Ona da evin anahtarını vermek, özel eşyalarına saygı göstermek, önemli tarihleri not edeceği bir takvim vermek gibi düzenlemeler hem ona sorumluluk vermek, hem de çatışmaları önlemek için işe yarayabilir.

43. DÜZENLİ AİLE TOPLANTILARI YAPMAK: • Sorunlar ciddi boyutlara ulaşmadan konuşmak, hem olayın büyümesini önler, hem de önemli sorunlar için problem çözme konusunda alıştırma yapılmış olur. • Hiç aile toplantısı yapılmayan bir evde önemli bir sorunun konuşulması ve ortak bir çözüm bulunması zor olur. • Toplantıların amacı, ana babaların önceden vermiş olduğu kararları çocuklara kabul ettirmek değildir. Tüm aile bireylerinin çözüm önerilerini dinleyip birlikte en uygun çözümü önermektir.

44. 2. DİRENMEYİ AZALTMAK 1.Kontrol Etme Tekniği 2. Sona Erdirme Tekniği 3. Dur Sakinleş Birlikte Çöz

45. 1. Kontrol Etmek: • Net bir ifade ile çocuğa kesin sınır konulduğunda çocuk hiçbir tepki vermiyor ya da duymamazlıktan geliyorsa önce mesajın gerçekten duyulduğundan ya da anlaşıldığından emin olmak gerekir. • Kontrol etme tekniği mesajı aynı şekilde tekrarlama, hatırlatmalar yerine geçebilecek basit bir tekniktir. • “İsteklerim açık mı?”, ”Söylediklerimi duydun mu?”, ”Söylediklerimi tekrarlar mısın?” gibi sorularla mesajın anlaşılıp anlaşılmadığı kontrol edilir.

46. 2. Sona Erdirmek: • Çocuklar etkili sözel mesajları aldıklarında ana babayı tartışmaya, pazarlığa çekerek sınırları zorlamayı deneyebilirler. • Bazen de davranışları için bir sürü sebep ileri sürebilirler. • Kardeşi ile kavga eden bir çocuk ısrarla kavgayı kimin başlattığını anlatmaya çalışabilir. • Bu noktada öne sürülen sebeplerle ilgilenmemek, sadece çözüm beklenildiğini ifade etmek tartışmayı durdurabilir.

47. 3. Dur SakinleşBirlikte Çöz: • Çatışma anında konuşmaya, söylenmeye, bağırmaya başlamadan önce 5 - 10 dakika durun. Kendinize ve çocuğunuza sakinleşmek için zaman tanıyın. • “Mola istiyorum deyin, süreyi belirleyin.” • Mola süresi içinde bir müzik açıp, uzanıp rahatlatacak bir şeyler düşünebilir, mizah dergisi, gazete gibi şeylere göz atılabilir. • 10 dakika sonra bırakmak istenilmeyecek bir şeye başlanmamalıdır.

48. SADECE DURARAK NELER KAZANIRSINIZ • Sadece 5-10 dakika çocukların sakinleşmesi için yeterlidir. • Çocuğu anlamaya çalışmak, yapıcı olmak, çocuğu çözümün bir parçası haline getirmek gibi şeyleri sadece sakinken yapabilirsiniz. Sinirliyken, bağırırken, söylenirken bunları yapamazsınız. • Öfkeliyken, çok bunalmışken, verilecek olan uygun tepkiler engellenmiş olur.

49. 3. BİRLİKTE ÇÖZÜM BULMAK Soruna çocukla birlikte altı basamakta çözüm bulunabilir. 1. Sorunu tanımlamak 2. Çözümleri üretmek 3. Çözümleri değerlendirmek 4. En uygun çözüme karar vermek 5. Kararın nasıl uygulanacağını belirlemek. 6. Uygulamayı izlemek.

50. BİRLİKTE BULUNAN ÇÖZÜMLER YETERLİ OLMUYORSA ALINAN KARARLARI DAVRANIŞLARINIZLA DESTEKLEMELİSİNİZ -Doğal Sonuçlar -Mantıksal Sonuçlar -Etkili Davranışsal Mesajlar