1. ZMIANA

1. Polskie Lokalne Grupy Wsparcia projektów URBACTIII SeminariumRewitalizacja – zintegrowane podejście do zdegradowanych obszarów miastKraków, 9-10 maja 2011 r. Rewitalizacja miast we Francji, Wielkiej Brytanii i Niemczech - kluczowe elementy zróżnicowanych podejść i rozwiązań Wojciech Jarczewski

2. 1. ZMIANA GŁÓWNE AKCENTY REWITALIZACJI lata 60-70. XX wieku – rewitalizacja zdeprywowanych osiedli komunalnych i centrów miast granty rządowe dla władz lokalnych lata 80. XX wieku – przesunięcie akcentów w kierunku rewitalizacji ekonomicznej angażowanie partnerów sektora prywatnego redukcja znaczenia rządu centralnego na rzecz władz lokalnych duże flagowe projekty Urban Development Companies strefy rozwoju przedsiębiorczości lata 90. XX wieku – wprowadzenie zasad konkursowych przy podziale środków koncentracja funduszy – Single Regeneration Budget (1994) zmiana filozofii pobudzania rewitalizacji z top-down na bottom-up od 1997 (New Labour) – zwalczanie wykluczenia społecznego, wzrost znaczenia rewitalizacji jednostek sąsiedzkich (Neighbourhood Renewal); polityka i program renesansu miejskiego (Urban Renaisance) postępująca koncentracja programów i funduszy rewitalizacji postępująca decentralizacja i wzrost znaczenia regionów– powołanie agencji rozwoju regionalnego oraz regionalnych przedstawicielstw rządu

3. 1. ZMIANA Najważniejsze instytucje i programy rewitalizacji miast w Anglii od 2008/2009 – wielka reforma funkcjonowania władz lokalnych i rewitalizacji…

4. 2. NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJE (1) NARODOWA AGENCJA REWITALIZACJI (English Partnerships), EP Agencja rządowa powołana w 1999 roku z połączenia: Komisji ds. Nowych Miast (Commission for the New Towns) oraz Agencji Rewitalizacji Miast (Urban Regeneration Agency) Odpowiada za politykę i strategię rewitalizacji na poziomie krajowym, specjalizuje się w terenach poprzemysłowych i rewitalizacji osiedli mieszkaniowych Roczny budżet: 700 milionów GBP – 60% to dochody własne ze sprzedaży zrekultywowanych terenów

5. 2. NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJE (2) AGENCJE ROZWOJU REGIONALNEGO (regional development agencies), RDA 9 Agencji – po jednej w każdym regionie Anglii, powołane w 1999 roku Zadanie: lider rozwoju gospodarczego i rewitalizacji w regionieSpecjalizacja: rewitalizacja ekonomiczna Łączny roczny budżet 9 RDA: 2,2 miliarda GBP • W latach 2002-2005 RDA przyczyniły się do: • powstania 500 tys. miejsc pracy • powstania 56 tys. nowych firm • przekształcenie 5 600 ha obszarów poprzemysłowych w nowe funkcje

6. 2. NAJWAŻNIEJSZE INSTYTUCJE (3) PRZEDSIĘBIORSTWA REWITALIZACJI MIAST (urban regeneration companies), URC Prywatne firmy zakładane w formie partnerstwa przez EP, RDA, władze lokalneoraz wybranych wiodących aktorów życia gospodarczego w mieście Główny cel URC: pozyskanie i zaangażowanie partnerów sektora prywatnego do formułowania i realizacji zrównoważonej strategii rewitalizacji (sustainable regeneration strategy) dla zdefiniowanego w akcie założycielskim obszaru działania Finansowane najczęściej w równym stopniu (po 33%) przez EP, RDA i władze lokalne, które mają przedstawicieli w radzie nadzorczej Nie dysponują budżetem na rewitalizację (ten, jak i decyzyjność, pozostaje u partnerów publicznych i prywatnych) Dostarczają wiedzę, umiejętności, zapewniają koordynację działańFirmy zatrudniające od 20 do 50 pracowników; budżet: od 1 do 2 mln GBP rocznie, przy czym największym składnikiem budżetu (przeciętnie około 70%) są wynagrodzenia personelu

7. 4. CIEKAWE POMYSŁY MIESZKANIA EKONOMICZNIE OSIĄGALNE (affordable housing) Cel: poprawa standardu mieszkaniowego; instrument polityki mieszkaniowej Obowiązek zapewnienia mieszkańcom odpowiednich warunków mieszkaniowych i odpowiedniej dostępności do rynku mieszkaniowego Mieszkania ekonomicznie osiągalne – możliwość dofinansowania mieszkań przez gminę, aby mieszkańcy, którzy nie mogą sobie pozwolić na zakup mieszkań na wolnym rynku mieli dostęp do mieszkań subsydiowanych przez gminę (np. w planie metropolitalnym Londynu określono wymóg, aby 50 % spośród mieszkań dostępnych na rynku było ekonomicznie osiągalne)

8. 4. CIEKAWE POMYSŁY MIESZKANIA EKONOMICZNIE OSIĄGALNE (affordable housing) First Time Buyers Initiative (Program Zakupu Pierwszego Domu) – finansowanie do 50% ceny zakupu nieruchomości dla osób, które nie są w stanie zakupić po cenie rynkowej swojego pierwszego domu (mieszkania) 50% dla grupy kluczowych dla danego regionu pracowników (key workers) (obecnie do tej grupy zaliczają się pielęgniarki, nauczyciele i policjanci) 50% dla innych wskazanych przez Regional Housing Boards(Regionalne Rady Mieszkalnictwa) grup EP współwłaścicielem domu; w momencie jego ponownej sprzedaży EP otrzymuje swój udział Nabywca może w każdym momencie wykupić udział EP, ale według aktualnej wartości rynkowej nieruchomości Zapewnianie przez EP popytu na mieszkania i domy w obszarach rewitalizowanych Realizacja programu za pośrednictwem agencjiHousing Option Plus będącej krajowym agentem oraz rozrzuconych po całej Anglii 23 regionalnych Agencji Zakupu Domów (Home Buy Agents)

9. 5. PODEJŚCIE DO REWITALIZACJI UJĘCIE STRATEGICZNE Każdy projekt rewitalizacyjny musi być elementem regionalnej bądź lokalnej strategii rewitalizacjilub/i rozwoju gospodarczego; określeniem skutków i oczekiwań w dłuższym horyzoncie czasowym (15-20 lat) PARTNERSTWO DLA REWITALIZACJI Projekty rewitalizacyjne winny być realizowane przez partnerskie konsorcja z udziałem podmiotów publicznych, prywatnych oraz mieszkańców PODEJŚCIE HOLISTYCZNE W odróżnieniu od dominujących w latach 80. XX w. programów sektorowych, obecnie rewitalizacja winna uwzględniać aspekty fizyczne, społeczne, gospodarcze i środowiskowe FINANSOWANIE KONKURSOWE Większość środków na rewitalizację jest przyznawana w drodze konkursów dla najlepiej przygotowanych wniosków spełniających kryteria podejścia strategicznego i partnerskiej formuły

10. 6. FINANSOWANIE REWITALIZACJI ŁĄCZENIE ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Łączenie finansowania publicznego (granty rządowe przyznawane przez English Partnerships i Regional Development Agency; środki władz lokalnych) i środków prywatnych (również dochody z tzw. wydarzeń, środki Narodowej Loterii) PARTNERSTWO PUBLICZNO-PRYWATNE Od 1992 roku, pierwotnie jako sposób ominięcia restrykcji długu publicznego przy inwestycjach w infrastrukturę społeczną (szpitale, więzienia itp.) Obecnie realizowane jako wyraz poszukiwania efektywności jakościowej i kosztowej Rząd podpisuje kontrakt z partnerem prywatnym (lub konsorcjum partnerów prywatnych; operatorem) na 25-40 lat, z określonymi stawkami wynajmu obiektu (czasem usługi), Partner prywatnyfinansuje inwestycje i jest właścicielem obiektu (nie dopuszcza się mieszanej własności publiczno-prywatnej – ze względu na rozmycie odpowiedzialności) Wykorzystywane przy rewitalizacji, w wyniku której powstają m.in. budynki urzędów, szkół, szpitali itd.

11. 7. PLANOWANIE REWITALIZACJI PLANOWANIE PRZESTRZENNE Surowe reguły planistyczne wykluczające zagospodarowanie terenów zielonych oraz zablokowanie rozlewania się miast poprzez otoczenie ich strefą zieloną (green belt) Wszelkiego typu nieużytki miejskie oraz obszary poprzemysłowe – atrakcyjne, bo często jedyne możliwe miejsce dla inwestycji (handel, mieszkania itd.). Brak wolnych terenów sprzyja rewitalizacji prywatni deweloperzy nie kierują swojego zainteresowania na obszary zielone  relatywnie łatwo pozyskać prywatnych deweloperów do projektów miejskich

12. 8. STATYSTYKA REWITALIZACJI POZIOM LOKALNY STATYSTYKI Metody wyboru obszarów do rewitalizacji, niektóre mechanizmy finansowania, całość monitoringu i ewaluacji projektów oparte na setkach wskaźników statystycznych dostępnych w Anglii na poziomie jednostek sąsiedzkich Indeks wielokrotnej deprywacji (Multiple Deprivation Index) składa się z 7 domen (dochody ludności, zatrudnienie, zdrowie i niepełnosprawność, edukacja, kwalifikacje i szkolenia, bariery dostępu do rynku mieszkaniowego i usług, środowisko życia, przestępczość W sumie 37 zmiennych

13. Rewitalizacja miast w Niemczech

14. Najważniejsze osiągnięcia niemieckiej polityki rewitalizacyjnej • analizowanie pozytywnych i negatywnych doświadczeń z realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych, • stworzenie stabilnego prawa, • rozprzestrzeniania wiedzy o procedurach rewitalizacji, także poprzez szerokie upowszechnianie dobrych praktyk. • NAKŁADY: 1995-2006 – 24 mld (publiczne) – w sumie 103 mld euro 2007-2013 – 24 mld (publiczne)

15. Miasta niemieckie: pustostany (często w dzielnicach centralnych), degradacja zabudowy miejskiej, w tym budynków zabytkowych, zła organizacja przestrzeni publicznej, stygmatyzacja i gettoizacja dzielnic, problemy komunikacyjne, negatywna selekcja mieszkańców miast (szczególnie terenów śródmiejskich) - nasilenie problemów społecznych: bezrobocie i przestępczość. Główne problemy miast niemieckich

16. System rewitalizacji w Niemczech • 1. Rewitalizacja miast jest wpisana w strategię działania państwa niemieckiego, ma służyć dobru jego obywateli i jest traktowana jako interes publiczny. • 2. Państwo prowadzi politykę rozwoju miast i ich rewitalizacji, czym zajmują się urzędy centralne i wspomagające je instytucje, także badawcze. • 3. Oddolne działania rewitalizacyjne podejmowane przez gminy znajdują merytoryczne i finansowe wsparcie w krajach związkowych i na szczeblu federalnym. • 4. W prawie niemieckim i jego praktycznym stosowaniu przestrzegana jest zasada nadrzędności interesu publicznego wobec interesów obywateli.

17. System rewitalizacji w Niemczech • 5. Interes społeczny przejawia się w tym, że żadne partykularne interesy nie mogą go naruszać. Państwo zezwala nawet na przymusowy wykup nieruchomości prywatnych, za określonym odszkodowaniem od właścicieli, którzy nie gwarantują wykonania ustalonych zadań rewitalizacyjnych. • 6. Wydatkowane na rewitalizację miast środki budżetowe (wliczając wszystkie programy rewitalizacyjne i inne) generują 3,5-krotnie większe nakłady inwestorów prywatnych. • 7. Rozwiązania niemieckie zapewniają sprawiedliwy ekonomicznie podział obowiązków, zadań i w rezultacie k korzyści z rewitalizacji wszystkim uczestnikom przedsięwzięcia rewitalizacyjnego.

18. System rewitalizacji w Niemczech • 5. Interes społeczny przejawia się w tym, że żadne partykularne interesy nie mogą go naruszać. Państwo zezwala nawet na przymusowy wykup nieruchomości prywatnych, za określonym odszkodowaniem od właścicieli, którzy nie gwarantują wykonania ustalonych zadań rewitalizacyjnych. • 6. Wydatkowane na rewitalizację miast środki budżetowe (wliczając wszystkie programy rewitalizacyjne i inne) generują 3,5-krotnie większe nakłady inwestorów prywatnych. • 7. Rozwiązania niemieckie zapewniają sprawiedliwy ekonomicznie podział obowiązków, zadań i w rezultacie k korzyści z rewitalizacji wszystkim uczestnikom przedsięwzięcia rewitalizacyjnego.

19. System rewitalizacji w Niemczech • 8. Gmina jest podmiotem odpowiedzialnym za rewitalizację obszaru kryzysowego od chwili jego wytyczenia do zakończenia przedsięwzięcia. Może prowadzić przedsięwzięcie samodzielnie lub powierzyć je Powiernikowi na podstawie specjalnej umowy. • 9. Od podjęcia idei rewitalizacji aż do zakończenia przedsięwzięcia trwają konsultacje społeczne mające na celu pozyskanie i uaktywnienie społeczności lokalnej we wszystkich aspektach działań rewitalizacyjnych. • 10. Przedsięwzięcie rewitalizacyjne jest monitorowane, co pozwala ocenić jego skuteczność i korygować je w miarę potrzeb już w trakcie realizacji.

20. Rewitalizacja miast we Francji

21. Polityki : np. model francuskiej „Polityki miast małych i średnich” , lata 70.-80, Polityki „Sektorów Chronionych” w miastach Sztuki i Historii, od 1963 r. do chwili obecnej, • Programy : np. „Programowane Operacje poprawy mieszkalnictwa i przestrzeni publicznych OPAH”..najbliższe aktualnemu modelowi LPR w Polsce, pozwoliły na realizację 150 programów rocznie przez 10 lat, • Instytucje : np. model Narodowej Agencji dla Poprawy Starych Zasobów Mieszkaniowych ANAH.., • Instrumenty : np. Prawo Pierwokupu Komunalnego, DPU; Reforma czynszów i dodatków mieszkaniowych, tzw. „Pomoc dla kamieni” i „Pomoc dla Ludzi”, instrumenty fiskalne…, • Formy, metody zarządzania: np. zarządzanie poprzez Operatora rewitalizacji – profesjonalne stowarzyszenia lokalne zrzeszone w Federacji krajowej : model PACT ARIM…

22. Proces rewitalizacji • trendy demograficzne w miastach, szczególnie małych i średnich – krajowa polityka miast małych i średnich: wzmacniać ich konkurencyjność poprzez specyficzną ofertę gospodarczą, wysoką jakość życia – programy, konkursy, • kryzys wielkich osiedli mieszkaniowych nadchodzi - potrzebna polityka krajowa – Francuzi : ANRU i PNRU; • kryzys starych dzielnic, zabytkowych i historycznych : Francuzi – Sektory Chronione, programy OPAH i nowy program PNRQD 2009-2016,- potrzebne nowe instrumenty dla konserwatorów zabytków w PL, • ziemia rolna - wielkość skończona: Chronić grunty rolne wobec prognoz rozproszenia zabudowy podmiejskiej, wykorzystać instrumenty dla „miasta zwartego”, • Segregacja społeczna w mieście – zadbać o „przemieszanie społeczne” (mixité urbaine)w programach rewitalizacji, • Strefy uprzywilejowane – to obecnie LPR. A obok ?? Komplementarność działań w mieszkalnictwie na całym obszarze aglomeracji jest konieczna

23. Instytucje szczebla krajowego • DATAR – DIACT a Projekt Międzyresortowej Komisji ds. polityki miejskiej i rewitalizacji, • ANRU a Krajowa Agencja ds. Odnowy Miast, • ANAH, Narodowa Kasa dla poprawy starych zasobów Mieszkaniowych, • PACT – ARIM a krajowa sieć operatorów dla programów rewitalizacji w Polsce,

24. Strefy Interwencji Gruntowej • Podstawowy instrument „zarządzania wartością gruntów w mieście” • instrument walki z nieuzasadnioną spekulacją gruntami – • We Francji wprowadzany w tylko w tych samorządach, które tego same chcą !

25. SZKOLENIA i STUDIA WYZSZEdla menadżerów - operatorów rewitalizacji • Studia podyplomowe dla operatorów rewitalizacji • Szkolenia dla samorządów • Studia wyższe – • Szkolenia komercyjne przez podmioty prywatne… …to tylko KROPLA W MORZU POTRZEB

26. Więc dlaczego tak mało skorzystano ? • Nadal nie wiadomo jak gmina może sprawnie wykupić działki potrzebne do realizacji programów rewitalizacji ? • Nadal nie wiadomo jak zachęcić właścicieli kamienic i wspólnoty mieszkaniowe do pożyczek na remonty ? • Nadal nie wiadomo, jak przygotować niechciane przez developera tereny poprzemysłowe do powtórnego zagospodarowania ? …

27. Polskie Lokalne Grupy Wsparcia projektów URBACTIII SeminariumRewitalizacja – zintegrowane podejście do zdegradowanych obszarów miastKraków, 9-10 maja 2011 r. Rewitalizacja miast we Francji, Wielkiej Brytanii i Niemczech - kluczowe elementy zróżnicowanych podejść i rozwiązań Wojciech Jarczewski