Zmiana społeczna

1. Zmiana społeczna mgr Ewa Matejko Ośrodek Badań nad Migracjami UW

2. Zmiana społeczna Społeczeństwo jest formą życia zbiorowego na danym terytorium powiązaną wspólną kulturą, tożsamością i siecią stosunków społecznych. Społeczeństwo posiada instytucje gwarantujące funkcjonowanie i organizację społeczeństwa w określonej formie. Zmiana społeczna jest: • różnica w stanie systemu społecznego (układ ról, pozycji i relacji grup i organizacji) w jednym momencie czasu i stanem systemu w innym momencie czasu (Sztompka 2002) • zmiany społeczne są to przemiany wzorów zachowań, relacji społecznych, instytucji i struktury społecznej w czasie (Farley 1990) • oznacza zmianę organizacji i instytucji społecznych, norm społecznych, zwyczajów, struktur, systemów wartości i symboli kulturowych (zmiana kulturowa), reguł zachowań/wzory działania.

3. Obszary zmiany społecznej • skład systemu • struktura systemu - struktury interakcyjne - struktury interesów - struktury normatywne - struktury idealne • funkcje systemu • granica systemu • otoczenie systemu

4. Różne aspekty badań nad zmianą społeczną • źródła zmian - endogenna i egzogenna • prawidłowości przebiegu zmian • dziedziny podlegające zmianom • mechanizmy zmian • skutki zmian na różnych poziomach życia społecznego

5. Teoretyczne ujęcia zmiany społecznej Podejście ewolucjonistyczne i neoewolucjonistyczne: - teoria modernizacji i społeczeństwa postindustrialnego Podejście cykliczne: - teoria cykli dziejowych Podejście dialektyczne: - materializm historyczny Podejście „stawanie się społeczeństwa”: - socjologia historyczna - teoria podmiotowości - teoria stawania się społeczeństwa

6. Teoria modernizacji łowiecko-zbierackie pasterskie kopieniacze społeczeństwo pierwotne społeczeństwo rolnicze społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne) społeczeństwo poprzemysłowe (postnowoczesne)

7. Teoria cykli dziejowych [Vilfredo Pareto] • system społeczny jest w ciągłym ruchu wg. schematu: equilibrium disequilibrium  nowe equlibrium • o stanie systemu decydują elity (ich skłonności predyspozycje psychologiczne, motywacje), które są innowacyjne i ekspansywne (lisy) i tradycyjne (lwy).

8. Materializm historyczny [Karol Marks]  Zmiana jest efektem zróżnicowania kulturowego i walki o władzę między klasami społecznymi • Zmiany są kierunkowe, nieodwracalne, wewnętrzne i są następstwem formacji społeczno-ekonomicznej • Zmiana jest efektem napięć i konfliktów na płaszczyźnie człowiek-natura, baza ekonomiczna-nadbudowa, nowe siły twórcze – stosunki produkcji wspólnota pierwotna  feudalizm  kapitalizm  komunizm

9. „Stawanie się społeczeństwa”[Norbert Elias, Michel Crozier, Anthony Giddens] • społeczeństwo jako dynamiczny proces, w toku którego ludzie poprzez działanie wytwarzają i reprodukują kontekst własnej egzystencji, • czynnikiem sprawczym zmiany społecznej są podmioty społeczne (jednostki i podmioty zbiorowe) – ludzie tworzą społeczeństwo i historię, dzieje się to w danych warunkach strukturalnych, które są przekształcane • podmiotowość (agency) jest centralnym pojęciem, jest rozumiana jako szczególna wartość społeczeństwa wyrażająca się w zdolności do społeczno-historycznej praxsis, podmiotowość to potencjalna zdolność społeczeństwa do samoprzekształcania się, jest wypadkową cech jednostkowych, grupowych i strukturalnych cech

10. Zmiana społeczna a transformacja ustrojowa • nie każda zmiana społeczna jest zmianą ustrojową • transformacja ustrojowa to wielowątkowy proces zmiany, odnosi się do wielu systemów społecznych i ma charakter zewnętrzny • zmiana społeczna odnosi się również do świata „małych transformacji” oddolnego działania wynikającego z potrzeb spoecznych • centralna kategoria teorii transformacji to działanie społeczne

11. Zamiana społeczna a zmiana instytucjonalna Zmiana społeczna odnosi się do wartości, norm, kultury, reguł/wzorców zachowań, a zatem pojęć tworzących instytucje społeczne. Instytucja społeczna - kompleks pozycji, ról, norm i wartości umiejscowionych w poszczególnych typach struktury społecznej i organizujących relatywnie stabilne wzorce ludzkiej aktywności (produkcji zasobów przetrwania życia, w reprodukcji jednostkowej, i w podtrzymaniu wykonania społecznych struktur w obrębie danego środowiska) - główne instytucje życia społecznego to: ekonomia, pokrewieństwo, religia, polityka, edukacja i prawo (Turner 1997).

12. Literatura podstawowa • Farley J. E. (2003). Sociology, fifth edition, Upper Saddle River/NJ: Prentice Hall. • Gumuła W. (2002). Transformacja ustrojowa, w: Encyklopedia socjologii t. 4, Warszawa: Oficyna Naukowa, str. 259-267. • Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo Znak. • Sztompka P. (2002). Teorie zmiany społecznej, w: Encyklopedia socjologii t. 4, Warszawa: Oficyna Naukowa, str. 232-238. • Sztompka P., (2005). Socjologia zmian społecznych, Kraków: Wydawnictwo Znak. • Turner J. H., (1997). The Institutional Order. Economy, Kinship, Religion, Polity, Law, and Education in Evolutionary and Comparative Perspective, New York: Longman.

13. Dziękuję za uwagę!