SPECIFI ČNOSTI POLJOPRIVREDE

1. SPECIFIČNOSTI POLJOPRIVREDE

2. Osnovne postavke građanskih teoretičara o specifičnostima • Selo je homogena socijalna sredina, a seljaštvo jedinstven društveni sloj koji ne poznaje diferencijaciju, koji je “iskonski”, “mistično” ili “sudbinski” vezan za zemlju; • Poljoprivreda je do te mere specifična privredna oblast da za nju ne važe isti ekonomski zakoni koji deluju u ostalim privrednim granama (na pr. Zakon koncentracije i centralizacije kapitala); • U poljoprivredi važe specifične, samo njoj svojstvene zakonitosti, kao što su zakon o dekoncentraciji i zakon o opadajućoj plodnosti tla; • Sitno seljačko gazdinstvo je otpornije, stabilnije od krupnog, što se naročito očituje u periodima krize; • Poljoprivreda nije pristupačna nauci i tehnici kao što je to slučaj sa industrijom i drugim privrednim oblastima, ona je najviše izložena dejstvu spoljnih faktora (klimi, reljefu) koji se smatraju nepromenljivim, večitim kategorijama.

3. 1. Selo je homogena socijalna sredina, a seljaštvo jedinstven društveni sloj koji ne poznaje diferencijaciju, koji je “iskonski”, “mistično” ili “sudbinski” vezan za zemlju Krupna gazdinstva Srednja gazdinstva Sitna gazdinstva Broj gazdinstava Učešće u GDP Slika 1: Bimodalni tip restrukturiranja savremenog agrara

4. 2. Poljoprivreda je do te mere specifična privredna oblast da za nju ne važe isti ekonomski zakoni koji deluju u ostalim privrednim granama (na pr. Zakon koncentracije i centralizacije kapitala) Argumenti za njeno opovrgavanje: Glavna tendencija kapitalizma jeste potiskivanje sitne proizvodnje od strane krupne Praćenjem statističkih podataka o kretanju veličine gazdinstva Uočava se koncentracija kapitala u velikim monopolima i korporacijama krupnog agrobiznisa Primeri: anglo-holandski monopol kaučuka, brazilski monopol kafe, trust banana, anglo-američki monopol mesa Pojava državnog monopola i intervencija u poljoprivredi – snažan proces koncentracije

5. 3. U poljoprivredi važe specifične, samo njoj svojstvene zakonitosti (Zakon o dekoncentraciji) Uporedo sa koncentracijom i centralizacijom postoje tendencije drobljenja i parcelacije seljačkog gazdinstva Predstavlja samo specifičan vid ekonomskog propadanja Stvara nove uslove za dalji razmah koncentracije i centralizacije Država – u cilju sprečavanja težih ekonomsko-socijalnih posledica Ukaz o zaštiti okućja (Knez Miloš, 1836.) – do kraja II svetskog rata Suprotne dejstvu zakona robno-novčanih odnosa koji prate kapitalizam – sprečava se delovanje zakona koncentracije

6. 3. U poljoprivredi važe specifične, samo njoj svojstvene zakonitosti (Zakon o opadajućoj plodnosti tla) Fin.rezultat po jedinici kapaciteta Nivo intenzivnosti Dopunsko ulaganje rada i kapitala nije praćeno odgovarajućom, već manjom količinom proizvoda Dejstvo zakona opadajuće plo-dnosti tla teško bi se mogao prihatiti kao apsolutna vrednost, nezavisno od tehničko-tehnolo-ških promena Svaki nivo dostignutog razvoja ima svoju granicu efikasnosti (napredak mehanizacije, hemi-zacije)

7. 4. Sitno seljačko gazdinstvo je otpornije, stabilnije od krupnog, što se naročito očituje u periodima krize Sitno gazdinstvo je ono na kome vlasnik ili zakupac može da obradi manji ili mikro posed koristeći sopstvena (tehnički zastarela) sredstva za rad i aktivnost članova vlastite porodice. Savremeni način polj. proizvodnje treba da razreši konfliktne odnose: potrošač želi da kupi jeftinu hranu→poljoprivrednik želi da ostvari profit Rešenje: korišćenje savremene tehnike i tehnologije, za šta je sitno gazdinstvo nesposobno (znanje, finansiranje...), te stoga nije vitalnije od krupnog gazdinstva Ali, sitno gazdinstvo je motivisano sopstvenim opstankom i kroz model tzv. neformalne ekonomije ostaje akter na privrednoj sceni i u teškim vremenima. U periodima krize, budući da nije vezano za tržište i promene koje se na njemu dešavaju, sitno gazdinstvo je fleksibilnije od krupnog.

8. Netačnost tvrdnje građanskih teoretičara o stabilnosti sitnih seljačkih gazdinstava mogu se dobiti iz pitanja: Zašto se sitni seljak zadržava na zemlji? Kako uspeva uopšte da se održi? Nadajući se da će jednog dana ‚‚stati na svoje noge” On nema gde da ode – u regionu gde je industrija tek u povoju Seljak ostaje na zemlji često i u uslovima konstantnog opadanja standarda čak i ispod minimuma egzistencije

9. 5. Poljoprivreda nije pristupačna nauci i tehnici Gotovo da nije potrebno trošiti reči na opovrgavanje ovakve tvrdnje Konfuzija nastaje – kada se veliki značaj pridaje samo jednom faktoru poljoprivredne proizvodnje – prirodnim uslovima Pre ‚‚zelene reolucije” krupna gazdinstva su pružala dokaze o prodoru nauke i tehnologije u ovoj oblasti: Pedološki – mogućnost menjanja strukture tla Biološki – uvođenje novih sorti i rasa Organizaciono-ekonomski – reintegracija poljoprivrede i drugih privrednih grana

10. 6. Poljoprivreda je najslabije mesto u Marksovo učenju Relativnog značenja Marks je svoje stavove formirao na baz engleskog slučaja Njegovi kritičari su svoje stavove gradili na statičnom stanju tehnologije Zaključak: specifičnosti poljoprivredne proizvodnje koje su bile predmet rasprave između revizionista i marksista ne predstavlja ozbiljnu osnovu za postojanje takvih specifičnosti Više su odraz ideoloških opredeljenja Polje na kome će teoretičari ukrštati svoja pera su: Vlasništvo(kolektivno versus privatno) Ekonomija obima proizvodnje (veliki versus mali)

11. SPECIFIČNOSTI PROIZVODNOG PROCESA Tehnološki proces poljoprivredne proizvodnje ima odre-đene osobenosti u poređenju sa istim u industrijskoj proizvodnji Posledica su biološkog (organskog) karaktera poljopriv-redne proizvodnje i svodi se na sledeće: Specifičnost početnog materijala u proizvodnji Nepodudarnost vremena proizvodnje i radnog perioda Proizvodnja sredstava za sopstvenu reprodukciju

12. 1. Specifičnost početnog materijala u proizvodnji Onaj materijal (predmet rada) – živa biljka ili životinja, tj., njihovi zameci – klice (jaja živine, seme useva, ceo organizam životinje i sl.) Različito ponaša u procesu poljoprivredne proizvodnje u odnosu na ponašanje početnog materijala u bilo kojoj drugoj neorganskoj proizvodnji U procesu industrijske proizvodnje početni materijal sadrži u sebi svu masu materije koja se pretvara u gotov proizvod Npr. školska klupa Npr. Proizvodnja žita – odnos količine utrošenog semena i gotovog proizvoda Čovekov rad sredstva za proizvodnju ubrzava prirodni proces rasta i razvitka biljaka i životinja dejstvo prirodnih uslova od presudnog značaja

13. 2. Nepodudarnost vremena proizvodnje i radnog perioda Najdirektnija posledica biološkog karaktera poljoprivre-dne proizvodnje Striktno zastupljen utvrđeni red prolaženja kroz odre-đene stadijume razvitka samim zakonima prirode Vreme proizvodnje u poljoprivredi je daleko duže od radnog perioda Biljka raste i sazreva i kada čovek ne radi neposredno oko nje Iz ove opšte karakteristike poljoprivredne proizvodnje proizilazi i čitav niz posebnih karakteristika koje se spe-cifično odražavaju na organizaciju i poslovanje poljo-privrednih preduzeća

14. Nepodudarnost vremena proizvodnje i radnog perioda: • Vegetacioni perioda u biljnoj proizvodnji • Sezonski karakter proizvodnje • Sporiji obrt kapitala • Složenost kadrovske funkcije • Specijalizacija je relativna • Značaj blagovremenosti obavljanja radova • Godišnji obračun uspeha

15. 3. Proizvodnja sredstava za sopstvenu reprodukciju Kao osobenost poljoprivrede - sredstva za poljoprivre-dnu proizvodnju (stoka i bilje) u svom naturalnom obliku reprodukuju unutar poljoprivrednih organizacija Niz potrebnih sredstava za reprodukciju, kako biljne tako i stočarske proizvodnje (kao što su seme, sadnice, stočna hrana, stočni podmladak, grla za tov i dr.) stvara se u poljoprivrednoj organizaciji Poljoprivredne organizacije baveći se proizvodnjom goto-vih proizvoda, u isto vreme reprodukuju u naturi početni materijal za sredstva poljoprivredne proizvodnje sa biolo-ško-organskim karakteristikama

16. Osnovni faktori primarne poljoprivredne proizvodnje – specifičnosti upravljanja Faktore poljoprivredne proizvodnje čine: rad i sredstva za proizvodnju Najšire shvatanje proizvodnih snaga uključuje celoku-pnost raspoloživih materijalnih činilaca za proizvodnju (sredstva za rad i predmete rada) i subjektivnih činilaca za proizvodnju (radna snaga), koji su međusobno povezani, stavljeni u dinamički odnos i privredno akti-virani radi prilagođavanja prirode ljudskim potrebama Resursi primarne poljoprivredne proizvodnje klasifiko-vani su kao: zemljište, radna snaga, kapital i menadžment (znanje)

17. Upravljanje resursima u poljoprivrednim organizacijama je daleko složenije nego u drugim preduzećima Složenost upravljanja specifičnosti pojedinih faktora proizvodnje Postoje različite klasifikacije faktora poljoprivredne proizvodnje: Prvu skupinu čine: sredstva koja se smatrju objektivnim uslovima procesa poljoprivredne proizvodnje (zemljište i građevinski objekti) i sredstva za rad koja se neposredno koriste kao oruđa za proizvodnju (poljoprivredne mašine, oprema, dugogodišnji zasadi i osnovno stado)

18. Druga skupina se formira na bazi značaja i mogućnosti korišćenja u proizvodnji Javlja se nekoliko podgrupa sredstava za proizvodnju: Aktivna osnovna sredstva Sredstva dovršena koja još ne učestvuju u procesu proizvodnje – sredstva van upotrebe Sredstva u izgradnji koja još nisu pogodna za korišćenje u procesu proizvodnje – građevinski objekti u izgradnji i dugogodišnji zasadi koji nisu stupili u puni rod

19. Treća skupina je oformljena prema ulozi u procesu proizvodnje Nekoliko podgrupa: Objektivni uslovi proizvodnje – zemljište, zgrade, kanali i putevi Osnovna sredstva za čuvanje predmeta rada – magacini, hladnjače Sredstva opreme – traktori, kombajni Sredstva sa biološkim svojstvima – osnovno stado i dugogodišnji zasadi

20. Četvrta skupina se posmatra sa organizacione tačke gledišta Sredstva za proizvodnju se dele na: pokretna i nepokretna Nepokretna sredstva – zemljište i ostala sredstva koja su čvrsto vezana za zemljište – građevinski objekti, melioracije, putevi i dugogodišnji zasadi Pokretna sredstva – nisu u čvrstoj vezi sa zemljištem – poljoprivredne mašine, oruđa i stoka

21. Peta skupina se razmatra sa stanovišta pozitivnih (zakonskih) propisa Zemljište je tretirano zasebno, dok se melioracije i putevi svrstavaju u građevinske objekte Zaključak: efektivno upravljanje resursima u poljopri-vrednom preduzeću uvek se bazira na temeljnom poznavanju osnovnih karakteristika konkretnih faktora proizvodnje kao što su: zemljište, dugogodišnji zasadi, saobraćajnice, sistemi za navodnjavanje, građevine, stoka, poljoprivredne mašine, transportna sredstva i posebni delovi ambalaže.