Aktualny stan ekologicznej sieci obszarów Natura 2000 w województwie pomorskim

1. Aktualny stan ekologicznej sieci obszarówNatura 2000w województwie pomorskim M. Buliński, R. Knitter, Z. Lenartowicz z Zespołu Dokumentacji Przyrodniczej Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego

2. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Założeniem tworzenia sieci obszarów chronionych Natura 2000 jest zachowanie w krajach Unii Europejskiej ginących i zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt, w tym – ptaków. • Według Dyrektywy Rady EWG 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. tworzone są Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO). • Według Dyrektywy Rady EWG 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. – Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO).

3. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Jedynym kryterium wyznaczania obszarów Natura 2000 w Unii Europejskiej są ich wartości przyrodnicze. • Istotą regulowania zakresu dopuszczalnej działalności gospodarczej są właściwie przeprowadzone oceny oddziaływania na siedliska i gatunki.

4. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Według ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (D.U. Nr 92, poz. 880 z późniejszymi zmianami): art. 36, ust. 1. Na obszarach Natura 2000 … nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie zagrażają one zachowaniu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin lub zwierząt, ani nie wpływają w sposób istotny negatywnie na gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.

5. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Według zmiany ustawy o ochronie przyrody (tekst jednolity) z dnia 3 października 2008 r.: art. 36, ust. 1. Na obszarach Natura 2000 … nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony obszaru Natura 2000.

6. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Ostoje ptaków (OSO – Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków) mają chronić obszary ich szczególnej koncentracji (gniazdowania, żerowania, przelotów). • Ostoje siedliskowe (SOO – Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk) – obszary ochrony ginących siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin albo zwierząt z listy zagrożonych w Europie.

7. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Utworzenie optymalnej sieci obszarów Natura 2000, dla ochrony ptaków oraz siedlisk przyrodniczych i innych niż ptaki ginących gatunków, jest obowiązkiem każdego państwa – członka Unii Europejskiej, pod rygorem dotkliwych sankcji.

8. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Ważnym elementem tworzenia sieci jest współudział społeczeństwa, a w pierwszym rzędzie posiadanie wiedzy o konieczności wyznaczania ostoi, ich znaczeniu dla realizacji obowiązku utrzymywania różnorodności biologicznej oraz realizacji zrównoważonego rozwoju, wpisanego w konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej. • Spotkanie pod patronatem Wojewody Pomorskiego wypełnia zadanie informowania o tworzeniu sieci Natura 2000 w województwie pomorskim. Kolejne spotkania odbędą się dla grup obszarów, w zespołach zainteresowanych gmin.

9. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Na terenie województwa pomorskiego, w trakcie wcześniejszych prac, wyznaczono przed rokiem 2008: • 13. ostoi ptasich (OSO – Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków) oraz • 51. ostoi siedliskowych (SOO – Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk), które zostały zatwierdzone na poziomie krajowym i przekazane do Komisji Europejskiej. • Łącznie liczba zatwierdzonych obszarów Natura 2000 województwa pomorskiego liczy 64. Ich rozmieszczenie prezentuje mapa, a listę – Tabela I. Oficjalne dane o ostojach: www.mos.gov.pl – Natura 2000.

10. Tabela I. Obszary Natura 2000 zatwierdzone dla województwa pomorskiego („lista rządowa”).

15. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Na etapie oceny polskich propozycji sieci obszarów Natura 2000 przez Komisję Europejską uznano, że lista obszarów siedliskowych jest dalece niewystarczająca w skali całego kraju. • Także w województwie pomorskim okazała się niewystarczająca dla zabezpieczenia odpowiedniej reprezentacji wybranych siedlisk i gatunków programu Natura 2000. • Braki w odniesieniu do naszego województwa objęły szereg siedlisk oraz gatunków, przedstawionych w Tabeli II.

16. Tabela II. Wyniki krajowego seminarium biogeograficznego w odniesieniu do woj. pomorskiego (• – konieczność uzupełnienia przez utworzenie nowych ostoi lub powiększenie zgłoszonych). Gwiazdka przy kodzie siedliska i gatunku oznacza siedlisko lub gatunek priorytetowy.

20. Pływak szerokobrzeżek – gatunek 1081 z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej

22. Strzebla błotna – gatunek 4009 z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej

23. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • W roku 2008, zgodnie z wymogami Ministerstwa Środowiska, został powołany Wojewódzki Zespół Specjalistyczny, składający się ze specjalistów (m.in. z Uniwersytetu Gdańskiego), mających odpowiednią wiedzę i kwalifikacje, aby przeprowadzić badania dla możliwie najlepszego wywiązania się z uzupełnienia sieci ostoi siedliskowych w województwie.

24. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Wojewódzki Zespół Specjalistyczny, w trakcie trwających jeszcze prac, realizuje zadanie zgromadzenia danych do powołania ostoi proponowanych na seminarium biogeograficznym, jak również zgłosił szereg kolejnych, niezbędnych propozycji.

25. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Część propozycji nowych obszarów zgłosiły organizacje pozarządowe (shadow list). • Część obszarów trzeba było wyznaczyć dodatkowo, dla uzupełnienia reprezentacji pewnych siedlisk lub gatunków, w oparciu o uzupełniające badania terenowe.

26. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Jedynym kryterium stosowanym przy wskazywaniu ostoi, zgodnie z założeniami programu Natura 2000, był fakt występowania odpowiednio dużej i dobrze zachowanej powierzchni chronionego siedliska lub „mocnej” populacji chronionego gatunku.

27. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Konieczne było: stwierdzenie obecności i objęcie ochroną typów siedlisk i gatunków dotychczas nie reprezentowanych w ostojach, potwierdzenie i wykazanie obecności siedlisk występujących w istniejących ostojach, a nie podawanych w Standardowych Formularzach Danych tych ostoi, poszerzenie zakresu ochrony siedlisk słabo reprezentowanych (zwiększenie ogólnej ich powierzchni, uchwycenie zmienności regionalnej, włączenie szczególnie wartościowych płatów); dotyczyło to zwłaszcza siedlisk najbardziej zagrożonych oraz tych, dla których obszar województwa jest głównym rejonem występowania w Polsce, poszerzenie zakresu ochrony niektórych gatunków wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej.

28. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Województwo pomorskie cechuje się obecnością niektórych typów siedlisk i gatunków, których ochrona w ramach sieci Natura 2000 musi opierać się przede wszystkim na tutejszych zasobach. Najbogatsze w Polsce skupienie jezior lobeliowych oraz stanowisk strzebli błotnej występują właśnie w naszym województwie. • Jesteśmy zobowiązani szczególnie pieczołowicie zabezpieczyć wystarczające zasoby wymienionego siedliska i gatunku ryby, aby uchronić je od wyginięcia zarówno w kraju, jak też w Europie. Dla prawidłowej ochrony siedliska jezior lobeliowych wskazano konieczność objęcia ostojami 80% tych zbiorników.

29. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Ponieważ województwo pomorskie jest najbogatsze w kraju w jeziora lobeliowe, konieczne było wyznaczenie kilku nowych ostoi dla tego typu zbiorników: jak „Jeziora Choczewskie”, „Jeziora Chojnickie”, „Ostoja Borzyszkowska”, „Ostoja Zapceńska”, „Ostoja na Gochach”, „Szemudzkie Jeziora Lobeliowe” lub powiększenie wcześniej zgłaszanych – „Lasy Rekowskie”, „Sandr Brdy”. • Dopiero zatwierdzenie wymienionych ostoi wydaje się, że zapewni odpowiednią ochronę ginącego typu jezior.

30. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Województwo pomorskie okazało się najbogatszym w kraju w stanowiska strzebli błotnej. Konieczne jest objęcie ochroną wystarczającej liczby stanowisk, proporcjonalnie do istniejących zasobów. • Wyznaczono 14 nowych obszarów dla ochrony strzebli błotnej: „Dąbrówka”, „Guzy”, „Huta Dolna”, Lubieszynek”, „Mikołajki Pomorskie”, „Nowa Sikorska Huta”, „Piotrowo”, „Pomlewo”, „Sośniak”, „Stary Bukowiec”, „Sztumskie Pole”, „Szumleś”, „Wielki Klincz”, „Zielenina” oraz w trzech skorygowano granice: „Jeziora Wdzydzkie”, „Przywidz”, „Waćmierz”.

31. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Mamy również obowiązek objąć wystarczającą ochroną w ostojach Natura 2000 zbiorowiska nadmorskie, jakie w Polsce są reprezentowane wyłącznie na obszarze dwóch województw. • Są to przede wszystkim: klify, wydmy, zagłębienia międzywydmowe, bory i lasy na wydmach, wrzosowiska z wrzoścem, a z gatunków roślin – lnica wonna.

32. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Inne, ważne dla ziem pomorskich siedliska (buczyny, dąbrowy, grąd subatlantycki) i niektóre gatunki również miały zbyt słabą reprezentację, stąd konieczność wskazania nowych obszarów do ich ochrony. • Niektóre typy siedlisk, jak np. jeziora ramienicowe oraz gatunki, jak np. leniec bezpodkwiatkowy, pływak szerokobrzeżek – nie były dotąd w ogóle uwzględnione w ostojach zgłoszonych z naszego terenu.

33. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Jeziora ramienicowe • Rzadko spotykane w kraju. • Są wskaźnikiem czystych wód, siedliskiem dla wielu rzadkich gatunków glonów – m.in. ramienic oraz szeregu gatunków ryb. • Konieczny był przegląd dotychczasowej wiedzy w tym zakresie i weryfikacja terenowa, co pozwoliło na wykazanie obecności tego siedliska w różnych częściach województwa. • Najcenniejsze jego ostoje będą objęte granicami SOO: „Ostoja Borzyszkowska”, „Jezioro Białe”, „Jezioro Dymno”, a jezioro Płociczno włączone do ostoi „Jeziora Wdzydzkie”.

34. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Grąd subatlantycki • Jest jednym z trzech typów grądów chronionych w kraju programem Natura 2000. • W Polsce występuje głównie na Pomorzu, gdzie jego powierzchnie są rzadkością, bowiem siedliska grądowe od wieków przeznaczane były pod uprawy. • W ostojach z listy rządowej grąd subatlantycki jest znikomo reprezentowany i żadna z nich nie była tworzona specjalnie dla tego siedliska. • Według nowych propozycji będzie objęty ochroną głównie w projektowanych SOO: „Dolina Wierzycy” oraz „Grądy nad Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim”.

35. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Kwaśne i żyzne buczyny: • Lasy bukowe na niżu polskim rozpowszechnione są głównie na Pobrzeżu Bałtyku oraz w północnej części Pojezierzy, a więc w dużej części w województwie pomorskim. • Program Natura 2000 objął dotychczas jedynie 5% ogólnej powierzchni kwaśnych buczyn i zbyt mało żyznych buczyn. Konieczne okazało się poszerzenie ich powierzchni objętej ochroną. • W tym celu proponuje się utworzenie ostoi: „Opalińskie Buczyny”, „Paraszyńskie Buczyny”, „Cisowa-Zagórska Struga”, „Przywidz” oraz znajdą się one w granicach m.in. ostoi „Mikołajki Pomorskie”.

36. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Torfowiska zasadowe i źródliska wapienne • Są jednymi z najbardziej zagrożonych siedlisk na Pomorzu. W ich obrębie występuje bardzo duża grupa rzadkich gatunków, w tym – zagrożonych w Polsce. • Jest to główne miejsce występowania m.in. lipiennika Loesela i skalnicy torfowiskowej – gatunków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej. • Dotąd zaledwie kilka torfowisk tego typu było objętych ochroną w województwie, jak w obrębie ostoi: „Sulęczyńskie Mechowiska”, „Dolina Stropnej”.

37. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Według nowych propozycji torfowiska zasadowe będą objęte dodatkowo ochroną w ostojach: „Dolina Debrzynki”, „Ostoja Borzyszkowska”, „Ostoja Zapceńska” (z największą populacją skalnicy torfowiskowej w regionie), „Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego”, „Zęblewskie Mechowiska”. • Źródliska wapienne, będą chronione w projektowanych ostojach: „Karwickie Źródliska” i „Rynna Dłużnicy”.

38. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Zalecenie poszerzenia zakresu ochrony łęgów zostanie zrealizowane w kilku nowych ostojach, m.in.:„Grądy nad Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim” „Dolina Wierzycy” (obie na Pojezierzu Starogardzkim). Siedlisko zanikające w krajobrazie regionu, silnie zagrożone. • W celu ochrony specyficznych dla wąskiej strefy brzegowej Bałtyku klifów nadmorskich, tworzy się specjalnie trzy ostoje: „Kaszubskie Klify”, „Klify Orłowsko-Kolibkowskie”, „Poddębskie Klify” (Pobrzeże). W Polsce klify występują jedynie na kilku niewielkich odcinkach brzegu morskiego. Siedlisko silnie zagrożone ze względu na rozwój funkcji rekreacyjnej i presję na zabudowę zaplecza.

39. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Dla zgłoszenia nowej ostoi konieczne jest zgromadzenie danych dotyczących jej wartości w świetle programu Natura 2000 oraz danych formalnych o położeniu i charakterze obszaru. • Służą one do wypełnienia Standardowego Formularza Danych, jednolitego dla ostoi zgłaszanych w całej Unii Europejskiej.

40. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Gromadzone informacje muszą dotyczyć konkretnego terenu, stąd bardzo ważne jest wyznaczenie właściwych granic projektowanej ostoi. • Powinny one przebiegać po konkretnych liniach, czytelnych zarówno w terenie, jak i na mapach, a jednocześnie objąć teren, który w optymalny sposób zabezpieczy ochronę siedliska lub gatunku, dla jakiego ostoja jest tworzona.

41. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Za kilka lat będziemy musieli się rozliczyć przed Komisją Europejską ze skuteczności ochrony podjętej w danym obszarze.

42. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim Aktualnie w województwie pomorskim zgłoszono: • 29 propozycji nowych ostoi siedliskowych, • 33 ostoje z shadow list, • 7 ostoi z „listy rządowej” – do istotnej korekty granic. • Łącznie jest to 69 obiektów. Ich wykaz zawiera Tabela III, a ogólne rozmieszczenie w województwie pomorskim prezentuje mapa (wiele ostoi jest w trakcie opracowywania granic przez WZS, stąd symboliczne zaznaczenie ich położenia).

43. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • W granicach województwa pomorskiego znajdują się również fragmenty dwóch ostoi ptasich OSO, dla których wskazano konieczność korekty granic: • PLB 220003 „Ostoja Słowińska”, • PLB 220009 „Bory Tucholskie”.

44. Tabela III. Wykaz projektowanych nowych obszarów siedliskowych i obszarów powiększanych –opracowywanych przez WZS województwa pomorskiego oraz Zespół Dokumentacji Przyrodniczej PUW w roku 2008

48. Czerwoną czcionką wyróżniono ostoje wskazane w ramach prac WZS woj. pomorskiego (jeszcze nie figurują w wykazach Ministerstwa Środowiska).

50. Obszary Natura 2000 w województwie pomorskim • Uzupełnienie dotychczas zgłoszonych z terenu województwa pomorskiego obszarów Natura 2000 o obecnie projektowane ostoje, pozwoli wywiązać się naszemu regionowi z obowiązku dopełnienia tworzonej w kraju sieci Natura 2000, jako elementu podjętej w całej Unii Europejskiej ochrony zagrożonych siedlisk, gatunków roślin oraz zwierząt, w tym – ptaków.