SONUÇ VE TARTIŞMA

1. Kadir Okhan Akın1, Çiğdem Sönmez2, Arzu Kösem3, Emin Sevinç4,Murat Parpucu5,Ahmet Reşat Doğusan5, Serdar Mercan6, Oğuz Sarıyıldız61Ankara 2. Bölge Kamu Hastane Birliği, Keçiören Eğitim Ve Araştırma Hastanesi - Tıbbi Biyokimya, 2Ankara 2. Bölge Kamu Hastaneler Birliği, Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim Ve Araştırma Hastanesi - Tıbbi Biyokimya, 3Ankara 2. Bölge Kamu Hastaneler Birliği, Gölbaşı Hasvak Devlet Hastanesi - Tıbbi Biyokimya, 4Ankara 2. Bölge Kamu Hastane Birliği, Sincan Dr. Nafiz Körez Devlet Hastanesi - Tıbbi Mikrobiyoloji, 5Ankara 2. Bölge Kamu Hastaneler Birliği - Tıbbi Hizmetler, 6Ankara 2. Bölge Kamu Hastaneler Birliği - Genel Sekreterlik AMAÇ: 02/11/2011 tarihinde 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 28103 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve Bakanlık Teşkilatı yeniden yapılandırılmıştır. Bu yapılandırma sonucunda Kamu Hastane Birlikleri oluşturulmuştur. Ankara 2. Bölge Kamu Hastaneler Birliği bağlı sağlık tesislerindeki biyokimya, mikrobiyoloji ve genetik laboratuvarlarının koordinasyonu ve 2014 yılından itibaren laboratuvarların yeniden yapılandırılması, kalite standartlarını karşılayan, sürdürülebilir laboratuvarlar oluşturulması ve maliyetlerin en optimal düzeye getirilmesi için çalışmalar başlatılmıştır. Bu amaçla Ankara 2. Bölge Kamu Hastaneler Birliği bağlı sağlık tesislerindeki laboratuvarların cihaz kapasiteleri, aylık gerçekleştirdikleri test sayıları, doktor ve personel sayıları, yıllık ihale miktarları ve maliyetleri gibi parametreler izlenmeye başlanmıştır. Aylık olarak tüm sağlık tesislerimizin gerçekleştirdiği test sayıları takip edilmektedir. Bu çalışmada birliğimize bağlı sağlık tesislerinin iş yükleri, analizör kapasiteleri ve maliyetleri değerlendirilmiştir. Bu ve bu tip yapılacak çalışmalardan elde edilen sonuçlarla verimli ve sürdürülebilir bir yapılanmanın kurulması için modeller oluşturulabilir. Bu çalışmada kullanılan verilerin bir bölümü laboratuvar uzmanlarından, bir kısmı HBYS/LBYS firmalarından elde edilmiştir. Veriler hastanelerden kısa sürelerde toplanmış ve tek tek teyit edilememiştir.  Analizörlerin kullanım kapasiteleri incelendiğinde immünoassay ve biyokimya grubunun en verimli kullanılan grupken (ortanca değer %26), sedimentasyon ve koagülasyon grubu en verimsiz kullanılan grup (ortanca değer %10) olarak bulundu. Hemogram ve sedimentasyon cihaz gruplarında iş yükü ve maliyet oranları birbirine yakınken, immünassay, idrar, nefelometre, koagülasyon gruplarının maliyet oranları iş yükü oranlarına göre daha yüksek olarak bulunmuştur. İş yükü oranı maliyet oranına göre düşük olan tek laboratuvar test grubu biyokimya grubudur. Bölümler bazında iş yüklerinin sağlık tesisleri bazında dağılımı değerlendirildiğinde hemogram, idrar iş yükleri dağılımlarının daha homojen olduğu gözlenirken, immünassay, biyokimya, koagülasyon, sedimentasyon sistemlerinde iş yükü dağılımının heterojen olduğu izlenmektedir. Nefelometre sistemleri ilçe hastanelerimizde bulunmamaktadır. Nefelometre grubunda işin % 20 sini 1 sağlık tesis tek başına yaparken, kalan % 80’lik bölümü diğer 8 sağlık tesisinde homojen dağılmaktadır. GEREÇ VE YÖNTEM: Birliğimize bağlı hastaneler ve bu hastanelere bağlı çalışan 17 laboratuvarın (biyokimya ve mikrobiyoloji) yıllık test kapasiteleri, analizör kapasiteleri ve maliyetleri değerlendirilmiş, her analizör sisteminin toplam iş yükü ve maliyete etkinliği yüzdesel olarak hesaplanmıştır. Analizörlerin test hızlarına göre kullanım kapasiteleri günlük 8 saatlik (haftada 5 gün) çalışmaya göre değerlendirilmiştir. BULGULAR: Birliğimize bağlı sağlık tesislerindeki laboratuvarlarda toplam 24.741.809,50 TL maliyetle 27.672.034 test yapıldığı izlenmektedir. Test gruplarına göre bağlı sağlık tesislerimizin mevcut toplam analizör hızları, toplam maliyetleri, iş yükü oranları ve yıllık test sayıları grafiklerde izlenebilir. Biyokimya %65.54’le en büyük, nefelometre %1,5’la en düşük iş yüküne sahipken maliyete etkileri sırasıyla %23.9 ve %3.3 oranındadır. Bunun yanında immünoassay grubunun iş yükü %19.17 iken %51.2’yle en yüksek maliyete sahip olan gruptur. Sedimentasyon %1.39 iş yükü ve %1.35’le maliyet oranıyla en düşük oranlara sahiptir. SONUÇ VE TARTIŞMA Hastanelerimizde cihaz kapasitelerinin ve hızlarının belirlenirken genellikle Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 01.03.2010/8310 sayılı genelgesinde yer alan 4.9.nolu maddesi “Poliklinik ve yatak kapasitesi yüksek hastaneler iş yükünü azaltmak ve olası arızalarda işlemlerin durmasını önlemek amacıyla yüksek kapasiteli tek cihaz yerine, birimlere özgü (acil ve poliklinik) birden fazla cihaz edinebileceklerdir. Bu istemler yapılırken, alınacak cihazların günde en az 2 saat çalışacağı düşünülmeli, yıllık toplam test sayısı 250 gün üzerinden hesaplanmalı ve gereksiz yere ihtiyaçtan yüksek kapasiteli cihazlar istenilmemelidir.” dikkate alınarak 2 saatlik çalışma süresine göre hız hesabı yapılmaktadır. 2 saatlik kapasite kullanımı hesabıyla alınan cihazların hastanelerde 8 saat (mesai saati süresince) çalışacağı varsayılarak hesaplandığında kapasitenin çok az kullanıldığı diğer değişle yüksek kapasiteli cihaz alındığı görülmektedir. Laboratuvarların genel işleyişi aslında tam olarak 2 saatlik çalışma veya 8 saatlik çalışma kalıplarına çok fazla uymamaktadır. Burada önemli olan kavram TAT (Turn-around time) kavramıdır (1-4). TAT Barkod yazım saatinden sonuç çıkana kadarki süre olarak tanımlanmaktadır. Optimal TAT hastanenin rolüne, yatak kapasitesine,yatak devir hızına, polikliniğe veya acile başvuran hasta sayısına v.b. faktörlere bağlı olarak değişebilir (5-8). Genel olarak klinik laboratuvarlarda sabah örneklerin laboratuvara saat 10 civarında gelmeye başladığını ve sonuçların aynı gün verildiğini farz edersek saat 14.00’da sonuç vermeye başlanacak ve saat 16.00 gibi tüm sonuçlar verilecektir. Buda yaklaşık olarak 4-5 saatlik analiz süresine denk gelmektedir. 8 saatlik çalışmaya göre çok düşük olarak bulunan kapasite kullanımı 4 saate göre hesaplandığında da cihaz kapasitelerinin ortalama %35’nin (en az %20 sedim, en fazla %52 ile biyokimya) kullanıldığı görülmektedir. Laboratuvarlarımızın cihaz kapasitelerini hesaplamadan önce, günlük ortalama test kapasitelerini, ortalama analize başlamaları gereken zamanı, ortalama analiz sürelerini ve ortalama olması gereken TAT’larını hesaplamaları gerekmektedir. Tüm bu hesaplamalardan sonra istenecek analizörün hızı belirlenmelidir. Analizör hızlarının efektif olarak hesaplanması durumunda hem laboratuvarlarımız arasında homojen bir dağılım sağlanmış, hem de maliyet etkin bir yapı kurulmuş olacaktır. Ancak yüksek kapasite ve hıza sahip cihazların turn-around time’ı kısaltacağı ve memnuniyeti artıracağı unutulmamalıdır. Ülkemizde genelikle laboratuvar cihaz ve kit alımları açık ihale sistemi ile yapılmaktadır. Açık ihale sisteminde ve yüksek kapasiteli cihazların ihale sistemi nedeniyle makul fiyatlara da alınabileceği unutulmamalıdır. KAYNAKLAR Manor PG. Turnaroundtimes in thelaboratory: a review of theliterature. ClinLabSci. 1999;12:85–9.  Howanitz PJ, Steindel SJ. Intralaboratoryperformanceandlaboratorians’ expectationsfor stat turnaroundtimes. A College of AmericanPathologists Q-Probesstudy of fourcerebrospinalfluiddeterminations. ArchPatholLabMed. 1991;115:977–83.  Steindel SJ, Howanitz PJ. Changes in emergencydepartmentturnaround time performancefrom 1990 to 1993. A comparison of twoCollege of AmericanPathologists Q-probesstudies. ArchPatholLabMed. 1997;121:1031–41.  Howanitz JH, Howanitz PJ. Laboratoryresults. Timeliness as a qualityattributeandstrategy. Am J ClinPathol. 2001;116:311–5.  Plebani M, Wu A. Foreward. ClinChimActa. 2004;346:1–2. Howanitz PJ, Steindel SJ. Intralaboratoryperformanceandlaboratorians’ expectationsfor stat turnaroundtimes. A College of AmericanPathologists Q-Probesstudy of fourcerebrospinalfluiddeterminations. ArchPatholLabMed. 1991;115:977–83.  Steindel SJ, Novis DA. Using outliereventstomonitor test turnaround time. ArchPatholLab Med.1999;123:607–14.  Howanitz JH, Howanitz PJ. Laboratoryresults. Timeliness as a qualityattributeandstrategy. Am J ClinPathol. 2001;116:311–5.