HRANITELJSTVO U BEOGRADU

1. HRANITELJSTVO U BEOGRADU Centarza porodični smeštaj dece i omladine Beograd Tamara Borisavljević

2. Hraniteljstvo u Beogradu • Analiza u okviru projekta „Deci je mesto u prodici“UNICEF-a, • cilj da pruži sliku o aktuenom stanju hraniteljstva u Beogradu • da na osnovu prepoznatih potreba pruži osnov za planiranje aktivnosti u cilju podizanja kvaliteta ibudućeg razvoja. • Fokus u ovoj analizi je na deci koja imaju izražene razvojne ili zdravstvene teškoće a nalaze se u hraniteljskim porodicama

3. Opšte karakteristike dece na hraniteljstvu • U Beogradu se 501 dete nalazi na smeštaju u 356 hraniteljskih porodica. To su deca i mladi oba pola, različitog uzrasta- od odojčadi do mladih ljudi kojizavršavaju studije, različitog etničkog prekla i veroispovesti. • Svi oni su smešteni u hraniteljske porodice kao deca lišena roditeljskog staranja. • Staratelji dece su u 28% slučajeva njihovi hranitelji, a za ostalu decu uglavnom neko od stručnih radnika centra za socijalni rad.

4. Struktura dece prema uzrastu

5. Opšte karakteristike dece na hraniteljstvu • Među ovom decom i mladima ima onih koji su na hraniteljstvu veoma dugo, čak 36% je na hraniteljstvu duže od 6 godina, a mnogi i duže od 10 godina (15%). • Hraniteljstvo se veoma često prolongira i postaje dugotrajan smeštaj neograničenog trajanja. • Čak 40% dece i mladih nema bilo kakav kontakt sa porodicom porekla. • Neophodna je adekvatnija procena stvarnih mogućnosti za povratak deteta u biološku porodicu, odnosno blagovremeno planiranje usvojenja. • Svega 5 % dece je pre sadašnje bilo u još jednoj hraniteljskoj porodici, a jedno dete je promenilo više porodica (tri).

6. Opšte karakteristike dece na hraniteljstvu • Među decom na smeštaju najviše je učenika osnovne škole ( 44%), mnogima je potrebna dodatna pomoć u savladavanju gradiva. • Značajan je broj i onih za koje se mora planirati napuštanje zaštite – čak 34 % čine mladi stariji od 15 godina. • Važnost blagovremenog planiranja napuštanja zaštite

7. Opšte karakteristike hraniteljskih porodica • Broj hraniteljskih porodica u Beogradu ima tendenciju stalnog rasta, čak 33 % postojećih porodica su postale hraniteljske u poslednje 2 godine. • Veliko interesovanje novih kandidata, među kojima je mnogo osoba bliskih uspešnim hraniteljima. • U gradskom jezgru aktuelno se nalazi jedna trećina hraniteljskih porodica, još oko 20 % njih je u širem području centralnih opština, dok je oko 47 % u udaljenijim,prigradskim naseljima

8. Opšte karakteristike hraniteljskih porodica • Starost hranitelja prikazana prema starijem članu hraniteljskog para

9. Opšte karakteristike hraniteljskih porodica • Što se tiče starosti hranitelja, raspon godina je veoma širok, najmlađa osoba među njima ima 27 a najstarija preko 80 godina • Ovakva starosna struktura može se smatrati nepovoljnom ali treba mati u vidu da je 58% dece i mladih na smeštaju starije od 11 godina. • Za odnos godina bitno je da li je u pitanju kratkoročan ili dugoročan smeštaj. Britanska iskustva ukazuju na prednosti jasnog razlikovanja karatkoročne i dugoročne hraniteljske porodice uz mogućnost premeštaja iz jedne u drugu.

10. Srodničke hraniteljske porodice • Porodice srodnika koji zbrinjavaju decu čine 44 % od ukupnog broja hraniteljskih porodica. Pojam srodnika ovde je široko definisan i označava osobe sa kojima je dete imalo blizak odnos pre zasnivanja hraniteljstva. • U našem kontekstu u kome su nuklearne porodice relativno skorija pojava, gde postoje izraženi obrasci upućenosti članova šire porodice jednih na druge, srodničke veze mogu predstavljati značajan resurs u zaštiti dece. • To zahteva da se čitava mreža osoba značajnih za dete kroz proaktivni pristup uključi u njegovu zaštitu. • Metod Porodične grupne konferencije (Family Conference Group)

11. Hranitelji srodnici • Srodnici koji brinu o deci na hraniteljstvu su većinom bake i dede. Uspešnost ovih smeštaja je različita, uključivanjem mlađih srodnika se postiže bolji kvalitet brige o deci-veći kapaciteti mlađe generacije, uglavnom viši obrazovni nivo i manji generacijski jaz.

12. Struktura hraniteljskih porodica koje nisu srodničke

13. Obrazovni nivo hraniteljskih porodica • posmatran prema obrazovanijem članu za hraniteljske parove

14. Opšte karakteristike hraniteljskih porodica • Pripremu i obuku za hraniteljstvo prošlo je nešto više od polovine hranitelja. Iskustva su da ona značajno doprinosi kvalitetu hraniteljstva, ali predstavlja tek prvi korak. Na nju se mora nadovezivati kontinuirana stručna podrška za koju sada imamo mogućnosti.Prema našim podacima, u Beogradu se čak 32 % hraniteljskih porodica nalazi se u nekoj vrsti krize zbog koje im je potrebna dodatna podrška

15. Opšte karakeristike hraniteljskih porodica • Porodice se značajno razlikuju po materijalnom položaju. U tranzicionom periodu nije moguće predvideti nagle promene . • Čak 14% hraniteljskih porodica nema bilo koji drugi prihod sem hraniteljstva. Adekvatan stambeni prostor za dete na hraniteljstvu ne obezbeđuje čak 27% hraniteljskih porodica.

16. Deca sa teškoćama • Različiti podaci o učešću dece sa zdravstvenim ili razvojnim teškoćama. Verovatni izvor razlika su terminološke nejasnoće i različita praksa u prepoznavanju i klasifikovanju problema u oblastima koje se sa raznih aspekata bave potrebama ove dece. • Među decom na hraniteljstvu u Beogradu je njih 37 koji su razvrstani kao deca ometena u razvoju ili je u toku postupak razvrstavanja

17. Deca sa teškoćama • Već u prvim posetama hraniteljskim porodicama, prepoznato je 28% dece sa teškoćama koje zahtevaju neki zdravstveni tretman. Ove teškoće su u različitoj meri izražene. • Najveći broj je na logopedskom tretmanu (51), zatim slede deca sa enurezom (24), čestim oboljenjima respiratornih organa, čulnim smetnjama, neurološkim problemima, deca na kardiološkom praćenju. • Neki problemi su evidentno posledica dugotrajne institucionalizacije.

18. Deca sa teškoćama • 12% dece prepoznato kao ona sa izraženijim emocionalnim teškoćama i problemima u ponašanju • Mnoga deca koja su povučena ili se neselektivno prijateljski ponašaju često u početku ne budu prepoznata kao deca sa teškoćama. • Značajno je napomenuti da slika o razvojnim teškoćama koje deca na hraniteljstvu manifestuju još uvek nije kompletna

19. Deca sa teškoćama • Različiti problemi, posebno u seoskim sredinama mogu godinama ostati neprepoznati ili minimizirani. Tako su na primer, 25% dece školskog uzrasta na hraniteljstvu učenici sa nedovoljnim uspehom. • Svako dete koje je provelo u instituciji šest meseci ili godinu dana može posmatrati kao dete sa „posebnim potrebama“. 

20. Deca sa teškoćama • Karakteristike-disharmoničan razvoj, teškoće u formiranju odnosa privrženosti, propušteni kritični razvojni periodi, različiti simptomi.. • Deca koja iz svojih porodica dolaze sa iskustvom dugotrajne deprivacije ili zlostavljanja • Zaključujemo da najveći broj dece u zaštiti jesu ona koja zahtevaju poseban angažman porodice koja ih prihvata.

21. Deca sa teškoćama • Kako napraviti gradaciju? Ono što mora biti kriterijum je intenzitet i vrsta podrške koju dete zahteva da bi moglo da ostvari optimalno funkcionisanje u odnosu na svoje mogućnosti. Ovde je veoma važan i vremenski okvir . • Grupa od 93 dece i mladih na smeštaju u Beogradu, (oko 19% ukupnog broja dece na hraniteljstvu u Beogradu).Ovo su deca koja prema našim procenama zahtevaju najkompleksniji angažman hranitelja.Samo oko 20 njihje ostvarilo pravo na uvećanu naknadu.

22. Deca sa teškoćama • Među njima su deca razvrstana kao ometena u mentalnom razvoju, deca sa zastojima u intelektualnom razvoju, deca sa oštećenjima čula (vid, sluh), sa dijagnostikovanim poremećajem ponašanja, “deca ulice’’, deca sa izraženim emocionalnim problemima i poremećajem privrženosti, deca sa višestrukim smetnjama, hroničnim neurološkim (EPI) i somatskim oboljenjima.

23. Deca sa teškoćama • Mali broj dece koja bi se mogla smatrati decom sa invaliditetom u užem smislu, • Ali su problemi koje manifestuju veoma složeni i zahtevni za hraniteljsku porodicu. • Najteži problemi: petoro njih razvrstanih kao deca umereno ometena u mentalnom razvoju, beba sa potrebom za operacijom očiju i suženjem krvnih sudova, tri mlade osobe osobe sa veoma teškim hroničnim oboljenjima , devojka sa posledicima ranjavanja, dvoje dece hospitalizovano na psihijatrijskoj klinici.

24. Deca sa teškoćama • Gotovo polovina dece iz uzorka (40) su deca koja manifestuju teškoće na planu intelektualnog razvoja različitog nivoa, od kojih je najveći broj tako i razvrstan. • Pitanje je u kojoj meri se hraniteljske porodice koje brinu o deci razvrstanoj kao lako ometena u mentalnom razvoju mogu smatrati „specijalizovanim • Količina podrške koju hraniteljska porodica mora da pruži detetu zavisi od stepena izraženosti njegovih teškoća ali i od aspiracija porodice i profesionalaca.

25. Deca sa teškoćama • Teškoće koje manifestuju druga deca iz uzorka su vrlo različite, u nekim slučajevima su problemi višestruki. Često je teško odrediti stepen izraženosti poremećaja, posebno kada je u pitanju poremećaj ponašanja (11 dece iz uzorka), obzirom da se radi o dijagnostički širokoj kategoriji. • Sve je ovo povezano i sa pitanjem čiji je značaj mnogo širi a to je adekvatnost postojećeg sistema razvrstavanja dece prema stepenu ometenosti u razvoju

26. Deca sa teškoćama • Razlozi zbog kojih se ova deca i mladi nalaze na smeštaju su oni koji su karakteristični za ukupnu populaciju dece na hraniteljstvu. • U uzorku je oko 60 % dečaka i 40% devojčica. Srpskog porekla je 56% ove dece i mladih a 44 % su Romi.

27. Deca sa teškoćama • Četvrtina dece u uzorku- teškoće vezane sa dugotrajnim boravkom u instituciji, posebno u prvim godinama života. • Prolongiranje boravka radi što preciznijeg prognoziranja stepena zaostajanja umesto da se blagovremeno obezbedi stimulativnije okruženje • Otpori prema zbrinjavanju novorođenčadi i odojčadi kroz porodični smeštaj • Oko 7% bilo je u još jednoj hraniteljskoj porodici

28. Deca sa teškoćama • Porodice koje zbrinjavaju decu iz uzorka (73 porodica) su heterogena grupacija. Više od polovine (38) živi u prigradskim naseljima pretežno seoskog tipa, 6 u udaljenim urbanim naseljima, u gradskim opštinama a 7 porodica živi u romskim naseljima. Deca sa smetnjama u intelektualnom razvoju većinom su u porodicama van užeg gradskog jezgra. Obrazovni nivo ovih porodica uglavnom je nizak, 62% ima završenu osnovnu školu ili nepotpunu osnovnu školu, oko 30% srednju školu, a 8 % je sa završenom višom ili visokom školom.

29. Deca sa teškoćama • Najmlađa osoba među njima ima 27 godina, dok su dve hraniteljice stare čak oko 80 godina. I u ovoj grupi preovlađuju osobe starije od četrdeset godina. • Među porodicama koje prihvataju decu sa teškoćama prepoznajemo i one sa izuzetnim kapacitetima da odgovore na njihove potrebe ali, na žalost, i one koje su značajno doprinele generisanju problema (a u kojima deca i dalje borave). Posebno teška situacija je u porodicama koje zbrinjavaju decu i mlade razvrstane kao umereno ometeni u mentalnom razvoju.

30. Deca sa teškoćama • Iz raspoloživih podataka možemo videti da se veliki broj dece iz ove grupacije,oko 50 % nalazi u srodnčkim hraniteljskim porodicama. • Nepisani stručni standardi koji su rukovodili zaštitu dece sa smetnjama u razvoju u ranijem periodu, često afektiraju i sadašnju praksu. Ova deca su po pravilu smeštana u seosko okruženje koje je procenjivano kao manje zahtevno pa time i manje frustrirajuće. Birane su porodice nižeg obrazovnog nivoa zbog veoma sporne pretpostavke da su one tolerantnije na neuspeh dece.

31. Deca sa teškoćama • Kao porodice posebno posvećene podsticanju razvoja dece sa teškoćama, pokazale su se porodice zdravstvenih radnika, visoko religiozne porodice i druge porodice, koje i same imaju iskustvo rešavanja teških životnih problema, one koje su posebno rezilijentne. • Plan zaštite deteta mora jasno odrediti perspektivu stalnosti za dete, u odnosu na koju se vrši izbor hraniteljske porodice, što je posebno značajno za decu koja će i u odraslom dobu zavisiti od tuđe pomoći.

32. Priprema za smeštaj • Pitanje pripremljenosti i informisanosti porodice o teškoćama deteta. Srodničke porodice su brigu o detetu preuzimale u kriznim situacijama, ali mnoge nesrodničke , koje su ušle u redovnu proceduru smeštaja deteta iz ustanove, navode da nisu imale dovoljno informacija. Više razloga -zbog snažnih emocija porodica ne procesuira sve informacije koje dobija ; rečnik koji previše stručan, bez nedovoljno detalja. Verovatno je i da, i stručnjaci i hranitelji, u želji da se smeštaj realizuje previše relativizuju probleme, odnosno precenjuju sopstvene snage • Sve kompleksniji postupak pripreme

33. Priprema za smeštaj • Deo teškoća vezanih za pripremu dece za premeštaj proizlazi iz ambivalentnosti stručnjaka koji imaju značajnu ulogu u ovom procesu, bilo da su predstavnici centra za socijalni rad ili institucija za rezidencijalni smeštaj. • Efekat, tek pre nekoliko godina napuštenih stručnih standarda, koji su oblikovali sistem u kome se profesionalno razvijao veliki broj stručnjaka u zaštiti dece. • “Podobnost” i “nepodobnost” za život u porodici

34. Podrška • Fokus stručnog prisustva u porodicama je na podršci. • Ključni zadaci: • Da bi razvojne teškoće dece i mladih na hraniteljstvu bile adekvatno prepoznate potrebno je kontinuirano stručno praćenje. • Plan zaštite deteta mora postojati kao jasan za sve učesnike u procesu, da bi dao jasan okvir ulozi i zadacima hranitelja, u skladu sa čim se planira rad savetnika za hraniteljstvo.

35. Podrška • Da bi sugestije koje savetnici daju bile prihvaćene, neophodno je stvoriti okvir saradničkog odnosa između stručnjaka i porodice, uz puno validiranje porodičnog angažmana i doprinosa.   • I detetu i porodici potrebna je kontinuirana podrška kroz prisustvo poverljive osobe koja koristi veštine aktivnog slušanja da olakša komunikaciju, validira promene koje su postignute i napore koje čine dete/hranitelji ali, i usmerena podrška vezana za određene problematične situacije

36. Podrška • U ovakvim situacijama savetnik interveniše stvaranjem konteksta koji omogućava da se problem otvori. Različitim tipovima pitanja istražuje problem i različite uglove posmatranja problema. On ne može da reši sve probleme u porodici ali može da demonstrira principe rešavanja problema: istraživanje, imenovanje, raščlanjivanje, prioriteti, mapiranje resursa i mogućih rešenja, anticipacija posledica, otkrivanje alternativnih puteva za dolaženje do cilja, odustajanje od neproduktivnih rešenja, stavljanje u fokus malog napretka, definisanje indikatora promene i vremenskog okvira za promenu. Uključivanjem porodice u rešavanje problema savetnik razvija i kod njih ovu veštinu.

37. Podrška • Koristeći psihoedukativne intervencije prilagođeno uzrastu i obrazovnom nivou ,savetnik pomaže hraniteljima, a nekad i samom detetu, da problem razumeju i u okviru porodice čine za dete ono što je za njega najbolje. • Intervencije u porodici imaju dva osnovna vida: direktan rad sa detetom i konsultacije usmerene ka hraniteljima. Konsultacije su alternativa direktnom radu sa detetom.

38. Podrška • Snažne emocije koje ova deca donose afektiraju čitavu mrežu odraslih oko njih. Konsultacije obezbeđuju prostor za refleksiju, u okviru koga se prepoznaju i obrađuju ove emocije i zatim koriste za produbljivanje razumevanja detetovog iskustva. • Posredovanje kod drugih institucija, građenje mreže profesionalne podrške oko deteta.

39. Podrška • Razni vidovi samoorganizovanja hranitelja su izuzetno značajni kao grupe za međusobnu podršku. Organizacije hranitelja, kao i druge nevladine organizacije koje se bave hraniteljstvom su važni saradnici u sistemu zaštite. • Organizovanje različitih formi grupnog rada hranitelja, u cilju razmene iskustava i uvida u to da i drugi imaju slične probleme. • Podsticanje mladih na hraniteljstvu da se uključuju u različite forme grupnog rada.

40. Deca sa teškoćama • Za planiranje stručnog rada sa decom na hraniteljstvu koja imaju zdravstvene ili razvojne teškoće, od izuzetnog značaja je ne dozvoliti da najizraženiji problem stavi u drugi plan sve ostale detetove potrebe, da se dete ne izjednačava sa svojim hendikepom. Celovito a detaljno sagledavanje onoga što su njegove teškoće, ali i onoga što su njegove snage, talenti i interesovanja je način da se vrednuju svi potencijali deteta i prvi korak u tome da ono dobije jednake šanse kao i njegovi vršnjaci.