Safija Žilić dipl. ecc. ovlašteni revizor

1. Safija Žilić dipl. ecc. ovlašteni revizor FINANSIJSKE PREVARE, ULOGA RAČUNOVODSTVE I REVIZORSKE PROFESIJE

2. Sadržaj Uvod Uzorci i faktori za nastanak finansijskih prevara Pojam, glavne vrste i otkrivanje prevara Privredni kriminal, prevare i područje zloupotrebe kreativnog računovodstva Finansijski “due deligence” i “sedam smrtnih grijehova u računovodstvu” Promjene u tradicionalnim finansijskim izvještajima Razvoj, ciljevi i zadaci forenzičkog računovodstva Revizori i MRvS u “borbi” protiv finansijskih prevara Zaključak

3. Uvod Porast obima pojava finansijskih prevara: Ugrožena ekonomska stabilnost i privredni razvoj Porast nezaposlenosti, povećanje socijalnih tenzija Politički sukobi i opća nestabilnost Neefikasne mjere zaštite Ušeće računovođa i revizora u finansijskim prevarama Interakcija odnosa u: sprečavanju prevara i vraćanja povjerenja u računovodstvenu i revizorsku profesiju?

4. Uzroci nastanka finansijskih prevara Nekvalitetni, nepotpuni i neistiniti finansijski izvještaji Propisi o fer vrednovanju sredstava, kao i mogućnost samostalnog odlučivanja menadžmenta o potrebi revalorizacije imovine preduzeća, Odnos revizora prema ovoj problematici i stajalište da “revizori ne treba da poklone pažnju otkrivanju i objelodanjivanju prevara”.

5. Faktori nastanka finansijskih prevara Uslovi recesionih kriza Neadekvatni kontrolni sistemi u bankama i preduzećima Korporativne reorganizacije Trend zaposlenosti Korporativni pritisci Tehnološki napredak Industrijske relacije i dr. Postojanje tri faktora: MOTIV, PRILIKA I OPRAVDANJE 5

6. Trokut rizika prevare MOTIV / PRITISAK PRILIKA OPRAVDANJE/ RACIONALIZACIJA 6

7. Pojam-definicija prevare Precizna definicija prevara ne postoji Prevara svaki namjeran čin ili propust kreiran kako bi se drugi obmanuli, a koji rezultira gubicima žrtve prevare i/ili postizanjem cilja izvršitelja prevare Termin prevara se koristi da opiše postupke kao što su obmana, podmićivanje, krivotvorenje, iznuda, korupcija, krađa, kovanje zavjere, pronevjera, nezakonito prisvajanje, davanje netačnih podataka, skrivanje materijalnih činjenica i dosluh.

8. Profil “prevaranta” Fakultetski obrazovan Osoba od povjerenja Starosna dob: 30+ POL: 55% muško, 45% žensko, Stabilna obiteljska situacija Računovodstveno iskustvo, dobro poznavanje računovodstvenih sistema i slabosti sistema internih kontrola

9. Vrste prevara Međunarodni revizorski standardi • Lažno finansijsko izvještavanje • Otuđivanje imovine Međunarodni komitet za revizorske standarde • Investicione prevare • Bankarske i finansijske prevare • Direktorske i kompanijske • Pomorske prevare • Kompjuterske prevare Organizacija certificiranih istraživača prevara (ACFE) • Prevarno finansijsko izvještavanje • Protupravno prisvajanje imovine • Korupcija.

10. Dvije vrste namjernog pogrešnog prikazivanja • PREVARNO (LAŽNO) FINANSIJSKO IZVJEŠTAVANJE • manipulacija, falsificiranje ili prepravka knjiženja ili isprava na osnovu kojih se sastavljaju finansijski izvještaji • pogrešan prikaz ili namjerno izostavljanje događaja, transakcija ili drugih značajnih informacija iz finansijskih izvještaja • namjerno pogrešno primjenjivanje računovodstvenih načela koja se odnose na vrednovanje, priznavanje, razvrstavanje, prikazivanje ili objavljivanje • OTUĐIVANJE (ZLOUPTREBA) IMOVINE (utaja primitaka, krađu materijalne i nematerijalne imovine ili navođenje poslovnog subjekta na plaćanje robe i usluga koje nisuprimljene)

11. Privredni kriminal u računovodstvu • Razlozi za pojavu privrednog kriminala: • poslovno-organizacijski nered i neodgovarajući unutrašnji nadzor i • nevjerodostojno računovodstveno (finansijsko) izvještavanje. • Računovođe su stvaraoci informacija o privrednoj istini • Profesionalno postupanje računovođa? Produkt kreativnog, odnosno, manipulativnog računovodstva je: nevjerodostojno računovodstveno i finansijsko izvještavanja

12. Uzroci slabosti u sistemufinansijskog izvještavanja 12 • Slaba angažovanost i odgovornost uprave preduzeća • Nezadovoljavajuće interne kontrole • Nezadovoljavajući stepen nezavisnosti, integriteta i objektivnosti eksternog revizora • Neefikasnost nadzornih i odobora za reviziju preduzeća • Nedostatan nadzor regulatornih tijela nad preduzećem u ispunjavanju zahtjeva financijskog izvještavanja

13. Zloupotreba kreativnog računovodstva-manipulacije u BiH U BiH nema zvaničnih istraživanja Na bazi praktičnih iskustava prisutne su sljedeće: • Manipulacije troškovima i rashodima • Manipuliranje prihodima • Manipuliranje rezervisanjima • Stvaranje nerealne aktive – kapitalizacija tekućih troškova • Agresivna revalorizacija radi poboljšanja slike o solventnosti i smanjenja dojma o visokim zaradama • Skrivanje obaveza • Isisavanje novca iz preduzeć • Složene transakcije • Krađa gotovine 13

14. “Due diligence” i sedam trikova ili smrtnih grijeha u računovodstvu • “Due diligence”, označava provjeru poslovnog i finansijskog stanja i perspektive razvoja privrednog društva. • Preventivno alarmiranje na potencijalne nevolje. Sedam trikova ili “smrtnih grijehova u računovodstvu”, prema Howard Schillt: • Prerano priznavanje prihoda ili priznavanje prihoda upitne kvalitete; • Priznavanje fiktivnog prihoda; • Napuhavanje zarade vanrednim dobicima; • Prebacivanje tekućih rashoda u raniji ili kasniji obračunski period; • Pogrešna knjiženja ili nepravilno reduciranje obaveza; • Prebacivanje tekućeg prihoda u kasniji period; • Prebacivanje budućih rashoda u tekući period. 14

15. Razlozi za promjenu tradicionalnih finansijskih izvještaja Tradicionalni finansijski izvještaji: • Fokusirani na informacije o prošlosti • Nisu sadržavali adekvatne informacije o kritičnim tačkama u poslovanju • Nisu omogućavali kreiranje dugoročnih strateških odluka Smanjenje mogućnost finansijskih prevara preko nepouzdanih, zastarjelih, netačnih, nekompetentnih i neatestiranih računovodstvenih informacija. Osim toga: • Potrebe vezane za izlazak iz krize ili podsticaj intenzivnijeg razvoja finansijskog tržišta, kao ključnog faktora privrednog razvoja Cilj : Poboljšati sisitem finansijskog izvještavanja uključujući informacija koje su tačne i verifikovane, a izostaviti informacije koje se formiraju na bazi procjena i subjektivnog prosuđivanja 15

16. Forenzičko računovodstvo -nova grana računovodstva Razlozi za razvoj forenzičkog računovodstva: • Globalizacijom privrede i davanjem većeg značaja finansijskim izvještajima • Potreba za ocjenom zakonitosti i stručnosti u evidentiranju poslovnih događaja • Nedostatak specijalnih znanja i iskustava eksternih i internih revizora, poreznih revizora, inspektora i računovođa pri istragama kažnjivih i drugih nedozvoljenih djela, te davanju mišljenja vještaka u vezi sa pravnim, poslovnim i drugim potrebama. 16

17. Ciljevi i zadaci forenzičkog računovodstva i revizije • Forenzično računovodstvo i revizija pronalazi neslaganja i otkriva čitav lanac prevare i nalazi odgovore na pitanja koja čine lanac prevare: ko – šta – gdje – zašto – kada – kako • Zadaci računovođa i revizora forenzičara odnose se na učešće u slijedećim aktivnostima: • istraživanju i analiziranju dokaza o počinjenoj prevari, • razvijanju kompjuteriziranih aplikacija koje će poslužiti u analizama i prezentacijama o finansijskim dokazima, • prezentacijama rezultata istraživanja u vidu izvještaja i kompletiranja dokumentacije, • asistiranju u pravnim postupcima, uključujući svjedočenja na sudu u ulozi svjedoka- stručnjaka, te pripremanju vizuelnih sredstava, koji će služiti kao dokaz na suđenju. 17

18. Forenzičko računovodstvo i revizija u BIH • Cjelokupna slika računovodstva kao profesije u F BiH konzervativna • Računovodstvena praksa u BiH, ne poznaje zvanje “forenzičnog računovođe/revizora” • Potrebno je raditi na izmjeni konceptualnog okvira razmišljanja, prihvatiti, istražiti i usvojiti znanja o novim pravcima računovodstvene djelatnosti

19. MRvS u “borbi” protiv finansijskih prevara Međunarodni komitet za revizorske standarde (ASB), utvrdio uputstva, koja se odnose na otkrivanje prevara u finansijskim izvještajima i kojima se definiše odgovornost revizora Uputstvo mnogo preciznije obavezuje revizora da bolje procjeni revizorski rizik u vezi sa materijalnim greškama i nezakonitim radnjama koje mogu biti sadržane u materijalno netačnom prikazivanju finansijskih izvještaja. Ovo je doprinos povećanju kvaliteta nezavisne revizije i većoj javnoj zaštiti vlasnika kapitala i drugih korisnika finansijskih izvještaja

20. Odgovornost ovlaštenog revizora • Uprava-menadžeri snose odgovornost za sprečavanje prevara i pogrešaka • Odgovornost ovlaštenog revizora je da: • Uoče slučajeve namjernih grešaka i prevara • Utvrde učinke grešaka i prevara na finansijske izvještaje • Obavijeste menadžment klijenta o tome • Utvrde svoju obavezu i podnesu informacije o greškama i prevarama nadležnim institucijama, u slučaju kada zakonska obaveza prevazilazi dužnost povjerljivosti.

21. Obaveze revizora u cilju suzbijanja finansijskih prevara Provođenje svih procedura s stavom profesionalnog skepticizma, Tokom cijelog procesa revizije razmatrati mogućnost da je počinjena prijevara, uključujući i mogućnost da su falsificirani dokumenti, Izvršiti uvid u različite revizijske dokumente koristeći se različitim metodama kako bi se ispunila revizijska odgovornost Educirati se u cilju razumjevanja tzv. “upozoravajućih signala” koji ukazuju na potencijalne nepravilnosti i moguće indikatore postojanja prevara

22. Zaključak 22 • Finansijske prevare, krađa, krivotvorenje, mito i korupcija postali veliki problem i izazov svakog modernog društva Moguća rješenja: • Menadžeri preduzeća moraju poslati jasnu poruku šta misle o prevarama i pronevjerama • Insistiranje na poštivanje zakona i zakonskih procedura • Edukacija računovođa, internih i eksternih revizora u području prevara i forenzičnkog računovodstva i revizije, što će povećati broj otkrivenih prevara i vratiti i povećati povjerenje vlasnika kapitala i javnosti u računovodstvenu i revizijsku profesiju.

23. Hvala! safija.zilic@gmail.com Moja e-mail adresa