SEKSU OLOGIE een nascholing voor GGNet psychiaters

1. SEKSUOLOGIE een nascholing voor GGNet psychiaters 11-09-2012

2. Andre van den Ende psychiater PAAZ ZGT Hengelo Wim Kurk Psychotherapeut - seksuoloog NVVS GGNet Apeldoorn - Zutphen

3. Programma : interactief • Presentatie • Rollenspel • Pauze • Presentatie • Rollenspel

4. 1. Inleiding • 2. Modellen in de seksuologie • 3. DSM IV – TR: seksuele disfuncties • 4. Psychofarmaca en seksuele bijwerkingen • 5. Seksuologische anamnese 6. Verschil in verlangen

5. 1. Inleiding

6. Waarom nascholing? • Seksuele problemen bij psychiatrische patiënten komen veel voor ( 69%) • Psychiaters hebben weinig aandacht voor seksualiteit: redenen oa: • Schaamte en incompetentie gevoelens • Tijdschrift voor Psychiatrie 54 ( 2012) 1

7. Doelen van deze nascholing • basiskennis seksuologie • oefenen door middel van rollenspel • discussie wat doe je zelf, wanneer te consulteren, wanneer door te verwijzen

8. Motto: spreken over seks moet je leren door het te gaan doen

9. Welke associaties heb je bij seks ? Sta ook eens stil bij je eigen ‘persoonlijke bagage’

10. ‘modellen’ ( cultuur) • Christelijk: zonde • Repressie- en controle model • Freudiaans: drift, sublimatie • Radicaal-politieke model : Reich • Cultureel leer model: individuele verantwoordelijkheid, keuzemogelijkheid ( wordt gezien als congruent met het bio-psycho-sociale model )

11. ‘modellen’ ( 2) Van: wat is goed en slecht ? Naar: wat is normaal, (gezond) en abnormaal, (ongezond) ?

12. Redenen om te vrijen (= betekenisgeving) Contact maken Bevestigd worden Macht uitoefenen Liefde Troost zoeken De ander plezieren Erbij willen horen Gezelligheid De ander goed stemmen Omdat het hoort Orgasme willen Voortplanting Uit verveling Samen iets moois beleven Slaapmutsje Afreageren Ruzie goedmaken Man zijn bewijzen Vrouw zijn bewijzen Ontspanning Het is weekend De ander pesten Geld Intimiteit Anders gaat hij vreemd Lust beleven

13. Functies van seksualiteit - Voortplanting (reproductie) - Lust (recreatie) - Intimiteit (hechting - relatie ) - (bevestiging) zelfbeeld / identiteit - Functioneel, doel buiten de seks

14. Stellingen • Seksualiteit is een vitaal onderdeel van ons leven • Seks gaat oa over verlangen naar een ander en beleving van lust • Onvoldoende aandacht voor de seksualiteit van patiënten • (Praten over) seks moet je leren (door het te gaan doen) • Seksuele bijwerkingen beïnvloeden de therapietrouw negatief

15. 2: modellen in de seksuologie

16. Seksuologie • Bio-psycho-sociaal • Seksuele responscyclus • Model van seksuele opwinding

17. Bio-psycho-sociaal ‘model’ • Biologische dimensie: b.v. leeftijd, kanker, multiple sclerose, suikerziekte, seksuele bijwerkingen van psychofarmaca • Psychologisch dimensie: ontwikkelingsgeschiedenis, seksuele biografie, persoonlijkheidskenmerken, psychopathologie, • Sociale dimensie: opvoeding, partnerrelatie, ouderschap, werk, religie

18. biologisch psychologisch Sociaal / relationeel cultuur / context Waar gaat seksualiteit over ?

19. Seksuele responscyclus

20. De seksuele respons orgasme opwinding arousal verlangen ~ zin ~ resolutie

21. Seksuele responscyclus • Een model van opeenvolgende fasen in seksueel gedrag • Voor het eerst beschreven door Masters & Johnson, aangevuld door Kaplan • Een kapstok c.q. zoekschema voor je seksuele anamnese, disfuncties • Te gebruiken bij psycho-educatie ( tijdas)

22. Cognities Psychosomatische cirkel van seksBancroft, 1989 Limbisch systeem orgasme Gewaarwording ruggenmerg Genitale response Tactiele info Alg lichamelijke response

23. informatieverwerkingsperspectief • Seksuele opwinding als emotie • Incentive motivatie theorie

24. informatieverwerkingsmodel

25. Paden voor verwerking seksuele informatie

26. Incentive motivatie theorie • Voorwaarden voor seksuele motivatie: • 1: intact seksueel systeem ( seksuele opwindbaarheid) • 2: stimuli met een seksuele betekenis • 3: gelegenheid tot vrijen

27. DSM IV- TR: seksuele en genderidentiteitsstoornissen

28. Definitie seksuele gezondheid : • Toestand van fysiek, emotioneel, mentaal, en • sociaal welzijn, gerelateerd aan seksualiteit. Meer dan de afwezigheid van ziekte of disfunctie (WHO, 2002)

29. Classificatie DSM-IV -TRseksuele stoornissen en genderidentiteitsstoornissen • Seksuele disfuncties • Parafilieën • Genderidentiteitsstoornissen

30. Classificeren seksuele stoornissen

31. Omschrijving Seksuele disfunctie DSM IV-TR • Verstoring in een of meerdere fasen van de seksuele responscyclus en/ of pijn verbonden met de coïtus • Duidelijk lijden en/of interpersoonlijke problemen

32. Seksuele disfuncties • Verlangen ( geen zin, aversie) • Opwinding ( geen erectie, niet vochtig worden) • Orgasme ( te snel, niet klaarkomen) • Pijn ( dyspareunie, vaginisme ) • Seksuele disfunctie door een somatische aandoening • Seksuele disfunctie door een middel

33. Subtypen van seksuele disfuncties •Begin: Levenslang vs verworven •Context waarin: Gegeneraliseerd vs situationeel ( stimulatie, situatie, partners) •Etiologische factoren: -Psychische factoren • -Gecombineerde factoren

34. Welke klachten kun je tegenkomen m.b.t. seksueel functioneren? • Verschillende klachten, die we hier onder- brengen in de afzonderlijke fasen van de seksuele responscyclus; • In de fase, waarin het probleem het meest zichtbaar wordt c.q. “opspeelt” • In de praktijk echter zijn seksuele disfuncties vaak erg aan elkaar “geschakeld”

35. 4 : psychofarmaca en seksuele bijwerkingen

36. seksualiteit en psychofarmaca Algemeen: • Direct en indirect effect • Effect via transmitters Middelen: – benzo’s • lithium • antidepressiva • antipsychotica

38. Dopamine • Stimuleert, activeert seksuele behoefte, activeert plezier • Antidopaminerg: remt de zin, remt seksuele activiteit, verstoort erectie, remt ejaculatie ( gynaecomastie) • cellichaam: substantia nigra • projecties : frontale hersengebieden, striatum, limbische systeem • Frontale schors: aandacht, concentratie, initiëren en stoppen van ( seksueel) gedrag • Striatum : fijne motoriek • Limbische systeem : kunnen ervaren van belonen, straffen, emotie (orgasme)_ • Hypofyse: remt afgifte prolactine

39. serotonine • Regulatie van stemming, angst, slaap, eetlust en seksualiteit • -Serotonerg: remt orgasme, droge mond, transpiratie • -antiserotonerg: activeert seksueel gedrag, bevordert orgasme • -5HT2a –receptor stimulatie: inhibitie van seksuele activiteit, orgasmestoornissen • -5HT1a receptoren verhogen seksuele activiteit • Ejaculatie onder invloed van 5HT1a- , 5HT1b- , 5HT2c-receptoren: SSRI’s vertragen orgasme en ejaculatie

40. benzodiazepinen • Dosisafhankelijke vertraging orgasme • Alternatief: buspiron

41. Lithium • Negatief effect op: • Zin in seks • Erectie • Orgasme • Alternatief: valproinezuur en topiramaat • Carbamazepine  SHBG spiegel verhoging  minder vrij testosteron

42. antipsychotica • Heterogene groep • Centraal en perifere beïnvloeding seksueel functioneren • Prolactine sparend: • Quetiapine, aripiprazol, olanzapine

43. Antidepressiva • 30-70% van de gebruikers van antidepressiva rapporteert seksuele klachten: verminderd libido, ED, vertraagde zaadlozing, anorgasmie, priapisme, pijnlijke ejaculatie, doof gevoel in penis/vagina, gezwollen clitoris • Meest voorkomende bijwerking van SSRI’s en clomipramine is moeilijker klaarkomen.

44. Strategieën bij bijwerkingen ad • erken en bespreek • wacht op remissie • verlaag • korte stop, weekend drug holiday • verander: bupropion, mirtazapine, moclobemide, valdoxan • voeg toe • verwijs

45. Inleidende zinnen: voorbeeld • Veel mensen merken bij het gebruik van antipsychotica / antidepressiva (of:bij een opname) een verandering in hun seksualiteit. • Sommigen merken een verbetering, anderen een verslechtering. • Heeft u sinds het gebruik van middel A ( sinds de opname) een verandering in seksueel functioneren gemerkt ?

46. 5: Seksuologische anamnese

47. Bespreken van seksualiteit • Vraag je seksueel functioneren wel eens uit ? • Waarom wel/niet? • Wanneer wel/niet? • Hoe vraag je ernaar? • Waar loop je tegenaan? • Wat gaat je juist gemakkelijk af?

48. Wat te doen: communiceer • Wees actief • Maak concreet • Model: responscyclus, relaties

49. Seksuele anamnese • hulpvraag • aard, duur en beloop van de klacht(en): • De relatie met de seksuele responscyclus • primair of secundair • gegeneraliseerd of situatief • lichamelijke en/of psychische comorbiditeit • voorgeschiedenis, seksuele levensloop • rol partner • beleving/betekenis van het probleem • functionele analyse

50. Uitvragen van seksuele problemen • Welke vragen zou je kunnen stellen om in kaart te brengen in welke (andere) fasen er (welke) problemen zijn? • Literatuur: vragenlijstjes als hulpmiddel! • Marijke IJff: Sekscounseling