INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK EKOLOŠKI FAKULTET

1. INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK EKOLOŠKI FAKULTET ANTROPOGENI UTICAJ NA OKOLINU Prof. Dr Mufik Muslić Ass. Nedžada Tolja

2. antropogeni uticaj na okolinu • Čovjek kao biološko i socijalno biće je od svog nastanka uticao na prirodu • Tokom historije racionalno je iskorištavao prirodne resurse • Kada se domogao oruđa i oružja počeo je razorni odnos prema prirodi • CILJ: EGZISTENCIJA I UGODAN ŽIVOT • Početni stadij razornog uticaja se ogledao u krčenju, paljenju šuma, uništavanje ekosistema................ • SVRHA: IZGRADNJA FARMI, PLANTAŽA, OBJEKATA ZA STANOVANJE , INDUSTRIJSKIH POSTROJENJA

3. Čovjek je zagadio svoju životnu sredinu do stepena koji ugrožava njegov sopstveni opstanak • Najuočljiviji problem je eksplozivni porast stanovništva na Zemlji u posljednjih 100 godina Mapa prikazuje stopu nataliteta u svijetu, prema kojoj je natalitet najveći u siromašnijim zemljama

4. problemi koji nastaju kao posljedica porasta stanovništva • Zagađivanje zraka, vode i tla • Promjene klime (efekat staklene bašće tj.zagrijavanje zbog povećanja koncentracije stakleničkih plinova) • Deforestacija, desertifikacija i povećanje erozije (smanjenje šumskih površina, povećanje pustinjskih predjela i degradacija obradivog tla zbog erozije) • Smanjivanje koncentracije ozona u atmosferi (radi povećanja CFC i metana...) • Smanjivanje biodiverziteta (razlog izumiranje vrsta) • Genetski inžinjering (primjena inžinjeringa u lancima ishrane) • Odlaganje i zbrinjavanje sve veće količine otpada

5. AEROZAGAĐIVANJE/ZAGAĐIVANJE ZRAKA • Predstavlja najznačajniji ekološki problem • Na različite načine utiče na zdravlje ljudi, ekosisteme..... • Zagađenje zraka je pogoršano u većini velikih gradova • Prema podacima WHO-svjetske zdravstve organizacije 1,4 milijarde ljudi u gradovima širom svijeta udiše zrak koji ne zadovoljava WHO standarde • Vazduh može biti zagađen na prirodni i vještački način

6. prirodno zagađenje • Nastupa usljed prirodnih procesa koji se događaju u zemlji, vazduhu i vodenim sredinama • Rezultat su biološke aktivnosti u tim sredinama • npr.raspadanje, oksidacija, požari i vulkani • Gasove koji tada nastaju(SO2, NO, CO, CO2, O3)eliminiše vazduh svojim prečišćavanjem i tako ne predstavljaju problem

7. vještačko zagađenje • Nastaje antropogenim uticajem • Atmosfeski vazduh je zagađen dvojako: • -Intenzivniji atomski eksperimenti povećali su radioaktivnosti atmosfere • što u nekim područjima ugrožava život • -Izgradnja industrijskih postrojenja, povećanje vozila na tečna goriva, mjenja se prirodni sastav atmosfere, raste količina štetnih gasova i supstanci i to: CO, CO2, SOx, NOx, čestice prašine, metala, • aldehidi, hlor, hlor-florovodonici, benzol, azbest, fluoridi, radionuklidi i dr... • Rezultat, opadanje kisika

8. Smog smjesa raznih gasova, vodene pare, prašine, čađi i raznih drugih supstanci Naročito štetno utiče na srčane i plućne bolesnike, može biti uzrok smrti

9. efekti na zdravlje • Procjenjuje se da je stopa mortaliteta uzrokovana zagađenjem zraka na globalnom nivou kreće između 200 000 i 500 000, odnosno 0,4 do 1,4 % ukupne stope smrtnosti godišnje • Ranjive grupe uključuju djecu, starije osobe, hronične bolesnike (astma i bronhitis) • Zagađenje zraka u gradovima zemalja u razvoju odgovorno je za oko 50 miliona slučajeva godišnje hroničnog kašlja kod djece mlađe od 14 godina

10. hiljada h hiljade hiljada

11. KIŠA • Neznatno kisela zbog prisustva CO2 • (karbon dioksida)u atmosferi • CO2 rastvoren u vodi obrazuje ugljičnu • kiselinu koja nije jaka • Nezagađena kiša ima pH vrijednost 5,6 KISELE KIŠE • Prisustvo SO2-sumpor dioksida, NH3-amonijaka, organskih spojeva i prašine može uzrokovati variranje pH vrijednosti • Prema međunarodnom dogovoru kisele padavine su sve one padavine koje imaju pH vrijednost ispod 5,6 • Usljed povećanja fosilnih goriva u industriji i saobraćaju došlo je do povećanja količine sumpora i azota koji se emituju u atmosferu odakle se talože u obliku padavina KISELE KIŠE H2O Suha depozicija (partikule i gasovi) Vlažna depozicija (kiša, snijeg, susnježica)

12. EFEKTI • Kisele kiše izazivaju smrt ili oštećenje stabala • Tlo postaje previše kiselo, onemogućen rast biljaka • Više od 2/3 šuma u Velikoj Britaniji,1/2 šuma u Holandiji, Švicarskoj i Njemačkoj su oštećene • U južnoj Norveškoj jedno od pet jezera je oštećeno ili umire • U Švedskoj 20 000 jezera je kiselo, a u 1/5 jezera nema riba • U Ontariju, Kanada, gotovo 50 000 jezera je ugroženo • Kisele kiše su odgovorne i za pojavu bolesti kod ljudi • Zimski smog je 1952. ubrzao smrt 4000 stanovnika Londona • Negativan efekat je primjetan i na kamenim građevinama, brojni dijelovi željeznica korodiraju Kip uništendjelovanjemkiselihkiša (Krakov – Poljska) Efekti na šumske ekosisteme

13. efekti na vodene ekosisteme • Direktni efekat kiselih kiša • Proljeće posebno osjetljiv period, doba reprodukcije • Promjena pH vrijednosti vode uzokuju ozbiljne deformacije mladih organizma u vodi • Posebno negativan učinak ima sumporna kiselina • Utiče na sposobnost usvajanja kisika, soli i hrane • Nivo kalcija kod riba se ne može održavati • Posljedica-slaba reporodukcija, jaja oštećena i slaba, deformacija koštanog sistema • Poseban momenat predstavlja smrtnost ribljih populacija usljed kiselih kiša, troše se velike količine kisika • Direktna posljedica na kompletan ekosistem

15. šta su staklenički gasovi? • Hemijske komponente u atmosferi • Dopuštaju sunčevoj svjetlosti da u obliku vidljivog ultraljubičastog spektra uđe u atmosferu • Kad sunčeva svjetlost pogodi Zemljinu površinu, dio svjetla se reflektuje kao infracerveno zračenje ili toplota nazada u atmosferu • Staklenički gasovi nastoje da apsorbiraju(upiju) infacrveno zračenje i tako kao izolatori zadržavaju toplotu na Zemlji ne dozvoljavaju da se temperatura spusti nisko i da onemogući život na Zemlji • Pojava se naziva prirodni efekata staklene bašće

16. efekat staklene bašće • Mnogi staklenički gasovi se normalno nalaze u atmosferi: vodena para, ugljen dioksid CO2, metan CH4, azotni monoksid N2O... • Produkti ljudske aktivnosti hloroflorokarboni CFC ili freoni, sumporni heksafloridi CF6 i dr. • Prva pojava CFC, pretpostavka da su bezopasni za okolinu • Postojani su i trajni godinama • Vjetrovi ih dižu do stratosfere • Razaranje u stratosferi od strane sunčevog zračenja • Oslobođeni hlor razara ozon koji nas štiti od UV zraka • Usljed uticaja CFC pojavljuje se ozonska rupa, ljudi izloženi UV zracima (naročito Novi Zeland, Australija, južna Afrika) • Na povećanje CO2 u atmosferi direkno utiče čovjek • Proizvodom svojih aktivnosti: prekomjerna upotreba fosilnih goriva, uništavanje šuma, ispuštanje u atmosferu izdušnih gasova, freona.... • Sve ovo dovodi do pojave GLOBALNOG ZAGRIJAVANJA PLANETE ZEMLJE

17. globalno zagrijavanje • Nastaje kao posljedica nagomilavanja stakleničkih gasova u atmosferi • Pretpostavka!!! • Ukoliko se nastavi dosadašnjim intenzitetom emitovanje stakleničkih gasova u atmosferu naučnici prognoziraju povećanje temperature do 2100. godine od 1,4 do 5,8 ºC • Rezultat!!! • Posljedice na ekološke sisteme nesagledive: -obilne padavine -porast nivoa mora -topljenje ledenih pivršina Grenlanda i Antartika -topljenje glečera na kopnu -povećanje isparavanja, brže isušivanje tla -veća količina vode u atmosferi -veća opasnost od poplava i erozija ....

20. ozonski omotač • Ozonski omotač-sloj ozona u stratosferi • Stratosfera-sloj atmosfere između 10 i 40 km iznad tla • Štiti Zemlju od UV zraka, apsorpcijom oko 80% UV zraka • Ozon O3-gas bjeloplave boje, stvara se u stratosferi, pomoću UV zraka • Molekula kisika O2 pod uticajem fotodisocijacije(zračenja) razara na atome kisika O2→2O • Nastali atomi vežu se za drugu molekulu kisika i stvaraju ozon O+O2→ O3 • Dio nastalog ozona se razara reakcijom kisika O3 + O→2O2 • U normalnim okolnostima ove reakcije uvjetuju opstanak ozonskog omotača • Inače kisik se javlja u tri oblika: -atomski kisik O, molekulski kisik O2 i ozon O3

21. ozonska rupa • Bitan fenomen, naučno potvrđen 1986. godine iznad Antartika • Vezan je za zagađenost atmosfere gasovima nastalim antropogenim uticajem • 2006 godine površina  29 milijunačetvornihkilometara

22. ozonska rupa • Pored stakleničkih gasova na koncentraciju ozona utiču gasovi koji nastaju kao produkt ljudske aktivnosti: izdušni gasovi aviona(azotni oksidi, sumporni oksidi, dim), freoni, haloni, HCFC-hidroflour ugljikovodici, HBFC-hidrobromflour ugljikovodici, metil bromid, pesticidi, sumporni aerosolovi pri erupciji vulkana • Pod uticajem UV zračenja Sunca, npr.freoni fotodisocijacijom oslobađaju atome hlora ili broma koji djeluju na ozon na način da mu oduzimaju jedan atom kisika i pretvaraju ga molekulu kisika O2, a sami stvaraju hlor monoksid ClO ili brom monoksid BrO • Prisustvo ClO i BrO u stratosferi je znak procesa uništavanja ozonskog omotača

23. UV ZRACI • UV zrake-ultravioletne zrake, dolaze od Sunca • Javljaju se u vidljivom djelu spektra • Kategorije UV zračenja: UV-A-između 320 i 400 nm UV-B-između 280 i 320 nm UV-C-između 320 i 280 nm • Jedino UV-A dospijeva na Zemlju • Velika izloženost, negativne posljedice • UV-B i UV-C –potencijalno opasna zračenja, apsorbirana od strane ozona, ne dolaze na Zemlju • Uv zraci uzrokuju bolesti kod ljudi: rak kože, očne mrene, opekotine, starost kože, smanjuje imunološku sposobnost organizma • Negativan učinak na biljni i životinjski svijet: -uništavanje fitoplanktona -narušavanje lanaca ishane

24. mjere zaštite • Montrealski protokol 16.09.1989. godine • 16.09. Međunarodni dan ozonskog omotača • Konvencija o klimatskim promjenama 1992. Rio de Janeiro • Kyoto protokol-11.12.1997. godine • Stupio na snagu 16.02.2005.godine

25. HIDROZAGAĐENJE Zagađenje vode Izvori zagađenja: prirodni i vještački

26. Prirodno zagađanje • Nastaje kao rezultat biohemijske aktivnosti živih organizama u tim ekosistemima • Najčešće izazvano prilivom nutrijenata • Prirodna eutrofikacija Rezultat povećanja produkcije organske mase (pojačan razvoj algi i drugih organizama) • Antropogena eutrofikacija Unos organskih materija koje podstiču produkciju u vodene ekosisteme (N-azot, P-fosfor, Na-natrij, K-kalij) Posljedica eutorfikacije poremećaj biološke ravnoteže

27. antropogena zagađIVANJEnja vode • Industrijske otpadne vode • Kanalizacija • Hemijska sredstva koja koristi poljoprivreda • Otpaci iz rudnika • Smetljišta • Građevinski otpad • Nafta • Mašinsko ulje Posljedice Poremećaji u funkciji biocenoze Pomor živih bića

28. EKOLOŠKE KATASTROFE Prema podacima UN-a , godišnje više od 2 miliona osoba, najviše djece umire usljed upotrebe zagađene vode

29. ZAGAĐENJE NAFTOM

30. degradacija i zagađivanje zemljišta • Zemljište-složen dinamički sistem, sastavljen od biotičkih i abiotičkih komponeneti • Za obrazovanje 1 cm zemljišta neophodno je 100-300 godina Antropogeni uticaj znatno izražen: • Erozija-nastaje usljed nekontrolisane i nestručne eksploatacije u poljoprivredi, šumarstvu, građevinarstvu.... • Kontaminacija radioaktivnim i hemijskim supstancama • Prekomjerna upotreba mineralnih gnojiva, pesticida..... Posljedice: • Promjena kvalitete tla i lošije kvalitete produkata tla

31. P I T A NJ A?

32. Hvala na Vašoj pažnji!!!