مقدمه

1. عنوان مقاله: درآمدی هستی شناسانه بر دیدگاه های سرآمدان جمهوری اسلامی درباره رسانه ها و مخاطبان دکتر امیر عبدالرضا سپنجی aasepanjy@gmail.com

2. مقدمه • الف) ضرورت بررسی موضوع برای همکاران حوزه روابط عمومی • اهمیت مخاطب شناسی در فعالیت های روابط عمومی (بخش نظری) • شناخت سپهر رسانه ای ایران و مقتضیات آن (تحلیل یافته ها) • حرکت به سمت ایجاد درک صحیح و منطقی در مدیران سازمان ها از رسانه ها و مقتضیات آن ها

3. ب) بررسي مفهوم USE در نظريه ها و متون ارتباطي • Use = استفاده اختیاری و هدفمند افراد از رسانه ها ، به عنوان موجوداتی فعال و گزینشگر • استفاده از این مفهوم در آثار کاتز ، بلومر ، گورویچ ، ویندال و ... ؛ همچنین در کنار مفاهیم دیگری نظیر خرسندی (Gratification) ، تاثیرات (Effects) ، دسترسی (Availability) ، همگرایی (Integration) و ...

4. جمع بندی ویژگی های افراد آن سوی رسانه ها ، مبتنی بر مفهوم Use الف ) ویژگی های متمایز درون و برون فردی هر پیامگیر ب ) مسایل متمایز فردی و اجتماعی هر پیامگیر ج ) انگیزه های گوناگون هر پیامگیر برای یافتن خشنودی از محتوای رسانه ها د ) انتظارات خاص هر پیامگیر از محتوای رسانه ها ه ) دسته بندی شدن پیامگیران به زیرگروه ها با توجه به محتوای رسانه ، زمان پخش و سایر ویژگی های آنان و ) پرورش روحیه انتقادی و نقاد بودن پیامگیران، لازمه متقاعد کردن آنهاست. ز ) فعال بودن پیامگیران

5. جمع بندی ویژگی های افراد آن سوی رسانه ها ، مبتنی بر مفهوم Use (دنباله) ح ) افزایش یافتن لحظه به لحظه گزینشگری و کنترل پیامگیر بر محتوای مورد استفاده اش ط ) پویایی و تغییر پذیری پیامگیران ی ) قصد داشتن یا هدفمندی پیامگیران در بهره مندی از رسانه ها ک ) تاثیرناپذیری یا تاثیرپذیری سخت پیامگیران از محتوای رسانه ها ل ) اداره و پیش بینی پیامگیران از جانب رسانه ها کمتر قابل انجام است م ) تاثیر پس زمینه و محیط اجتماعی پیامگیران بر نحوه بهره مندی آنان از رسانه ها ن ) تاثیر مشخصه های فردی پیامگیران بر نحوه بهره مندی آنان از رسانه ها شامل : جنسیت ، موقعیت خانوادگی، موقعیت شغلی و تحصیلی ، سطح درآمد و شیوه زندگی (در موارد خاص)

6. بیان مساله • مدل مالتزکه (1963): توضیح فرایند(روند) ارتباطات اجتماعی در سه بخش ارتباط گر ، نظام ارتباطات و گیرنده (ارتباط گیر) • وی در بخش ارتباط گر، از جمله عوامل موثر بر رفتار ارتباط گر و مخاطب را ، تصور گیرنده و ارتباط گر از یکدیگرمی داند • ارتباط گر، هنگام تولید پیام ها تصویری از گیرنده در ذهن خود دارد ؛ هر چند گیرنده از نظر فیزیکی حضور ندارد (فیرینگ)

7. مخاطبان و رسانه ها • پیشینه مخاطب، به شنوندگان مجالس خطابه و تماشاگران نمایش های یونان باستان باز می گردد • ارسطو، در کتاب فن خطابه اش آن ها را "مستمعان" نام نهاده است • از حدود دهه 1920 و پس از آن ، در دوره جنگ جهانی دوم که زمینه ایجادنسل اول نظریه های ارتباطی فراهم شد، بر نظریه ای با عنوان نظریه تزریقی یا گلوله جادویی، تاکید می شد که مخاطب را فردی با دهان باز و چشمان بسته (مطلقا پذیرنده و منفعل) تصور می کرد • دلایل موفقیت این نظریه: 1-جذابیت فراوان رسانه های آن دوره (بخصوص سینما و رادیو) ، برای مخاطبانی کهتا بحال چنین تجارب رسانه ای را نداشته اند ، 2-عدم وجود تکثر و تنوع درمحتواهای رسانه ای آن دوره

8. مخاطبان و رسانه ها (دنباله) • تعابیر نوین از مخاطبان: گیرنده (از نگاه شانون و ویور) ، پیامگیر در تعریف هاولند ، مقصد در مدل ارتباطی ویلبر شرام، یا در مدل ارتباطی اصلاح شده او که هر دو طرف ارتباط را منبع می داند (1973)، کاربر یا مصرف کننده در مدل ارتباطی ویندال و رمزگشا بر مبنای مدلاستوارت هال • دلالت بر انسان هایی دارای فهم وشعور ، فعال ، گزینشگر و منتقد

9. پدیده مخاطب پنداری • تصویر ارتباط گران از مخاطبان # تصویر سرآمدان حکومت از مخاطبان • انواع تصویر ها از مخاطبان در ذهن ارتباط گران : تصویر سازمانی ، تصویر آکادمیک ، تصویر وابسته به سبک های زندگی • تصورات غالبا منفی از مخاطبان در ذهن متخصصان و نهادهای رسانه ای

10. مفهوم مخاطب پنداری تاکنون در چندین جایگاه معتبر علمی ارائه شده است، از جمله: کنفرانس انجمن بین المللی جهانی شدن در دانشگاه سلطان قابوس عمان 2008 فصلنامه علمی – پژوهشی انجمن ارتباطات جهانی (GMJ) 2009 فصلنامه علمی – پژوهشی تحقیقات فرهنگی (1387) کنفرانس تونس 2010 ارائه نظریه «مخاطب پنداری در ایران» 1389 (2011) در قالب رساله دکتری امیر عبدالرضا سپنجی

11. ” مخاطب پنداري“ چيست ؟ • مخاطب پنداری : تصورات موجود از افراد آن سوی رسانه ها در بین سرآمدان کشورهایی است که ابزار اصلی تبلیغ دینی شان منبربوده است • با اتکاء به نظریه اتکینسون در روانشناسی ، مخاطب پنداری را مي توان نوعی خیالبافی و ناهشیاری جمعی دانست. انگيزه حضور چنين پنداري، با نظریه های مشابهت و توهم کنترل در روان شناسي قابل تبيين است. • بنابراين مقصود از مخاطب پنداری، مخاطب مورد بحث در نظريه تزريقي نيست. • مخاطب پنداری # گزینش گری و مخاطب محوری

12. ریشه های تاریخی مخاطب پنداری با توجه به نقش منبر در سه رخداد مهم تاریخ ایران : 1) آغاز نهضت تنباکو با منبر حاج سید علی اکبر در شیراز همراه با حمل شمشیر (دوره ناصرالدین شاه قاجار) ، 2) منبرهایی که نقش اساسی در تهییج مردم در قیام مشروطه داشت (دوره مظفرالدین شاه) 3) منبر محمد تقی فلسفی در ماه رمضان سال 1332 علیه بهاییت که از رادیو هم مستقیم پخش شد و پس از آن به تخریب محل اجتماع بهاییان و درگیری هایی در برخی از شهرها انجامید

13. تصورات ذهن مخاطب پندار درباره افراد آن سوی رسانه ها : افراد پیش از عصر شکل گیری و تکوین رسانه ها ناآشنا با رسانه ها منفعل و بی اختیار مطلقا تحت تاثیر هیجانات و پیام های ارائه شده قدرت مطلق برای کنترل مخاطب ، رسانه و پیامدر اختیار ارتباط گر (سخنران)

14. روش تحقیق: تحليل محتواي عمقي یکی از روش های تلفیقی يا کمي – کيفي پژوهش در مطالعه ای واحد روش های تلفیقی ، سومین پاردایم روش شناسی( پارادایم های اول و دوم ، روش های کمی و روش های کیفی) استفاده همزمان از داده هایکمی (مضامین ، منابع ، زمان ها ، اشخاص و ... ) و داده های کیفی(داده های گفتاری در قالب گزاره ها و مضامین آن ها) و تحلیل این موارد با نرم افزار MRP 14

15. شیوه کار در تحلیل محتوای عمقی استخراج بیانات و دیدگاه های سرآمدان (بررسی بیش از 10000 صفحه متن) تقطیع بیانات و ساخت گزاره ها (371 گزاره)  استخراج کلیدواژه هر گزاره  استخراج متغیرها از گزاره ها و سایر اطلاعات بررسی کلیدواژه ها و تدوین کدنامه معکوس (با 32 مضمون)قرار دادن هر کلیدواژه ، ذیل مضمون (کد) هم مفهوم خودش (با نظر ناظران برای افزایش قابلیت وثوق)  مرور چندباره مضامین و گزاره ها برای از بین بردن همپوشانی ها یا خطاهای احتمالی مراحل قبل ارزیابی اعتبار بوسیله کدگذاردوم و محاسبه ضریب اسکات (778/0) تزریق اطلاعات به MRP دریافت گزاره های مرتب شده از MRPانجام دادن تحلیل های کمی و کیفی گزاره ها و سایراطلاعات

16. تعريف گزاره مفهومی از گزاره که در روش تحلیل عمقی به آن عمل می شود ، نزدیک به مفاهیم بحث شده در فلسفه زبان است . گزاره ، جمله ای کتبی یا شفاهی است ؛ که گوینده یا نویسنده اش آن را با حالتی خبری ، وصفي یا امری ارائه می کند. هر گزاره ، مشتمل بر یک فکر یا ایده واحد است . 16

17. برای انجام تحلیل های دقیق تر ، سرآمدان حکومتی در سه گروه اصلی ، شامل : الف) مقامات رسانه ای حکومت ب) سایر مقامات حکومتی و دولتی (غیر رسانه ای) ج) روحانیان فاقد سمت حکومتی

18. فنون مورد استفاده در تجزیه و تحلیل ها 1 ) تحلیل های کمی ، شامل : الف - تجزیه و تحلیل های توصیفی داده ها ، ب - تجزیه و تحلیل های استنباطی : آزمون های ناپارامتری وجود روابط و تفاوت های معنی دار ، نظیر : کای اسکوئر ، ضریب همبستگی های فی ، Vکرامر و رتبه ای اسپیرمن ، ج - تحلیل مدل های تقارن و ماتریس های ضرایب همبستگی بین مضامین گزاره ها 2 )تحلیل های کیفی گزاره ها و مضامین

19. معرفي مضمون کدهاي گزاره ها از تعداد 371 گزاره استخراج شده از دیدگاه های سرآمدان، 13 متغیر اصلی شناسایی شد و مورد تحلیل قرار گرفت پس از انجام بررسی های کیفی متعدد ، گزاره ها ذیل 8مضمون کلی (به منظور انجام تحلیل های کمی) و 32مضمون جزیی (به منظور انجام تحلیل های کیفی) قرار گرفتند 19

21. مروری بر یافته های پژوهش مضمون های گزاره ها : به منظور انجام دادن تحلیل های کمی ، 32 مضمون جزیی گزاره ها در 8 مضمون کلی ادغام شد. الف) بیشترین فراوانی در بین مضامین 32 گانه با 7% متعلق به مضمون 2 (مخاطب پنداری غیر مستقیم) ب) بیشترین فراوانی در بین 8 مضمون ادغام شده ، با 3/18% متعلق به مضمون 7(صدور دستورات عملکردی برای رسانه ها در حوزه های دین ، سیاست ، تربیت ، فرهنگ و ... افراد آن سوی رسانه ها)

22. نمودار توزیع فراوانی مضامین 32 گانه

23. نمودار فراوانی مضامین ادغام شده

24. تحليل هاي کيفي گزاره های سرآمدان الف) مقامات رسانه ای حکومت ، شامل : مقامات صدا و سیما و مدیران مسوول و سردبیران رسانه های منتسب به حاکمیت ؛ بیشترین حجم از دیدگاه هایشان به : 1) صدور دستورات عملکردی برای رسانه ها در حوزه های دین ، سیاست ، تربیت ، فرهنگ و ... افراد آن سوی رسانه ها اختصاص دارد و 2) تاثیرات منفی رسانه ها در حوزه های دین ، اخلاق ، فکر ، فرهنگ و ... افراد آن سوی رسانه ها 3)عملکردهای منفی رسانه ها در حوزه هاي دين، اخلاق، فکر، فرهنگ و ... افراد آن سوی رسانه ها تمرکز داشته است . این گروه ، کمترین گزاره های مخاطب پندارانه را در بین سه گروه سرآمدان داشته اند . 24

25. ب) سایر مقامات حکومتی و دولتی جمهوری اسلامی شامل : رهبری ، رییس جمهور ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری ، مقامات وزارت ارشاد ، مقامات وزارت کشور و نظامیان ؛ بیشترین حجم از دیدگاه هایشان به : 1) عملکردهای منفی رسانه ها در حوزه های دین ، اخلاق ، فکر، فرهنگ و ... افراد آن سوی رسانه ها 2) توقعات پدر سالارانه از رسانه ها براي عملکرد در حوزه هاي دين، سياست ، تربیت و ... افراد آن سوی رسانه ها این گروه ، بیشترین گزاره های مخاطب پندارانه را در بینسه گروه سرآمدان داشته اند . 25

26. ج) روحانیان فاقد سمت حکومتی ، شامل : مراجع تقلید و امامان جمعه؛ بیشترین حجم از دیدگاه هایشان به: 1) صدور دستورات عملکردي براي رسانه ها در حوزه هاي دين، سياست ، تربیت و ... 2) مخاطب پنداری مستقیم و غیر مستقیم 3) تأکيد بر عملکرد منفي رسانه ها در حوزه هاي دين، اخلاق، فکر، فرهنگ و ... افراد آن سوی رسانه ها 26

27. چهار محور اصلي مستخرج از ديدگاه هاي سرآمدان جمهوري اسلامي درباره مخاطبان و رسانه ها 1)اعتقاد به مولفه هاي نظريه تزريقي و گلوله جادویی 2)تاکید بر تاثيرات منفي رسانه ها بر افراد آن سوي رسانه 3) رسانه هراسي (Media Phobia) 4) نگاه آمرانه به رسانه ها براي داشتن کارکردهايي بجاي ساير نهادهاي اجتماع(اعم از نهادهای دینی ، فرهنگی ، اجتماعی و ... ؛ در حالی که رسانه ها حداکثر می توانند چشم و گوش جامعه باشند ) (دیدگاه سیستمی پارسونز)

28. بحث درباره یافته ها « مخاطب پنداري» براي رسانه ها ؛ ابعاد وویژگی های آن در نظر سرآمدانجمهوري اسلامي الف) تاثیرات و عملکردهای منفی رسانه ها بر مخاطبان، در حوزه های ذیل : الف – 1 ) مباحث دینی الف – 2 ) حوزه های اخلاقی الف – 3 ) حوزه های فرهنگی الف – 4 ) حوزه های فکری الف – 5 ) حوزه های رفتاری الف – 6 ) حوزه های سیاسی

29. ب)توقعات پدر سالارانه و عملکردی از رسانه ها برای تاثیر بر مخاطبان، در حوزه های ذیل : ب – 1 ) توقعات پدرسالارانه و عملکردی در حوزه دین ب – 2 ) توقعات پدرسالارانه و عملکردی در حوزه های اخلاقی ب – 3 ) توقعات پدرسالارانه و عملکردی در حوزه های تربیتی ب – 4 ) توقعات پدرسالارانه و عملکردی در حوزه های اجتماعی ب – 5 ) توقعات پدرسالارانه و عملکردی در حوزه های فرهنگی ب – 6 ) توقعات پدرسالارانه و عملکردی در حوزه های سیاسی

30. ج) نحوه نگاه به رسانه ها ، مبتنی بر ذهنیت مخاطب پندار: ج – 1 ) تاکید بر تاثیرات رسانه ها ج- 2 ) تاکید بر حساسیت رسانه ها ج – 3 ) رسانه ها به مثابه سلاح جنگی ج – 4 ) رسانه ها به مثابه امر مقدس ج – 5 ) منبر، به مثابه رسانه

31. جمع بندی نهایی : عدم شناخت ماهيت و کارکرد رسانه ها + عدم درک تحولات جهانی و مقتضیات رسانه ها + دستمایه قرار دادن دیدگاه های مخاطب پندارانه ------------------------------- از دست رفتن فرصت های مختلف ارتباطی ، فرهنگی ، اجتماعی و حتی سیاسی و اقتصادی

32. شناخت و درک تحولات نظری و عملی عرصه های رسانه ایگشودن زوایای پنهان این موضوع در نگاه :متخصصان و پژوهشگران علوم ارتباطات و روابط عمومی+ سرآمدان جمهوری اسلامیهمدلی + درک صحیح و همه جانبه بین : متخصصان و نخبگان حوزه روابط عمومی و رسانه ها + مردم + حکومت به اميد آن روز ...