ARAP BAHARI VE TÜRKİYE Dr. Ozan Örmeci Uşak Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü

1. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE Dr. Ozan Örmeci Uşak Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü http://www.ozanormeci.com/

2. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE • 18 Aralık 2010’da Tunus’ta başlayan iktidar karşıtı kitlesel gösterilerin, 2011 yılı içerisinde Mısır, Libya, Suriye başta olmak üzere Cezayir, Bahreyn, Ürdün, Yemen ve Lübnan gibi Arap dünyasının başlıca ülkelerinde yol açtığı halk ayaklanmalarına siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler literatüründe Arab Spring (Arap Baharı) adı verilmiştir. • Bu terimin ortaya çıkışında 1968’de Çekoslovakya’daki Sovyetler Birliği karşıtı halk ayaklanmalarına verilen isim olan Prag Baharı’ndan (Prag Spring) esinlenildiği tahmin edilmektedir. • Arap Baharı 2011 yılı içerisinde Tunus, Mısır ve Libya’da (iç savaş sonrasında) iktidar değişikliklerine neden olmuş, şimdilerde de Suriye’de ülkeyi ciddi bir iç savaşın ve olası rejim değişikliğinin eşiğine getirmiştir.

3. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI HARİTASI

4. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI KRONOLOJİSİ • 18 Aralık 2010: Tunus’ta üniversite mezunu bir seyyar satıcı olan Muhammed Buazizi’nin kendisini yakarak intihar etmesi ülkede infiale sebep oldu, halk ayaklandı. • 28 Aralık 2010: Tunus’ta hızla kitleselleşen protestolar Cezayir’e sıçradı. • 14 Ocak 2011: Tunus’ta hükümet düştü, Ürdün’de gösteriler başladı. • 16 Ocak 2011: Tunus ve Cezayir’deki gösterilerden cesaret alarak Libya’da gösteri yapmaya başlayan kişiler gözaltına alınmaya başladı. • 17 Ocak 2011: Moritanya’da bir kişi kendisini yaktı, Umman’da küçük çaplı protestolar başladı. • 18 Ocak 2011: Yemen’de protestolar başladı. • 21 Ocak 2011: Suudi Arabistan’da bir kişi kendisini yaktı ve gösteriler başladı. • 25 Ocak 2011: Mısır’da büyük gösteriler yapılmaya başladı.

5. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE - 26 Ocak 2011: Suriye’de bir kişi kendisini yaktı. • 28 Ocak 2011: Filistin’de protestolar başladı. • 30 Ocak 2011: Fas’ta ve Sudan’da protestolar başladı. • 1 Şubat 2011: Ürdün’de hükümet görevden alındı, Cibuti’de küçük çaplı bir protesto düzenlendi. • 4 Şubat 2011: Bahreyn’de küçük çaplı bir protesto düzenlendi. • 10 Şubat 2011: Mısır’da Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek protestolar üzerine yetkilerini yardımcısına devretti. Irak’ta küçük çaplı protestolar düzenlendi. • 11 Şubat 2011: Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek istifa etti, ordu anayasayı askıya aldığını ilan ederek yönetime el koydu. • 15 Şubat 2011: Libya’da gösteriler yeniden alevlendi, iç savaş başladı. • 24 Şubat 2011: Cezayir’de 19 yıllık olağanüstü hal kaldırıldı.

6. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE - 3 Mart 2011: Muhalifler Libya’nın bir bölümünde kontrolü sağladı. • 19 Mart 2011: Libya BM kararı doğrultusunda bombalanmaya başladı. • 3 Ağustos 2011: Mısır’da Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek yargılanmaya başladı. Suriye’de siyasal gerilim yükselmeye başladı. • 21 Ağustos 2011: Libya’da muhalifler başkent Trablus’a girdiler. • 20 Ekim 2011: Libya’nın Sirte kentinde Libya Devlet Başkanı Muammer Kaddafi muhalifler tarafından vahşice linç edildi. • 23 Ekim 2011: Tunus’ta parlamentonun oluşması için ilk defa özgür seçimler yapıldı, seçimden ılımlı İslamcı Ennahda Partisi galip çıktı. • 31 Ekim 2011: NATO Libya operasyonunu tamamladığını açıkladı. Suriye’de günde 25 kişinin öldürüldüğü sert olaylar yaşanmaya başladı. • 28-29 Kasım 2011: Mısır’da özgür seçimlerin ilk turu yapıldı, ilk tur seçimlerinden Müslüman Kardeşler örgütünün desteklediği parti galip çıktı. Suriye’deki olaylar devam etti.

7. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: NEDENLER • Ekonomik Nedenler: İşsizlik, enflasyon, zor yaşam koşulları, gıda sıkıntısı. • Siyasal Nedenler: Demokratik olmayan diktatörlük yönetimlerinin varlığı, bireysel özgürlüklerin kısıtlı olması, kötü, baskıcı, usulsüz ve yozlaşmış yönetimlere karşı halk nezdinde gelişen tepki. • Kültürel Nedenler: Küreselleşen dünyada artan iletişim ve ulaşım imkanlarının sonucu olarak halkın, özellikle de Arap gençlerinin sosyal medya üzerinden görüp, haberdar oldukları daha demokratik ülkelere ve toplumlara özenmeleri ve sisteme karşı isyan etmeleri. • Uluslararası Nedenler: Başta ABD olmak üzere Batı dünyasının aktif siyasal desteği, NATO’nun Libya’daki muhalif kuvvetlere Kaddafi güçlerini bombalayarak yaptığı stratejik askeri yardım.

8. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE Eugene delacroix - La liberteguidantlepeuple (1830), Louvre müzesi, paris

9. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: ÜLKE ÜLKE SONUÇLARI • Tunus: Yasemin Devrimi ile ülkenin diktatörü Zeynel Abidin Bin Ali’nin Suudi Arabistan’a kaçması, siyasal tutukluların salıverilmesi, demokratik seçimlerin yapılması ve ılımlı İslamcı Ennahda’nın zaferi. • Mısır: Büyük protesto gösterileri sonrası ordunun yönetime el koyması, Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek’in idam istemiyle yargılanmaya başlanması, ilk demokratik seçimlerin ilk turunda ılımlı İslamcı Özgürlük ve Adalet Partisi’nin zaferi. • Suriye: Ülkede yaşanan büyük olaylar ve ordunun yaptığı katliam nedeniyle Suriye’nin Arap Ligi ve Batı tarafından kınanması, ekonomik yaptırımlara uğraması, hükümetin istifa etmesi, Türkiye merkezli Hür Suriye Ordusu ve Suriye Ulusal Konseyi’nin faaliyete geçmesi. • Cezayir: 19 yıllık olağanüstü halin kaldırılması.

10. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE - Libya: Muammer Kaddafi’nin 42 yıllık iktidarı sonrası muhalifler tarafından vahşice katledilmesi, eski Adalet Bakanı Mustafa Abdül Celil’in başkanlığını yaptığı Ulusal Geçici Konseyi’nin yüzün üzerinde ülke tarafından tanınması. • Lübnan: Devlet çalışanlarının maaşlarına yapılan yüzde 40 zam. • Ürdün: Kral Abdullah’ın beklenen reformları yapamaması ve halkın duyduğu tepki nedeniyle iki defa hükümeti dağıtması. • Sudan: Devlet Başkanı Ömer El-Beşir’in 2015’te bir daha aday olmayacağını açıklaması. • Suudi Arabistan: 2015 yılındaki seçimlerde kadınların ilk kez oy kullanabileceğinin açıklanması. • Yemen: Artan olaylar nedeniyle 33 yıldır ülkeyi yöneten Devlet Başkanı Ali Abdullah Salih’in Körfez İşbirliği Konseyi’nin planını imzalayarak istifasını vermesi.

11. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE

12. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: TÜRKİYE AÇISINDAN AVANTAJLAR • İslam dünyasındaki ilk ve tek laik ve demokratik ülke kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti’nin kendi için benimsediği siyasal rejim olan demokrasinin yavaş yavaş Arap ülkelerine de yayılmaya başlaması. (Demokratik Barış Teorisi İslam dünyasında da mümkün mü?) • Türkiye’nin Müslüman kimliği ve demokratik siyasal rejimi ile Batı dünyası tarafından Arap ülkelerine rol-model ülke olarak gösterilmesi, dış basında Türkiye’ye yönelik artan ilgi. Tunus’ta seçimleri kazanan Ennahda Partisi lideri Raşid El-Gannuşi kendisine Recep Tayyip Erdoğan’ı örnek aldığını belirtiyor, partinin önemli isimlerinden Abdülhamid Cilasi ise “Erdoğan bizimle aynı dili konuşuyor, bu yüzden o konuştuğu zaman dinliyoruz” diyor. (Bobby Ghosh, “Erdogan’s Moment”, Time)

13. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: TÜRKİYE AÇISINDAN AVANTAJLAR • Siyasal rejimleri değişen Arap ülkelerinde ve halklarında Türkiye’ye yönelik artan bir ilgi ve sempati. • Bu ilgi ve sempatinin sonucu olarak yeni yönetimlerle Türkiye arasında daha dostane ve gelişmeye açık ticari ve siyasi ilişkilerin kurulması.

14. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: TÜRKİYE AÇISINDAN DEZAVANTAJLAR • LİBYA: Ekonomik açıdan çok iyi ilişkilerin bulunduğu Libya’daki Kaddafi yönetiminin değişmesi, yeni dönemde bu ülkedeki ticari etkinlikte üstünlüğün Türkiye’den Fransa ve İtalya’ya geçmesi. • SURİYE: Ekonomik ve siyasi açıdan birkaç ay öncesine kadar çok iyi ilişkilerin bulunduğu Suriye ile ilişkilerin bozulması, bu ülkenin ilerleyen zamanda PKK’ya verebileceği olası desteğin yaratacağı sıkıntılar. Suriye’deki Nusayriler ve Sünniler arasında yaşanacak olan muhtemel bir mezhepsel iç savaşın Türkiye’de yaratacağı olumsuz etkiler.

15. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: TÜRKİYE AÇISINDAN DEZAVANTAJLAR • İRAN: Doğalgaz bağımlılığımızın ve iyi ticari ve siyasi ilişkilerimizin bulunduğu İran ile ilişkilerin gerilmesi. Daha şimdiden İranlı yetkililerden İran’a olası bir saldırı durumunda vurulacak ilk hedefin Türkiye (füze kalkanının yerleştirileceği Malatya) olduğu yönünde açıklamalar gelmektedir. (“İran’a saldırı olursa vurulacak ilk hedef Malatya”, Radikal) İran’ın 2014 yılında nükleer güce ulaşacağı 2011 yılına kadar MOSSAD başkanlığı görevini yürütmüş Meir Dagan tarafından ifade edilmiştir. (“Mossad: Iran willhavenuclearbomb by 2014”, Haaretz) - İRAN: İran’ın PKK ve Kürt kartını oynamaya başlaması. “Karayılan yakalandı” haberlerini nasıl değerlendirmeliyiz?

16. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: TÜRKİYE AÇISINDAN DEZAVANTAJLAR • RUSYA: Önemli bir güç olan Rusya Federasyonu ile son yıllarda gelişen ve enerji sektöründe stratejik öneme sahip ilişkilerin bozulması. Türkiye’nin yeniden Soğuk Savaş yıllarındakine benzer şekilde “NATO’nun ileri karakolu” olarak görev yapması, güvenlik odaklı bu siyaset yapısının Türkiye demokrasisi üzerindeki olumsuz etkileri. Rusya Federasyonu Başbakanı Vladimir Putin’in partisinin son seçimlerde yaşadığı oy kaybına karşın önümüzdeki sene yeniden Devlet Başkanı olması bekleniyor. Putin’in Medvedev’e kıyasla çok daha otoriter bir Başkan olduğu ve Rusya’nın jeopolitik havzasına saldırı algıladığında sertleşebildiği Ukrayna ve Gürcistan krizlerinden hatırlanabilir.

17. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE ARAP BAHARI: TÜRKİYE AÇISINDAN DEZAVANTAJLAR • İSRAİL: İsrail’le yaşanan krizler nedeniyle kopma noktasına gelen ilişkilerin Arap ülkelerinde İslamcı hareketlerin iktidara gelmeleri sonrasında ne olacağı, İsrail’in artan güvenlik ihtiyacı nedeniyle ABD ve Batı dünyasının buna vereceği tepkiler. • İSLAM DÜNYASI: İslam dünyasını ilerleyen aylarda büyük savaşlar, iç çatışmalar, mezhepsel farklılıklara dayalı rekabetler (Sünni-Şii) bekleyebilir. - TÜRK DIŞ POLİTİKASI: 1999’da İsmail Cem’in Dış İşleri Bakanlığı döneminde başlayan ve Abdullah Gül, Ali Babacan ve Ahmet Davutoğlu dönemlerinde devam ettirilen komşularla ilişkileri düzeltme (komşularla sıfır sorun) politikasının terk edilmesi, Türk dış politikasında 10 senenin ardından gelen önemli bir kesinti.

18. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE SONUÇ • Arap Baharı süreci, diktatörlük yönetimlerinin değiştirilmesi ve Arap halklarının demokratik seçimlerle tanışması gibi çok olumlu özelliklerinin yanında, bölgede çok tehlikeli gelişmelere neden olabilecek bir Pandora’nın kutusunun açılması hadisesidir. • Umutla ve olumlu düşüncelerle başlayan bu süreç; nükleer çatışma, İslam dünyasında iç savaş ve dünya savaşını da içeren felaket sonuçlar doğurabilir. • Bu nedenle Türkiye’deki siyasal iktidarın kendi üzerinde oturduğu rejimi kötülemek ve zaten zayıf olan muhalefete vurmak yerine, bir an önce Türkiye’deki milli birlik ve toplumsal mutabakatı arttıracak çalışmalar içerisine girmesi ve dış politikada muhalefet ve farklı devlet organlarıyla da görüşerek meşruiyet seviyesi yüksek ve ihtiyatlı bir çizgi belirlemesi gerekmektedir.

19. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE SONUÇ • Türkiye bu süreçte izlediği politikaların bir-iki değil, en az üç-beş hamle sonrasını görebilecek kadar dikkatli ve bilgi sahibi olmalıdır. Zira Türkiye’nin karşısında ölüm-kalım mücadelesine girişmiş İran ve İsrail gibi ideolojik devletler bulunmaktadır.

20. ARAP BAHARI VE TÜRKİYE KAYNAKÇA • Byman, Daniel, “Israel’s Pessimistic View of the Arab Spring”, The Washington Quarterly, Summer 2011, sayfa 123-136. • Ghosh, Bobby, “Erdogan’s Moment”, Time, Erişim Tarihi: 15.12.2011, Erişim Adresi: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,2099674,00.html. • “İran’a saldırı olursa vurulacak ilk hedef Malatya”, Radikal, Erişim Tarihi: 15.12.2011, Erişim Adresi: http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Date=26.11.2011&ArticleID=1070732&CategoryID=81. • “Mossad: Iran will have nuclear bomb by 2014”, Haaretz, Erişim Tarihi: 15.12.2011, Erişim Adresi: http://www.haaretz.com/news/mossad-iran-will-have-nuclear-bomb-by-2014-1.278192. • Oğuzlu, Tarık, “Arap Baharı ve Değişen Bölgesel Dinamikler”, OrtadoğuAnaliz, Haziran 2011, Cilt: 3, Sayı: 30, sayfa 33-40. • Örmeci, Ozan, “Arap Baharı: Pandora’nın Kutusu Açılıyor”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 15.12.2011, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/tr/yazi6390-Arap_Bahari_Pandoranin_Kutusu_Aciliyor.html. • Sağsen, İlhan, “Arap Baharı, Türk Dış Politikası ve Dış Algılaması”, OrtadoğuAnaliz, Temmuz-Ağustos 2011, Cilt: 3, Sayı: 31-32, sayfa 57-64.