Op zoek naar nieuwe en krachtige leeromgevingen

1. Op zoek naar nieuwe en krachtige leeromgevingen Haagse Onderwijsdag 27 april 2005 Johan van der Sanden

2. Het nieuwe leren rukt op, maar wat is het eigenlijk? • Slash 21, De Nieuwste School, Iederwijs, herontwerp vmbo (AXIS), “Wittering.nl”, Netwerk Nieuw Onderwijs, (scenario 4 van) de nieuwe onderbouw, vraaggestuurd onderwijs, competentiegericht onderwijs, nieuwe competentiegerichte kwalificatiestructuur in het mbo, natuurlijk leren, nieuwe nieuwe tweede fase • Gemeenschappelijke elementen? • Ideologie? Hype? Of: een zoektocht naar de consequenties van nieuwe inzichten over leren?

3. Zoektocht!!!! • Hoe kunnen we leerlingen helpen ‘ergens goed in te worden’? • Wat is ‘ergens’? • Wat is ‘goed’? • Geen uitgekristalliseerd concept: vgl. onderzoek realistisch rekenonderwijs Timmermans; vgl. ‘rumoer’ rondom de PABO (o.a. NRC 23 april)

4. Overzicht • Meteen maar aandacht voor enkele misverstanden • Maatschappelijke achtergronden: de vijf I’s • Bestuurlijk-politieke achtergronden: de vijf (in plaats van de 3) R’s • Economische achtergronden: kenniseconomie en innovatie • Onderwijskundige achtergronden • Synthese: naar nieuwe en krachtige leeromgevingen: de drie C’s

5. Nieuw leren: Nieuwe vragen! • Instructie versus constructie? • Kennis versus competenties? • Competenties: smal of breed? • Competenties: ook in de basisschool? ook in het avo? • Gecodificeerde kennisbronnen? • Gewoon oefenen? • (Nieuwe) competenties van leraren?

6. Nieuw leren: nieuwe misverstanden • Met name laissez-faire interpretaties van het nieuwe leren (o.a. niks meer uitleggen, geen curricula, wachten op vragen van leerlingen, te sterke nadruk op leren uit ervaringen en sociaal leren) zijn gebaseerd op verkeerde interpretaties van het constructivisme • Ook het “Groningse offensief” tegen het “nieuwe leren” is gebaseerd op een dergelijk misverstand: het constructivisme geldt ook voor het “gewone leren”

7. Even recht zetten • Het tegenovergestelde van leren uit instructie is leren uit ervaringen/leren door doen/zelf ontdekken • Kennisconstructie vindt altijd plaats ongeacht de soort informatie en het type leersituatie, zelfs bij leerlingen die proberen te reproduceren en ook in ‘gewone’ klassikale lessen. • Constructivisme betreft ook ‘didactische informatie’: leerlingen ontwerpen hun eigen leeromgeving (ook als er sprake is van ‘effectieve instructie’)

8. Maatschappelijke achtergronden (1): De vijf I’s van Paul Schnabel • Informatisering • Informalisering (bv netwerken) • Internationalisering • Intensivering en • Individualisering (vgl “experience economy”)

9. Maatschappelijke achtergronden (2) • Terugdringen ongediplomeerde schooluitval • Meer jongeren een startkwalificatie • Verhoging (“upgrading”) kwalificatieniveau (beroeps)bevolking (Lissabon) • Bijdrage leveren aan terugdringen gedragsproblemen • Versterking sociale cohesie en democratisch burgerschap; Zie bijv. “Op eigen kracht; van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij (inleiding MP Balkenende, 22 januari 2005 t.g.v. de Bilderbergconferentie van de Stichting NCW)

10. Bestuurlijk-politieke achtergronden: de vier (vijf) i.p.v. de drie R’s van OCW • Richting • Ruimte • Resultaat • Rekenschap • Regionalisering (I.p.v. Rust-Reinheid en Regelmaat)

11. Economische achtergronden: kenniseconomie (1) • Tegenwicht tegen hedonistische jongerencultuur (rapport Leijnse) • Kenniseconomie: brede basis en toptalent • Belangstelling jongeren voor Beta en techniek vergroten • “Onzichtbaar” werk weer “toegankelijk” maken • Meer aandacht voor regionale ontwikkelingen op arbeidsmarkt en voor MKB • Basis leggen voor LLL

12. Economische achtergronden (2): innovatie • Talenten opsporen en benutten • Versterking innovatievermogen economie: ambities en ondernemerschap • Jongeren als ontwerpers en “change agents” • (Beroeps)onderwijs als innovatiepartner • Nieuwe productieconcepten: integraal ontwerpen, massa-individualisering, klant als mede-ontwerper

13. Onderwijskundige achtergronden (1): constructivisme • Kennis is het subjectieve resultaat van een actief constructieproces (en niet het objectieve resultaat van een door leraren uitgevoerd installatieproces) • Kennis is contextgebonden: betekenis geven aan (leer)ervaringen • Leren bouwt voort op eerder leren: op voorkennis, preconcepties en evc ’s

14. Constructivisme (2) • Belang van leercompetenties-in-brede-zin: leermogelijkheden herkennen, benutten en creëren in uiteenlopende situaties;leren kiezen;leren denken; leren werken • Zonder goede leeractiviteiten geen goede leerresultaten (dus ook geen competenties) • Belang van leerconcepties. Zie onderzoek: overgang basisschool-voortgezet onderwijs (Klatter, 2003), biologie-onderwijs in 4 VWO (De Vries, 2003), het leren van scheikunde (Van de Sande, in voorbereiding).

15. Naar nieuwe en krachtige leeromgevingen in po en vo (1) • Kernopgaven: leren participeren, leren innoveren en ontwikkeling van leercompetenties • Accent op ontwikkeling persoonlijke bekwaamheden (= competenties) • Goed georganiseerde kennisbasis, cognitieve en metacognitieve basisvaardigheden zijn (juist nu en in de toekomst) essentieel. • Kernconcepten, kernprincipes en basisvaardigheden verouderen niet zo snel!

16. Naar nieuwe en krachtige leeromgevingen in po en vo (2) • En zijn meer dan ooit nodig voor het interpreteren, verwerken en gebruiken van grote hoeveelheden informatie • Rekening houden met en erkennen van EVC • Op school vooral “dingen doen” die op andere plekken lastiger te organiseren zijn of weinig kans van slagen hebben • Organiseren van onderwijs op maat en flexibiliteit (vgl. massa-inidividualisering) • Leerling als medeontwerper

17. Naar nieuwe en krachtige leeromgevingen in po en vo (3) • 3C leren: Concept-Context-Competentie (zie www.hetplatformberoepsonderwijs.nl). integratie van gecodificeerde kennis, directe- en indirecte ervaringskennis • Leerwerkteams van leraren, lerarenopleiders, leraren-in-opleiding en onderzoekers. • SOOP: samenhangende aanpak in netwerkverband van Schoolontwikkeling, Opleiding personeel, praktijkgericht Onderzoek, Professionele ontwikkeling personeel.

18. Tot slot: Competenties van het onderwijspersoneel • Zie SBL (www.lerarenweb.nl) • Vmbo: ook avo-docenten moeten relaties kunnen leggen met toekomstige beroepssituaties en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt • Kunnen samenwerken in teams • Belang van “het goed zijn in waar de leerlingen goed in willen worden”. Belang van vakkennis!! • Maatwerkcompetenties