TARAMA ARAŞTIRMASI

1. TARAMA ARAŞTIRMASI DOÇ. DR. SERDAR ÖZTÜRK

2. Tarama Araştırması • Anket yapma sosyal bilimlerde sık kullanılan bir veri toplama tekniğidir. Bilgi edinmek için insanlara sorular sorarız bu teknikte. Yanıtlarını ise ya çoklu seçeneklerle ya da açık uçlu ifadelerle alırız. • Tarama araştırması da aynen deneysel araştırma gibi pozitivist sosyal bilimler içinde gelişmiştir. • Tarama araştırması bir problem etrafında oluşturulan sorular sorular ve onlara verilen yanıtlardan oluşur. Örneğin izlenilen bir televizyon programının etkileri, o programın nasıl alımlandığı araştırma sorununu oluşturuyor. Belirlediğimiz örnekleme anket uygularız ve elde ettiğimiz verileri tablolar halinde işleriz.

3. Anketlerde neler olur? • Anket sorularında şunlar yer alır: • A) Tutumlar, inançlar, görüşler olur. • Örnek Soru: “Sizce Aşk-ı Memnu, Türk aile değerlerine aykırı mı yoksa değil mi?” a) aykırı b) değil c) hem aykırı hem değil • “Bugünlerde televizyon haberlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?” a) çok iyi b) iyi c) orta ç) kötü d) çok kötü • B) Eylem. • Örnek Sorular: “Sınavlardan önce ne kadar ders çalışıyorsunuz?” “Akşamları televizyon seyrediyor musunuz?”

4. Anket soruları • C) Özellikler: İsminiz, işiniz, kaç yaşındasınız, cinsiyetiniz, aylık geliriniz. • Ç) Beklentiler: “Sizce televizyon dizileri ilerde daha sosyal içerikli mi olacak, yoksa havadan sudan içerikli mi olacak?” “Sizce iletişim fakültelerini bitiren öğrenciler ilerde medya okuryazarlığı dersini veren öğretmenlik hakkını alacaklar mı yoksa almayacaklar mı?” a) alacaklar b) almayacaklar c) Serdar Öztürk’ün Milli Eğitim Bakanı olması durumunda alacaklar • D) Kendini Sınıflandırma: “Kendinizi hangi sınıftan hissediyorsunuz?” a) ezilenler b) ezenler. Ya da başka bir kategori: a) işçi sınıfı b) işveren sınıfı c) orta sınıf ç) burjuva sınıfı d) memur sınıfı (buradaki şıklarda saçmalıklar vardır bunları ilerde öğreneceğiz)

5. Anket Soruları • “Dindar mısınız?”, “Dindarsanız kendinizi hangi dindarlık derecesinde sınıflandırırsınız? a) çok dindar b) orta dindar c) az dindar • E) Bilgi. “Türkiye’de tv yayıncılığı ne zaman başladı?” “Irak’a hangi ülke saldırmıştır?” “Kapital kitabını yazan kimdir?” “Kuran hangi peygambere indirilmiştir?” “İletişim araştırmaları dersini veren filozof kimdir?”

6. Tarama Araştırmasının Tarihi • Başlangıcı nüfus sayımlarına dayanır. Bu nedenle Ortaçağ’a hatta Antik Çağ’a kadar geriye gider. Nüfus sayımlarında insanlara sorular sorular sorular ve alınan yanıtlara göre politikalar geliştirilir. İnsanlar bu alınan yanıtlara göre vergilendirilir, askere alınır, işlenen suçlar tespit edilir, geleceğe yönelik öngörülerde bulunulur. • Tarama araştırması, 19. yüzyılda gelişmeye başladı. Ancak yirminci yüzyılda giderek nicele kaydı. Uygulamalı amaçlarla kullanıldı tarama araştırması. Mallarını satmak isteyen şirketler tüketici davranışlarını öğrenmek için tarama yaptılar.

7. Tarihi • Üniversiteler, tarama araştırmasını benimsemekte başlangıçta isteksizdi. Zamanla, 1950’lerden sonra akademik alanda gelişmeye başladı bu araştırma türü. Günümüzde kamuoyu kuruluşları, büyük televizyon şirketleri ve siyasal partiler tarama araştırmalarına sık başvurmaktadır. • Tarama araştırmasının 1950’den sonra büyümesinde bilgisayarların, toplumsal araştırma kuruluşlarının büyümesinin, hükümetlerin mali desteklerinin artmasının ve metodolojinin gelişmesinin etkisi olmuştur.

8. Basamaklar • Önce problem tespit edilir. Daha sonra konuyla ilgili literatür taranır. Örneğin problemimiz şu: “Yurtlarda kalan üniversite öğrencilerinin iletişim araçlarıyla ilişkileri nasıldır?” • Bu problemle ilgili tezlere, makalelere ve kitaplara bakılır. Araştırmalardaki eksiklikler tespit edilir, ya da konuyla ilgili yeni bir bakış açısı geliştirilir. • Sonra varsayımlar veya araştırma soruları oluşturulur. • Örneğin şöyle varsayımlarda bulunabilir: “Yurtlarda kalan öğrenciler televizyonda izlenecek programlar karşısında sık sık kendi aralarında anlaşmazlığa düşmektedirler.” • “Televizyon izlemeyen ya da az izleyenler kitap okumayı tercih etmektedirler.” • “Dedikodu, yurtlarda kalan öğrencilerin en önemli iletişim medyasıdır.”

9. Basamaklar • Daha sonra bu varsayımlara uygun anket soruları hazırlanır. Sorular, genelden özelle doğru hazırlanır. En özel sorular en sona konulur. • Anket sorularının geçerlilik ve güvenirlik sorunları çözülür. Bunun için pilot araştırma yapılır. Örneğin 20 kişilik küçük bir gruba anket uygularız. Onların verdiği yanıtlara göre hatalı soruları yeniden formüle ederiz. Anket sorularını mükemmelleştiririz. • Örneklem seçiminde dikkatli olmalıyız. Yurtlarda kalan öğrenciler üzerinde tarama araştırma yapacaksak Ankara’da yurtlarda kalan tüm öğrencilerin sayısını bulmalıyız. Kız öğrenci yurtlarında ve erkek öğrenci yurtlarında kaç üniversite öğrencisi var. Diyelim 5000 öğrenci var toplam. 3000 kız, 2000 erkek öğrenci. Öğrencileri tesadüfi olarak belirleriz.

10. Basamaklar • Anketleri biz uygulayacaksak anketçileri yetiştiririz. • Anketler ya öğrencilere tek tek uygulanır ya da toplu. Tek tek uygulanıyorsa onlara soru sormak ve yanıtları araştırmacının ya da anketçinin kodlaması en iyisidir. • Veriler toplandıktan sonra bilgisayara girilir. İstatiksel analizler yapılır. Bulgular raporlaştırılır.

11. Anket sorularının hazırlanmasında dikkat edilecek hususlar • Argo ve kısaltmalar kullanmayın. • Belirsizlik, karmaşa ve birden çok anlamlılıktan kaçının. • Örneğin “haftada kaç saat televizyon izlersiniz?” belirsiz bir sorudur. Ya da “düzenli olarak televizyon izler misiniz?” kesin olmayan ifadeler içerir. “Düzenli” ne demektir? Ne kast ediyoruz bu ifadeyle. • Duygusal dilden kaçının: Örneğin “işsiz güçsüz tembel insanlar”, “katil” gibi ifadeler duygusal ve yönlendiricidir. • Çift yönelimli sorular sorulmamalı. Bir soru bir bir konuyla ilgili olmalı. Örneğin “radyo ve televizyon evinizde var mı?” sorusu çift yönelimli bir soru.

12. Anket soruları • Yönlendirici sorulardan kaçının. “Televizyon dizileri ahlakı bozar değil mi?” gibi. • Yanıtlayıcıların yanıtlayabileceği sorular sorulmalı. Örneğin “5 yaşındayken izlediğiniz televizyon programları hakkında ne düşünüyordunuz?” Geçen yıl yaz tatilinde kaç litre mazot harcadınız?” gibi. • Uzak gelecekle ilgili sorular sormaktan kaçının. Şimdiki gerçeklikten beslenen sorular sorun. “Gelecekte sesinize göre işlem yapan bilgisayar üretilse satın alır mısınız?” • Çift olumsuzluklardan kaçının. “Televizyon seyretmiyor olmak olumsuz bir şey midir?” gibi. • Dengesiz yanıt kategorilerinden kaçının. Örneğin “Behzat Ç. Sizce nasıl bir dizidir?” a) Çok iyi b) Mükemmel c) Olağanüstü ç) Süper. Bu kategorinin tam tersi: a) Çok kötü b) Berbat c) iğrenç ç) fiyasko

13. Hassas sorular sorulabilir mi? • Cinsellik, uyuşturucu kullanımı, eşini aldatma, sevişme gibi hassas konular uygun sorularla sorulabilir. Özellikle konu bunlarla ilgiliyse. • Bunun için ortamı iyi hazırlamak gerekir. Kişilerin ismi alınmamalı, gerekirse gizlilik sözleşmesi imzalanmalıdır. Önce ısınma turları yapılmalıdır. • Soruları kişileri rahatsız etmeyecek tarzda hazırlamak gerekir. Örneğin hırsızlık yaptınız mı yerine “parasını ödemeden aldığınız bir şey oldu mu?” diye sormak gerekir. Ya da aldatmayla ilgili olarak şöyle bir soru tasarlanabilir: “kimi insanlar toplumsal baskı ve bir dizi başka neden dolayısıyla eşlerini aldatıyor. Siz de değişik nedenler dolayısıyla eşinizi aldattınız mı?” • Ayrıca ciddi suçlarla ilgili sorulardan sonra mahrem sorular gelirse yanıtlanma ihtimali fazladır.